Held, V. (2006). The ethics of care : personal, political, and global. Oxford University Press.
Chapter 1, ‘The Ethics of Care as Moral Theory’
Abstract
De zorgethiek is een duidelijke morele theorie (distinct moral theory), niet alleen een zorg die kan
worden toegevoegd aan of kan worden opgenomen in de meest invloedrijke morele theorieën zoals
kantiaanse moraliteit, utilitarisme of deugdethiek. De zorgethiek is ontstaan uit de waardering van
feministen (feminist appreciation) voor het belang van zorg en zorgarbeid. Als volledig normatieve
theorie (fully normative theory) heeft het zich veel verder ontwikkeld dan de vroegste formuleringen
in het werk van Sara Ruddick, Carol Gilligan en Nel Noddings. Het wordt erkend als zeer relevant voor
politieke en mondiale contexten, evenals voor de meer persoonlijke contexten van familie en
vriendschap. Het omvat de zorg om de structuren waarbinnen zorgpraktijken plaatsvinden te
transformeren, zodat ze niet langer onderdrukkend zijn. De zorgethiek heeft in een morele theorie
het grote voordeel dat ze gebaseerd is op ervaring die werkelijk universeel is: de ervaring van
verzorgd zijn (universal: the experience of having been cared for).
Inleiding
De zorgethiek is nog maar enkele decennia oud. Sommige theoretici houden niet van de term 'zorg'
(care) om deze benadering van morele kwesties aan te duiden en hebben geprobeerd 'de ethiek van
liefde' of 'relationele ethiek' te vervangen, maar het discours blijft terugkeren naar 'zorg' als de tot nu
toe bevredigender van de beschouwde voorwaarden, hoewel er ontevredenheid over blijft. Het
zorgconcept heeft het voordeel dat het de zorg voor mensen niet uit het oog verliest en zich niet
leent voor de interpretatie van moraliteit als ideaal maar onpraktisch waartegen pleitbezorgers van
de zorgethiek vaak bezwaar hebben. Zorg is zowel waarde als praktijk (care is both value and practice)
Inmiddels is de zorgethiek veel verder gevorderd dan haar oorspronkelijke formuleringen, en elke
poging om haar te evalueren zou veel meer in overweging moeten nemen dan de een of twee vroege
werken die zo vaak worden geciteerd. Het is ontwikkeld als een morele theorie die niet alleen
relevant is voor de zogenaamde privésfeer van familie en vriendschap, maar ook voor de medische
praktijk, het recht, het politieke leven, de organisatie van de samenleving, oorlog en internationale
betrekkingen.
De zorgethiek wordt soms gezien als een potentiële morele theorie (potential moral theory) die in de
plaats kan komen van dominante morele theorieën als de kantiaanse ethiek, het utilitarisme of de
aristotelische deugdethiek. Het wordt soms gezien als een vorm van deugdethiek. Het is bijna altijd zo
ontwikkeld dat het de nadruk legt op verwaarloosde morele overwegingen (neglected moral
considerations) die minstens zo belangrijk zijn als de overwegingen die centraal staan in moraliteiten
van rechtvaardigheid en rechten of van nut en bevrediging van voorkeuren. En velen die bijdragen
aan het begrip van de zorgethiek proberen de morele overwegingen (moral considerations), zoals
rechtvaardigheid, die andere morele theorieën hebben verduidelijkt, bevredigend te integreren met
die van de zorg, hoewel ze de noodzaak zien om deze overwegingen opnieuw te conceptualiseren.
Kenmerken van zorgethiek (features of the Ethics of Care)
Sommige voorstanders (advocates) van de zorgethiek verzetten zich tegen het veralgemenen
(generalizing) van deze benadering tot iets dat in de vorm van een morele theorie kan worden
ingepast. Ze zien het als een mozaïek van inzichten (mosaic of insight) en waarderen de manier
waarop het gevoelig is voor contextuele nuances en specifieke verhalen in plaats van de abstracte en
,universele claims van meer bekende morele theorieën te maken. Toch denk ik dat men tussen de
verschillende versies van de zorgethiek een aantal belangrijke kenmerken kan onderscheiden.
1. Ten eerste ligt de centrale focus van de zorgethiek op de dwingende morele relevantie van het
tegemoetkomen aan en voorzien in de behoeften van de specifieke anderen voor wie we
verantwoordelijkheid nemen. (= the central focus on the ethics of care is on the compelling moral
salience of attending to and meeting the needs of the particular others for whom we take
responsibility). De zorg voor iemands kind kan bijvoorbeeld heel goed en verdedigbaar op de
voorgrond staan van iemands morele zorgen. De zorgethiek erkent dat mensen gedurende vele jaren
van hun leven afhankelijk zijn (are dependent), dat de morele claim van degenen die van ons
afhankelijk zijn voor de zorg die ze nodig hebben dringend is, en dat er zeer belangrijke morele
aspecten zijn bij het ontwikkelen van zorgrelaties die het mogelijk maken mensen om te leven en
vooruit te komen. Alle mensen hebben zorg nodig voor ten minste hun vroege jaren. Vooruitzichten
voor menselijke vooruitgang en bloei hangen fundamenteel af van de zorg die degenen die het nodig
hebben ontvangen, en de ethiek van zorg benadrukt de morele kracht van de verantwoordelijkheid
om te reageren op de behoeften van de afhankelijke. Veel mensen zullen gedurende bepaalde
perioden van hun latere leven ziek en afhankelijk worden, en sommigen die blijvend gehandicapt zijn,
zullen hun hele leven zorg nodig hebben.
Moraliteiten die zijn gebaseerd op het beeld van het onafhankelijke, autonome, rationele individu
(image of the independent, autonomous, rational individual largely) zien grotendeels voorbij aan de
realiteit van de menselijke afhankelijkheid en de moraliteit die daarvoor nodig is. De zorgethiek houdt
zich bezig met deze centrale zorg van het menselijk leven en schetst de morele waarden die daarbij
betrokken zijn. Het weigert zorg te degraderen tot een domein ‘buiten de moraliteit’ (outside
morality). Hoe de zorg voor bepaalde anderen moet worden verzoend met de eisen van bijvoorbeeld
universele rechtvaardigheid, is een kwestie die moet worden aangepakt. Maar de zorgethiek begint
met de morele claims van bepaalde anderen, bijvoorbeeld van je kind, wiens claims dwingend
(compelling) kunnen zijn, ongeacht universele principes.
2. Ten tweede, in het epistemologische proces van proberen te begrijpen wat moraliteit zou
aanbevelen en wat het moreel het beste voor ons zou zijn om te doen en te zijn, waardeert de
zorgethiek emotie in plaats van ze te verwerpen (the ethics of care values emotion rather than
rejects it). Natuurlijk worden niet alle emoties gewaardeerd, maar in tegenstelling tot de dominante
rationalistische benaderingen, worden emoties als sympathie, empathie, gevoeligheid en
reactievermogen gezien als het soort morele emoties dat moet worden gecultiveerd, niet alleen om
te helpen bij de implementatie van de dictaten van de rede, maar om beter vast te stellen wat de
moraliteit aanbeveelt. Zelfs woede kan een onderdeel zijn van de morele verontwaardiging die moet
worden gevoeld wanneer mensen onrechtvaardig of onmenselijk worden behandeld, en het kan
bijdragen aan een juiste interpretatie van het morele onrecht. Dit wil niet zeggen dat rauwe emotie
een leidraad kan zijn voor moraliteit; gevoelens moeten worden gereflecteerd en onderwezen. Maar
vanuit het perspectief van de zorg worden morele onderzoeken die volledig berusten op de rede en
rationalistische berekeningen als gebrekkig beschouwd.
De emoties die typisch worden overwogen en verworpen (considered and rejected) in rationalistische
morele theorieën zijn de egoïstische gevoelens die universele morele normen ondermijnen, het
vriendjespolitiek dat de onpartijdigheid in de weg staat, en de agressieve en wraakzuchtige impulsen
waarvoor moraliteit moet zorgen voor beperkingen.
De zorgethiek waardeert (appreciates) de emoties en relationele vermogens die moreel bezorgde
personen in interpersoonlijke contexten in staat stellen te begrijpen wat het beste is. Omdat zelfs de
, helpende emoties vaak misleidend of erger kunnen worden, hebben we een ethiek van zorg nodig,
niet alleen zorg zelf. De verschillende aspecten en uitingen van zorg en zorgrelaties moeten worden
onderworpen aan moreel onderzoek en geëvalueerd, niet alleen geobserveerd en beschreven.
3. Ten derde verwerpt de zorgethiek de opvatting van de dominante morele theorieën dat hoe
abstracter de redenering over een moreel probleem, hoe beter, want hoe groter de kans om
vooringenomenheid en willekeur te vermijden, hoe meer onpartijdigheid wordt bereikt (= the ethics
of care rejects the view of the dominant moral theories that the more abstract the reasoning about a
moral problem the better because the more likely to avoid bias and arbitrariness, the more nearly to
achieve impartiality).
De zorgethiek respecteert in plaats van zich te distantiëren van de eisen van bepaalde anderen met
wie we feitelijke relaties delen. Het zet vraagtekens bij de universalistische en abstracte regels van de
dominante theorieën. Wanneer laatstgenoemden zulke feitelijke relaties als tussen een ouder en kind
beschouwen, als ze er al iets over zeggen, kunnen ze deze als toegestaan beschouwen en ze een
voorkeur aankweken die een persoon kan hebben. Of misschien erkennen ze een universele
verplichting voor alle ouders om voor hun kinderen te zorgen.
Maar ze staan niet toe dat feitelijke betrekkingen ooit voorrang krijgen op de vereisten van
onpartijdigheid (impartiality). Zoals Brian Barry deze mening uitdrukt, kunnen er universele regels
(universal rules) zijn die mensen in staat stellen hun vrienden in bepaalde contexten te bevoordelen,
zoals beslissen aan wie ze vakantiegeschenken moeten geven, maar de laatste partijdigheid is moreel
aanvaardbaar omdat universele regels het al zo hebben beoordeeld. De zorgethiek daarentegen staat
sceptisch tegenover een dergelijke abstractie en afhankelijkheid van universele regels en stelt
vraagtekens bij de prioriteit die eraan wordt gegeven.
Voor de meeste voorstanders (advocates) van de zorgethiek kan de dwingende morele claim van de
specifieke ander (the particular other) geldig zijn, zelfs als deze in strijd is met de eis die gewoonlijk
door morele theorieën wordt gesteld dat morele oordelen universeel te maken zijn, en dit is van
fundamenteel moreel belang. Vandaar het mogelijke conflict tussen zorg en gerechtigheid,
vriendschap en onpartijdigheid, loyaliteit en universaliteit. Voor anderen hoeft er geen conflict te zijn
als universele oordelen de voorheen genegeerde zorgnormen op passende wijze gaan incorporeren.
Annette Baier overweegt hoe een feministische benadering van moraliteit (feminist approach to
morality) verschilt van een Kantiaanse en Kants bewering dat vrouwen niet in staat zijn om volledig
moreel te zijn vanwege hun afhankelijkheid van emotie in plaats van rede (Kant: woman are incapble
of being fully moral because of their reliance on emotion rather than reason). Ze schrijft: "Waar Kant
concludeert 'des te erger voor vrouwen' (so much the worse for women), kunnen we concluderen
'des te erger voor de mannelijke fixatie op de speciale vaardigheid van het opstellen van wetgeving,
voor de bureaucratische mentaliteit van regelaanbidding, en voor de mannelijke overdrijving van het
belang van onafhankelijkheid boven wederzijdse onderlinge afhankelijkheid.’"
Margaret Walker stelt wat zij ziet als feministisch 'moreel begrip (moral understanding)' tegenover de
traditionele morele 'kennis (moral knowlegde). Ze ziet het morele begrip als een kwestie van
"aandacht, contextuele en narratieve waardering en communicatie in het geval van moreel beraad."
Deze alternatieve morele epistemologie stelt dat "de geschiktheid van moreel begrip afneemt
naarmate de vorm algemeenheid nadert door middel van abstractie."
De zorgethiek kan proberen de toepasbaarheid van universele regels te beperken tot bepaalde
domeinen waar ze meer geschikt zijn, zoals het domein van het recht, en zich verzetten tegen
uitbreiding ervan naar andere domeinen. Dergelijke regels kunnen eenvoudigweg ongepast zijn
