Interventies Eindtentamen Samenvatting
Agressie, psychose, schematherapie, zeden & radicalisering
Agressie
Leerdoelen:
• Uitleggen wat voor behandelingen en interventies nuttig zijn voor problemen met
agressie
• Behandeltechnieken voor reactieve en instrumentele agressie toe te passen op een
casus
Agressief gedrag = het welbewust gebruiken van fysieke kracht of macht dan wel het dreigen
daarmee, gericht tegen een andere persoon of een andere groep van personen, hetgeen
resulteert of waarschijnlijk zal resulteren in fysiek letsel, de dood of psychische schade
Binnen de agressieproblematiek wordt er onderscheid gemaakt tussen twee vormen van
agressie:
• Reactieve agressie, of ook wel emotionele agressie genoemd
a. Reactie op eigen emotiedisregulatie door de emoties van een ander opgeroepen
b. Cliënten ervaren hun eigen gedrag als problematisch en zijn vaak gemotiveerd
voor de behandeling
c. Hoge arousal
d. Geweld om negatieve emoties te reguleren
• Proactieve (Instrumentele) agressie
a. Agressie wordt bewust ingezet om doelen te bereiken
b. Kenmerkend: cliënten zijn geneigd hun gedrag en het effect ervan op anderen te
bagatelliseren en het agressief gedrag te accepteren
c. Lage arousal
d. Geweld om ander te controleren
• Meestal komen ze samen voor
Reactieve en proactieve agressie kunnen verschillende vormen aannemen binnen
persoonlijkheidsproblematiek:
Reactieve agressie Proactieve agressie
Borderline Reactie op emotie disregulatie -
door emoties van ander anderen
opgeroepen (verlating,
onzekerheid, angst verlies)
Geweld om negatieve emoties te
reguleren
NPS Reactie op emotiedisregulatie (Grandioze narcist)
De ander is er om gebruikt te worden
Geweld ter voorkoming van
kritiek Middel voor bewondering/superioriteit
, ASPS Emotie van partner wordt ervaren Middel dat dienst doet voor het
als provocatie behalen van een doel
Uitgedaagd door partner
Geweld om anderen te controleren
Geweld om negatieve emoties te
voorkomen
WHO onderscheid drie vormen van agressie: 1) agressie gericht op zichzelf, 2) agressie gericht
op de ander en 3) collectieve agressie die meestal gericht is van de ene groep op de andere
Hier wordt de focus gelegd op interpersoonlijke agressie = ieder gedrag dat op een ander
individu gericht is en als onmiddellijk doel heeft de ander schade te berokkenen
Interpersoonlijke agressie kan verschillende vormen aannemen:
• Fysieke agressie; slaan, schoppen, wapengebruik en opsluiten
• Verbale agressie; bedreigen, schelden, kleineren en chanteren
• Seksuele agressie; een ander dwingen tot het ondergaan of uitvoeren van seksuele
tegen diens zin
• Materiële agressie; bedoeld om schade toe te brengen aan goederen van anderen
Interpersoonlijke agressie kan ook weer ingedeeld worden in twee vormen: 1) huiselijk geweld
en 2) publiek geweld:
1. Huiselijk geweld = fysiek, mentale of seksuele mishandeling, waarbij een inbreuk wordt
gedaan op de persoonlijke integriteit van het slachtoffer door een persoon uit de directe
sociale kring van het slachtoffer. Het kan hierbij gaan om de (ex-)partner, directe
familie, of om vrienden van de familie van het slachtoffer
a. Dit is de meest voorkomende geweldsvorm in de samenleving
2. Publiek geweld = agressie die zich op straat en in semipublieke ruimten afspeelt,
waarbij we geweld tussen (ex-)partners, gezinsleden, familieleden en huisvrienden
buiten beschouwing laten, omdat dit valt onder huiselijk geweld
a. Vaak in woonwijken, verkeer en in het uitgaansleven of bij werknemers met een
publieke taak
b. Met name tussen mannen onderling
c. Afhankelijk van de urbanisatiegraad; oftewel vaker in grotere steden
d. Afhankelijk van de leeftijd geweldsplegers; weinig straatgeweld bij mannen
boven de 45
Vormen van psychisch geweld:
1) Gaslighting = een vorm van manipulatie. Deze persoon voedt zijn eigen zelfvertrouwen
door de waarheid te verdraaien. Het slachtoffer gaat steeds meer twijfelen aan zichzelf
en juist meer leunen op de gaslighter. Het komt vaak voor dat je als slachtoffer er niet
echt bewust van bent en kan van grote invloed zijn op je zelfvertrouwen.
2) Stalking = iemand bewust stelselmatig lastigvallen, waardoor die persoon zich niet
meer veilig voelt. Het gaat om onzichtbare en moeilijk te vatten terreur; een
opeenstapeling van op zichzelf niet altijd strafbare gedragingen.
, a. Voorbeelden: achtervolgen, dreigen met geweld, ongewenste telefoontjes en
berichten sturen of op naam van iemand anders dingen bestellen
b. Kan thuis, elders en/of online plaatsvinden
c. Vorm van geweld omdat het grote inbreuk maakt op de veiligheidsbeleving in en
op het leven van slachtoffers
De behandeling van agressieregulatie wordt beïnvloed door verschillende
modellen/invalshoeken:
Het Duluth model – feministische psycho-educatie: Binnen dit model richt behandeling zich
op dat mannen een andere visie krijgen op ‘hun recht op dominantie en controle’ en hen ander
gedrag aan te leren ten opzichte van de partner
Cognitieve gedragstherapie: agressie is aangeleerd gedrag waardoor er veel aandacht is voor
het verlagen van spanning, veranderen van cognities over agressie en het aanleren van sociale
vaardigheden.
• Er is hier ook nadruk op systeemelementen en -technieken omdat het bij huiselijk
geweld heel belangrijk is om het gehele systeem te behandelen. Zo zijn er modules
gericht op de behandeling van koppels en van partners/slachtoffers, maar ook een
module voor kinderen.
Werken volgens ‘What-works’-principes: er wordt per persoon gekeken naar onder andere de
zwaarte en vorm van agressie, de psychopathologie, de omgevingsfactoren en het
ontwikkelingsniveau van de cliënt en hierop wordt de behandeling aangepast en wordt er een
multimodaal behandelprogramma gehanteerd.
Aangrijpingspunten voor effectieve behandeling van agressie zijn:
• Multi-modaal, waardoor het af te stemmen is op het individu
• Cognitieve herstructurering
• Herkennen van triggers, emoties, bijstellen van cognitieve vertekeningen,
ontspanningstechnieken, verbeteren van coping en sociale vaardigheden
• Intensiteit aanpassen op het risiconiveau (RNR)
• Aandacht voor motivatie
• Aandacht voor het systeem
• Effectmetingen met client én partners/behandelaren (ROM)
• Aandacht voor psychotrauma en middelengebruik
Behandelimplicaties voor proactieve/instrumentele agressie
• Bij instrumentele agressie is het van belang niet alleen de negatieve, maar ook de
positieve gevolgen van het gedrag te belichten. De behandelfocus ligt op sociale en
probleemoplossendevaardigheden.
• Bij een combinatie van instrumentele en reactieve agressie wordt er eerst gefocust op
de reactieve agressie en daarna worden er extra interventies aangeboden voor
instrumentele agressie.
, o Dit is omdat er dan eerst probleemoplossingsvaardigheden worden aangeleerd
die ook ingezet kunnen worden bij de vervolg interventies
• Procesfactoren die van belang zijn:
o Therapeutvariabelen
o Perceptie die de cliënt heeft van de behandeling
o Werkalliantie tussen de behandelaar en de cliënt
o Bij groepsbehandeling: letten op het groepsklimaat
Behandeltechnieken bij instrumentele agressie
Bij instrumentele agressie wordt er veel aandacht besteed aan bewustwording van de mogelijke
gevolgen van het gedrag, met als doel de cliënt zijn gedrag te laten heroverwegen.
Hierbij zijn de volgende technieken nuttig:
• Kosten-batenanalyses; met name benadrukken van langetermijngevolgen is belangrijk
• Aanleren van alternatieve probleemoplossings- en sociale vaardigheden; nadruk op
alternatieve, minder schadelijke manieren om het doel te bereiken
o Gedragsexperimenten zijn hier ook erg nuttig om nieuw gedrag te evalueren en
de positieve consequenties te benadrukken
Wanneer cliënten met agressieproblematiek worden aangemeld voor behandeling is de
motivatie vrijwel altijd extern, cliënten komen meestal in behandeling omdat er negatieve
consequenties kunnen volgen op hun gedrag. Wanneer de motivatie extern is, is het belangrijk
om zo snel mogelijk een eerste gesprek in te plannen.
Een goed eerste gesprek voldoet hier aan de volgende kenmerken:
• Agressie wordt bespreekbaar gemaakt en tot in detail geëxploreerd
• Toon van het gesprek is open en constructief
• De behandelaar zet het eigen morele oordeel opzij = onvoorwaardelijke acceptatie
• Geen diepgaande anamnese; werken vanuit het hier en nu en kijken naar het
probleemgedrag en de voor- en nadelen ervan
• Behandeldoelen spreken de cliënt aan en zijn haalbaar
Behandeltechnieken bij reactieve agressie
Hier staat bewustwording van spanningsopbouw centraal, waardoor je technieken en
vaardigheden kan aanleren om spanning te verminderen, disfunctionele cognities bij te stellen
en problemen anders op te lossen.
De volgende technieken kunnen worden ingezet:
• Stimulusherkenning; herkennen van ontlokkers
o Dit is belangrijk omdat deze mensen de signalen niet kunnen herkennen.
Niemand gaat zomaar van 0 naar 100, want er zijn eerst signalen maar deze
herkennen ze niet waardoor ze meteen de controle verliezen voor hun gevoel
• Onderscheiden van emoties ten behoeve van het vroegtijdig herkennen van ontlokkers
→ bewustwording van spanningsopbouw
