Samenvatting gezondheidsbevordering & preventie kwartiel 2
Les 2.1, 2018-11-22
Leerdoelen:
1. verwoorden wat de gezondheidsdeterminant leefstijl en gedrag inhoudt
2. toelichten hoe leefstijlfactoren en gedragingen invloed hebben op de gezondheid van de
mens
3. uitleggen welke taak de verpleegkundige heeft bij de gezondheidsdeterminant leefstijl en
gedrag
Model van Lalonde, gezondheidsdeterminant leefstijl en gedrag
- 80% van de chronische aandoeningen zijn gerelateerd aan leefstijlgedrag
Gunstige & ongunstige ontwikkelingen:
Mensen roken minder
Mensen bewegen meer
Meer mensen te zwaar zijn
Roken oorzaak 20 procent ziektelast
Roken daalt bij mensen met een hoge sociaaleconomische status
Ernstig overgewicht stijgt harder bij degenen die een lage sociaaleconomische status
hebben.
Gezondheidsvaardigheden: vaardigheden van mensen om informatie te verwerven over
gezondheid.
- Gezondheidsvaardigheden bepalen mede hoe mensen hun eigen gezondheid beoordelen.
Weinig gezondheidsvaardigheden:
- Ervaren hun gezondheid als minder goed
- Hebben vaker chronische ziekten
- Maken meer gebruik van de gezondheidszorg
- Maken minder gebruik van preventieve gezondheidszorg
Invloed van gedrag op gezondheid (BRAVVO):
- Bewegen
- Roken longkanker, COPD, zwangerschap laag geboortegewicht
- Alcohol gebruik verslaving, verkeersongevallen, levercirrose, hart en vaatziekten, kanker
- voeding ondervoeding, overgewicht, hart en vaatziekte, cariës, obstipatie, jodiumtekort
- veilig vrijen (SOA of HIV)
- (ont)spanning
Sassen: 3-5 keer per week ongeveer 1 uur bewegen en/of 3 keer per week 20-30 minuten
intensief sporten
Minimaal 2,5 uur per week matig intensieve inspanning, minimaal 2 maal per week spier- en
botversterkende activiteiten
Beweegnorm 2017:
- Bewegen is goed, meer bewegen is beter
1
, - Minstens 150 minuten per week aan matig intensieve inspanningen, verspreid over diverse
dagen. Langer, vaker en/of intensiever bewegen geeft extra gezondheidsvoordeel.
- Doe minstens tweemaal per week spier- en botversterkende activiteiten, voor ouderen
gecombineerd met balansoefeningen.
- En: voorkom veel stilzitten
Rol van de verpleegkundige gezondheidsbevorderaar
- Kennis (van):
o Zelfmanagement, leefstijl, gedrag
o Gezondheids- en gedragsdeterminanten
o Gezond gedrag
- Vaardigheden en Attitude :
o Gegevens verzamelen
o Uitvoeren interventies (individueel en collectief)
o Versterken sociaal netwerk
o Bemoeizorg
o Respect voor opvattingen/ rekening houdend met
o Meedenken beleid
leefstijl & gedrag in het Health Concept van Lalonde: omvat allerlei gedragingen die een
positieve of negatieve invloed hebben op de gezondheid en/of een gezondheidsprobleem.
Gedrag en gezondheidsgedragingen, maar vooral gedragsveranderingen zijn voor
verpleegkundigen een belangrijk middel om de gezondheid van mensen te verbeteren en
gezondheidsproblemen te verminderen.
Belangen voor de gezondheid en de aanpak van het gezondheidsprobleem zijn:
- bekijken welke gedragingen van invloed (kunnen) zijn en alle relevante gedragingen te
inventariseren.
- kijken of het betreffende gedrag ‘overmatig’ is, waardoor negatieve gezondheidseffecten
kunnen ontstaan.
Belangrijke leefstijlfactoren, BRAVO:
- Bewegen
- Roken
- Alcohol
- Voeding
- ontspanning
10 % van de mensen in Nederland drinkt te veel, 25 % rookt, 33 % beweegt te weinig en bijna
iedereen eet te weinig groente en fruit.
Gezondheidsvaardigheden: zijn tamelijk complexe vaardigheden die bepalen of mensen hun
‘weg kunnen vinden’ in de gezondheidszorg. Gezondheidsvaardigheden worden ingezet om
informatie te verwerven over gezondheid.
Niet alleen het verwerven van informatie over gezondheid is belangrijk, maar mensen
moeten de informatie ook begrijpen, beoordelen en gebruiken om gezondheid gerelateerde
beslissingen te kunnen nemen.
2
, Sense of coherence (SOC): is nauw verwant aan gezondheidsvaardigheden. Mensen met een
sterke SOC ervaren de wereld als begrijpelijk, hanteerbaar en betekenisvol. Ruim de helft van
de volwassenen heeft een sterke SOC. SOC hangt samen met een betere gezondheid en er
bestaat een positieve relatie tussen SOC en een betere mentale gezondheid, een beter
vermogen tot coping (omgaan met stressoren), een betere kwaliteit van leven en een lagere
sterfte. Net als gezondheidsvaardigheden hangt ook SOC samen met opleidingsniveau. Lage
gezondheidsvaardigheden impliceren vaker een minder goed zelfmanagement van de
patiënt.
Mensen met weinig gezondheidsvaardigheden: ervaren hun gezondheid vaker als minder
goed. Patiënten met lagere gezondheidsvaardigheden ervaren ook een minder goede
kwaliteit van leven, maken vaker gebruik van spoedeisende zorg en hebben een verhoogd
mortaliteitsrisico.
Patiënten met lagere gezondheidsvaardigheden: hebben veelal minder optimale
zelfmanagementvaardigheden en minder ziektegerelateerde kennis.
Patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden: hebben ook vaker een lagere
eigeneffectiviteit, bijvoorbeeld bij het de regie nemen met betrekking tot cardiovasculaire
ziekten, diabetes en hiv. Lagere gezondheidsvaardigheden hebben invloed op de
mogelijkheid van de patiënt om zich zelfmanagementvaardigheden eigen te maken en
kunnen een barrière zijn voor de patiënt om goed om te gaan met de gezondheid.
Shared decision making: Voor jongere en hoger opgeleide patiënten is de kans groter dat zij
betrokken worden bij medische besluitvorming. Voor patiënten met beperkte
gezondheidskennis, beperkte taalvaardigheid en lager vertrouwen in de arts is er een grotere
kans op niet-optimale SDM-communicatie
Gezondheidsproblemen: kunnen zowel primair als secundair gerelateerd zijn aan voeding.
- Voeding heeft een primair verband bij bijvoorbeeld: cariës, overgewicht, obstipatie,
jodiumtekort, ondergewicht.
- Bij een secundair verband: zijn de gezondheidsproblemen primair voedinggerelateerd,
maar spelen daarnaast andere gezondheidsdeterminanten een rol. Bij darmkanker zien
we een te lage consumptie van groenten en fruit als risicofactor, maar is er een secundair
verband met ernstig overgewicht en lichamelijke inactiviteit.
Voor mensen met diabetes type 2 zijn er zeven key-zelfmanagement-gedragingen:
1. healthy eating
2. being active
3. monitoring
4. taking medication
5. problem solving
6. reducing risk
7. healthy coping
Therapietrouw en medicatie-inname: De meest voorkomende reden om geneesmiddelen
niet in te nemen, is volgens de patiënten zelf het vergeten de medicijnen in te nemen. Dit
3
, komt volgens hen door leefstijlfactoren zoals het druk hebben of vermoeidheid of door
klinische factoren zoals vergeetachtigheid gekoppeld aan dementie. Volgens patiënten is ook
angst voor bijwerkingen een belangrijke reden om medicatie niet in te nemen. Patiënten met
een complex medicatieregime en patiënten bij wie geneesmiddelen variëren gedurende de
behandeling zijn minder vaak therapietrouw. De therapietrouw neemt verder af als het
aantal gewenste geneesmiddelen toeneemt.
WHO double burden: betreft de combinatie van infectieziekten en niet-overdraagbare
gezondheidsproblemen. Niet-overdraagbare gezondheidsproblemen zijn psychiatrische
gezondheidsproblemen (depressies, psychosen, alcoholverslaving) en cardiovasculaire
gezondheidsproblemen, kanker en ongevallen.
De rol van de verpleegkundige bij leefstijl en gedrag:
- Veel preventieve en curatieve taken van verpleegkundigen hebben (gedeeltelijk) te
maken met het aanzetten van patiënten(groepen) tot ander, gezonder gedrag.
- Het aanleren van ander, gezonder gedrag is een belangrijk middel om de leefstijl te
beïnvloeden.
- Gezondheidsvoorlichting en patiëntenvoorlichting.
- Bevorderen van zelfmanagement.
Gezondheidsbevordering kan gericht zijn op:
- het bevorderen van gezond voedingsgedrag en veilige voeding.
- Gezondheidsbevordering kan ook gericht zijn op het terugdringen van de consumptie van
verzadigd vet of zout of het bevorderen van de groente- en fruitconsumptie.
- op verantwoord alcoholgebruik (bijvoorbeeld voor jongeren het aanleren van
vaardigheden om met sociale druk om te gaan) en vroegtijdige onderkenning van
probleemgebruik (onder andere in de jeugdgezondheidszorg).
- Gezondheidsbevordering kan tevens gericht zijn op het optimaliseren van het
bewegingsgedrag.
- Gezondheidsbevordering kan gericht zijn op seksueel risicogedrag
Beweegrichtlijnen 2017
samenvatting
In Nederland bestaan drie normen voor bewegen:
1. de Nederlandse Norm Gezond Bewegen: die adviseert op minstens vijf dagen per week
minimaal een half uur matig intensief te bewegen door bijvoorbeeld stevig door te lopen
2. de Fitnorm: die aangeeft op minstens drie dagen per week minimaal twintig minuten
zwaar intensief te bewegen door bijvoorbeeld hard te lopen
3. de Combinorm: waarvoor je aan de Beweegnorm en/of Fitnorm dient te voldoen.
Bewegen is gezond voor alle leeftijdsgroepen. Het gaat hierbij zowel om activiteiten gericht
op uithoudingsvermogen als op kracht (spierversterkend).
Bij volwassenen en ouderen verlaagt bewegen het risico op:
- Hart- en vaatziekten
- Diabetes
4
