Hoorcollege 1 - Introductie over de stad
Eerste kennismaking met de cursus, kijken met een geografische bril, processen over ruimte, plaats en
tijd
Week 1
Leerdoelen
De student is in staat om:
Kernconcepten als tijd, ruimte en plaats toe te lichten en toe te passen op stedelijke
sociaalgeografische en planologische thema’s zoals wonen, werken en recreëren.
Veranderingen in de stedelijke context te duiden vanuit verschillende (historische) visies op
deze thema’s.
De wijzen waarop deze sociaalgeografische en planologische thema’s tot uitdrukking komen
in en vanuit de Utrechtse context te herkennen en te interpreteren.
Op elementair niveau beschrijvende secundaire geografische gegevens te verzamelen en te
interpreteren.
Sociaalgeografische en planologische concepten te vertalen in observeerbare eenheden
(zowel in de wijk als in secundaire data) en dit toe te passen in een veldwerkopdracht.
Door middel van een video mondeling en visueel te presenteren hoe sociaalgeografische en
planologische concepten of patronen zichtbaar zijn in secundaire data en in de wijk zelf.
Kijken als een geograaf
Kijken met een geografische bril:
Wat is de invloed van de mens op de omgeving van ze wonen? Waarom is dat zo? Hoe is dat tot stand
gekomen? Welke veranderingen hebben er plaatsgevonden? Etc.
Verschillende aspecten van de stad
Verschillende functies
Begrippen Hoorcollege 1:
> Functiemenging: Menging van economische functies met woonfuncties, een menging van
wonen en werken, wat kan bijdragen de stad doordat het de stad levendiger, economisch
florerender en veiliger maakt.
- Voorbeeld, wonen boven een winkel, café of supermarkt.
> Een plaats: een ruimte met een betekenis
> Absolute locatie: De exacte coördinaten van een plek tot een andere plek. Absoluut, dus
je houdt geen rekening met gebergten of iets dergelijks. Een recht getrokken lijn op een
wereldkaart.
> Relatieve locatie: De relatieve route die je aflegt om bij een locatie te komen
1
, > Relational space: Plaatsen zijn steeds meer verbonden met elkaar, de ‘relational space’
zijn de plaatsen waar interacties tussen
> Time Space Prison: Een concept waarbij je mensen analyseert en hoe ze bewegen door
de tijd heen gekeken naar de fysieke plek om hun heen.
Vragen om aan jezelf te stellen:
Hoe beïnvloedt de omgeving de mens? & Hoe beïnvloedt de mens de omgeving?
Wat is waar? Waarom is het daar? Hoe verandert het?
Hoe beïnvloed de omgeving de mens? En vice versa?
Wat is waar?
Ruimte * Plaats * Interactie
- Tijd, over de jaren heen vinden er veranderingen plaats in stedelijke visies, geen één plaats
blijft dus hetzelfde
- Beweging, op de korte en lange termijn vinden er veranderingen plaats
Lange termijn: verandering in bedrijvigheid en woonpatronen
Korte termijn: verschil in dag en nacht in een stad
Ruimte als een container: wat is waar?
Absolute locatie
Relatieve locatie
Ruimte als interactie (relational space): connecties tussen plekken
Sociaal, politiek, cultureel, economisch
Gezamenlijke of individuele betekenis
Voorbeeld: Utrecht Science Park
Geen plaats is altijd hetzelfde
• Verandering in stedelijke visies
• Korte termijn (e.g. dagelijkse activiteitenpatronen, verschil in gebruik stad tussen dag en
nacht)
• Lange termijn (e.g. verandering in woonpatronen, vestiging bedrijven)
• Beweging van het individu en van plaats
WAT IS DE STAD?
Louis Wirth ‘Urbanism as a way of life’ (1938), het stadsleven heeft een aantal positieve en negatieve
kanten voor de bewoners die in de omgeving leven. Een positief punt is dat mensen meer vrijheid
ervaren in een stad en een nadeel is dat mensen meer individueel gaan handelen en minder bezig
zijn in het collectief.
2
,Vier kenmerken van een stad:
Grootte – Omvang van de stad
Bevolkingsdichtheid – Veel bewoners of weinig? Veel bebouwing of niet?
Permanentie -
Heterogeniteit
Nadruk op negatieve effecten van stedelijk leven: oppervlakkige contacten, criminaliteit, slechte
mentale gezondheid
Historisch drie belangrijke steden:
Pre-industrieel - 15de -19de eeuw - mercantile (Sjoberg, Vance)
Sjoberg (1960) – Het stadscentrum is bedoeld voor meer religieuze elites (denk aan plekken zoals
kerken en andere heiligdommen) en politieke elites (denk aan politieke gebouwen die in het centrum
te vinden zijn)
Dicht bij publieke gebouwen waar ze hun macht uitoefenden
Status
Relatief veilig bij aanvallen op de stad
Verder van het centrum = minder status
Vance (1977) – Het stadscentrum is bedoeld voor economische activiteiten (denk aan markten en
handelsplekken)
Scheiding van commerciële en residentiele gebieden
Gunstige ligging voor bedrijvigheid= hogere huren
Lagere klasse meer verspreid over de stad
Ruimte voor het bouwen van luxueuze huizen verder van het centrum
Pre-industrieel Utrecht was bisschopsstad
• Groot aantal kerken en kloosters
• Reformatie en Nederlandse Opstand vanaf 1568 maakte een einde aan de bisschopsstad
• De sloop van katholieke gebouwen zorgde voor nieuwe wegen en woningbouw
Universiteitsstad:
• 1636: twee jaar eerder opgerichte ‘illustere school’ wordt Universiteit
• Veel katholieke gebouwen kunnen ter beschikking worden gesteld aan de Universiteit
• Vanaf 1960 de Uithof/Utrecht Science Park
Er waren ook uitbreidingsplannen voor Utrecht;
Uitbreidingsplan van Moreelse (1664)
3
,Uitbreidingsplan van Meyster (1670)
Uiteindelijk was van beide plannen
weinig terug te zien in de praktijk
Industrieel modern (Chicago School)
DE ‘CHICAGO SCHOOL’
De ontwikkeling van de stad op een wetenschappelijke manier bekijken via de modellen van Burgess,
Hoyt, Mann en anderen.
- Burgess, een concentrisch model en aan de hand van dit model probeert Burgess de stad te
schetsen te begrijpen, het is voornamelijk gericht op de Amerikaanse stad met verschillende
zones. Dit model laat zien dat er een positieve correlatie is tussen de afstand van de stad en
de economische status van inwoners.
- Hoyt, concentrisch model (alternatief), maar werkt aan de hand van sectoren in de stad. Deze
sectoren zijn onderverdeeld in de hoogte van de huur, de hoge status is ver weg van de
industrialisatie
- Mann, gebaseerd op de Britse stad. Werkt aan de hand van zones en sectoren.
Burgess Model
4
, Hoyt Model
Mann Model
Post industrieel/post modern (California School) Zie ook tabel 3.1 in Hall & Barrett
Utrecht: waarom deze locatie?
Traiectum & Splitsing van de Rijn en de Vecht
5
