College 1
Introductie
Forensische rehabilitatie
Kenmerken doelgroep: het is een erg complexe groep met chronische, complexe en comorbide psychische
gezondheidsproblemen. De groep pleegt ernstige misdrijven van gewelddadige of agressieve aard en ze
vertonen vaak enorm risicovol of grensoverschrijdend gedrag. Er is vaak sprake van cognitieve beperkingen
en forse traumatisering, kindermishandeling in het specifiek.
Rehabilitatie: het doel van rehabilitatie is participatie en herstel van de patiënt. Hulpverleners ondersteunen
dit proces gericht op dit doel. Er is een verschil tussen de medische en forensische branche. Zo is er in de
medische branche veel consensus over de inhoud van “participatie en herstel”, waar er is de forensische
branche sprake is van dilemma’s (zie verderop).
Een (levenslange) rehabilitatiebenadering: vanuit theorie en wetenschap zijn er een aantal dingen die
werken. Het three-component model van Ward stelt dat er vervolgens factoren zijn die een rol spelen die
leidend zijn voor behandeling. Belangrijk is dat elk individu verschilt en dat niet elke evidence-based
behandeling werkt voor elk individu. Er moet een behandelplan ontworpen worden voor elk individu op
basis van de principes (zie onderstaand model). Bij jeugd en jongvolwassenen zijn er nog een aantal extra
elementen (aangegeven met +). Zo is met name het netwerk belangrijk, hoewel het bij elke leeftijd belangrijk
is dat de omgeving erbij betrokken wordt.
→→ Individuele doelen en
interventiebehoeften
+ Rijping en cognitief functioneren,
familie en netwerk
→→ Risicotaxatie
+ hersenrijping, ouders/hechting,
leeftijdsgenoten, school/pedagogische
omgeving
→→ Interventieframe
+ prognose, ouders/verzorgers,
hersenontwikkeling
Dilemma’s en risico’s: er is een gebrek aan consensus over verscheidene aspecten.
- Doelgroep: zijn het slachtoffers of daders? Zijn het criminelen of patiënten? Of allemaal?
- Ethisch dilemma: recht op individuele autonomie en welzijn vs. recht op veiligheid en bescherming
van de maatschappij? Zo is er dus sprake van een spanningsveld omdat er in debatten vaak nadruk
gelegd wordt op veiligheid.
1
, - Behandeldilemma: herstel van gezondheid van patiënt vs. risicoreductie? Gedrag vs. persoonlijkheid?
- Risico’s: rekening houden met weinig overeenstemming tussen behandelaars; zo is er vaak weinig
consensus tussen behandelaren. Een ander risico is hoge uitval; bij behandeling begint het met
alliantie en interne motivatie. Daarbij is er misbruik van medicatie, alcohol- en drugsgebruik en
wantrouwen in behandeling (liegen, manipuleren). Dit wantrouwen komt omdat deze doelgroep vaak
geen vertrouwen in andere geleerd te hebben wegens hun voorgeschiedenis.
Drie dominante paradigma’s: het derde punt is wat recenter. De focus verschilt per instelling.
1. Focus op behandeling, welbevinden van de patiënt.
2. Focus op voorkomen van recidive, bescherming van de maatschappij.
3. Focus op versterking, op krachten van patiënt en zijn netwerk.
Behandeling
Hier zijn veel verschillende mogelijke opties voor, waar ze niet allemaal even bewezen effectief zijn.
Belangrijkste is psycho-educatie, waarbij er vooral uitleg gegeven wordt aan de patiënt over wat er gebeurt
in iemands hoofd/lijf. Dit zorgt voor erkenning, herkenning en hiermee onschuldiging van waarom iemand
bv. op een bepaalde manier reageert. Daarbij is psycho-educatie/interventies m.b.t. alcohol- en
drugsgebruik ook effectief. Cognitieve gedragstherapie heeft effectieve elementen; er wordt gekeken welke
cognitief er allemaal in iemands hoofd zitten. Andere behandelingen zijn medicatie (bv. antipsychotica m.b.t.
schizofrenie); elektroconvulsieve therapie (ECT); psychotherapie/training/psycho-educatie met (deels)
cognitieve gedragstherapeutische grondslag (bv. agressieregulatie training, sociale vaardigheidstraining,
dialectische gedragstherapie – combinatie met stress- en emotieregulatie-, schematherapie- combinatie
met coping mechanismen en gericht op frustratietolerantie en impulsiviteit); en therapie gericht op
traumaverwerking (EMDR). De vraag is hoe bewezen effectief deze overige behandelingen zijn voor de
doelgroep (ECT, EMDR, schematherapie). Zo is EMDR met name werkzaam voor 1 trauma, waar deze
doelgroep vaak complexer en chronischer getraumatiseerd zijn.
Interventies gericht op integratie, behandeling en veiligheidsborging: er zijn een aantal
paradigmaverschuivingen, waar de laatste tussen de 1ste en 2de zit.
- Paradigmaverschuiving 1: risicomanagement inweven met als doel het voorkomen van recidive →
Risk-Need-Responsivity model.
- Paradigmaverschuiving 2: persoonlijke rehabilitatie is net zo belangrijk als ‘weghalen van het
probleem’ (delictgedrag) → protectieve factoren kunnen de invloed van risicofactoren tegengaan bv.
Good Lives Model.
- Systematische invalshoek (pijler): niet naar binnen, maar naar buiten kijken; invloed van gezin,
vriendengroep, school, buurt, wijk en samenleving.
RNR-model (Andrews & Bonta): dit is het belangrijkste model bij diagnostiek en behandeling met een focus
op risicomanagement. De hulp moet effectief zijn en recidive verminderen. Het is het uitgangspunt bij
erkenning interventies. In Nederland is het integriteitsprincipe (programma uitvoeren zoals bedoeld) minder
goed dan in de VS, omdat in Nederland minder het protocol wordt gevolgd. Er zijn drie theoretische
principes van het model:
1. Risicoprincipe (wie): hoe meer risicofactoren, des te groter het risico van recidive en hoe intensiever
de interventie.
2
