Samenvatting Maatschappijleer
1.1
Overal waar mensen met elkaar te maken hebben, bestaan regels en verwachtingen. De afspraken
die we in Nederland met elkaar maken, zorgen ervoor dat zeventien miljoen mensen redelijk
harmonieus samenleven. Maar we hebben niet allemaal dezelfde wensen en belangen. Daardoor
ontstaan er botsingen die vragen om een gemeenschappelijke oplossing. Deze situaties noemen we
een maatschappelijke vraagstukken of maatschappelijke problemen. Ze verschillen van persoonlijke
problemen. Om een maatschappelijk vraagstuk te herkennen gebruiken we vier criteria:
1. Het heeft gevolgen voor verschillende groepen in de samenleving (veel mensen hebben er
last van).
2. Mensen hebben verschillende meningen over oorzaken en mogelijke aanpak.
3. Het is alleen gemeenschappelijk op te lossen, waarbij de overheid meestal een rol speelt.
4. In de media krijgt het veel aandacht.
Gevolgen voor groepen: Het gaat om belangrijke vragen en problemen van onze huidige
samenleving.
Verschillende meningen: de verschillende groepen die bij een vraagstuk betrokken zijn, hebben ook
vaak een andere mening over de oorzaken en aanpak van het probleem. De grootste tegenstellingen
hebben te maken met: politieke visie, geloofs- of levensovertuiging en maatschappelijke positie.
Politieke visie: om bijvoorbeeld het fileprobleem op te lossen willen automobilisten graag meer en
bredere wegen, terwijl milieuactivisten juist goedkoper openbaar vervoer willen.
Geloofs- of levensovertuiging: gelovige mensen hebben vaak een andere mening over abortus en
euthanasie dan mensen die niet gelovig zijn.
Maatschappelijke positie: een werkgever wil het liefst zo min mogelijk premies betalen, terwijl
iemand zonder werk belang heeft bij een goede uitkering.
De overheid bemoeit zich ermee: bij het nemen van beslissingen doe voor iedereen gelden, moet je
rekening houden met de verschillende meningen erover. In Nederland hebben we deze afweging in
handen gelegd van politici. Daarom is een maatschappelijk vraagstuk vaak een politiek probleem.
Politici bekijken een vraagstuk van verschillende kanten en komen vaak tot een pakket aan
oplossingen. In veel gevallen is de oplossing een compromis, een oplossing waarbij alle
partijen een beetje moeten toegeven. De overheid zorgt vervolgens voor de uitvoering van
deze wetten en regels. De overheid stelt zichzelf steeds open aan zogeheten dilemma’s, een
lastige keuze uit twee dingen die niet samen kunnen gaan. Na het hoofdstuk dat ik nu
samenvat hebben we in dit boek nog vier andere onderwerpen te bespreken, namelijk: rechtstaat,
parlementaire democratie, pluriforme samenleving en verzorgingsstaat. Deze vier hoofdstukken
staan niet los van elkaar, maar hebben veel met elkaar te maken.
, 1.2
Om een samenleving te kunnen onderzoeken gebruiken we vijf kernbegrippen: waarden en normen,
belangen, macht, sociale ongelijkheid en sociale cohesie.
Waarden en normen: Als je met jouw fiets tegen een auto aan rijd, en je hebt schade gemaakt, laat
je dan een briefje achter met een telefoonnummer? Het zal ervan afhangen hoe belangrijk eerlijkheid
voor jou is of het gevoel van verantwoordelijkheid. Een waarde is een uitgangspunt of
principe dat mensen belangrijk vinden in hun leven. Sommige waarden behoren tot onze
hele samenleving, andere horen bij het individu of een groep. Waarden leiden tot een gedragsregel
en zo’n regel noemen we een norm. Als je eerlijkheid (waarde) belangrijk vindt, volgt daaruit dat je
niet steelt (norm). Normen zijn regels over hoe je je in een bepaalde situatie hoort te
gedragen. Zelf zeg ik altijd de norm is de regel op de waarde. Een norm wordt vaak opgelegd door
je omgeving. Bewust en onbewust controleren we elkaar hierbij. Als je je aan de norm houd, volgt er
soms een beloning: anderen zijn tevreden met je. Houdt iemand zich niet aan de norm, volgt er
meestal commentaar: “gedraag je”. We noemen dit sociale controle, dat is de manier waarop
mensen anderen stimuleren of dwingen zich aan de norm te houden. Normen staan
soms in regels of wetten, die staan vast op papier zoals het regelement van school. Naast deze
zogeheten geschreven regels zijn er ook ongeschreven regels. Deze regels staan nergens vastgelegd,
maar toch ken je ze vaak wel. Denk aan de afspraak ‘geen telefoon aan tafel tijdens het eten’, of ‘niet
boeren aan tafel’. De meeste mensen vinden het niet prettig als je boert aan tafel en daar houden de
meeste mensen dan ook rekening mee. We noemen zulke regels fatsoensregels.
Belangen: de waarden en normen van iemand hangen vaak samen met zijn belangen. Een belang is
het voordeel dat iemand ergens bij heeft. vaak gaat het om een financieel voordeel, niet
altijd. Een duidelijk voorbeeld van belangentegenstellingen zie je bij klimaatveranderingen. We
hebben natuurlijk allemaal bij een leefbare aarde. Maar dan nog zie je dat belangen tegengesteld
kunnen zijn. Dit soort belangentegenstellingen tussen verschillende groepen staan vaak aan de basis
van een maatschappelijk vraagstuk.
Macht: macht omschrijven we als het vermogen om het gedrag of denken van anderen
te beïnvloeden. Macht kan vastliggen in regels en wetten. Denk aan de machten die een agent
heeft die een ‘normale’ burger niet heeft. Dit noemen we formele macht. Macht die niet vastgelegd
in regels noemen we informele regels. Mensen kunnen macht uitoefenen als ze beschikken over
machtsmiddelen. Dit zijn middelen om het gedrag van anderen te beïnvloeden.
Voorbeelden van machtsmiddelen zijn: kennis, geld, functie, overtuigingskracht, aantal
medestanders en charisma. Wanneer macht wordt geaccepteerd en erkend spreek je van gezag, dat
we daarom gelegitimeerde macht noemen.
Sociale ongelijkheid: in onze samenleving is niet alles eerlijk verdeelt: sommige mensen hebben
meer geld, kennis of macht dan andere. Dat noemen we ook wel sociale ongelijkheid: ongelijke
verdeling in de maatschappij van kennis, inkomens, status en (politieke) macht.
Kennis kan een machtsmiddel zijn, omdat: mensen met een goede opleiding vinden makkelijker een
– goedbetaalde – baan dan mensen met een lagere opleiding.
Inkomen kan een machtsmiddel zijn, omdat: mensen met een goed inkomen zijn vaker gezonder dan
arme mensen en hebben minder problemen.
Politieke macht en invloed kan een machtsmiddel zijn, omdat: sommige mensen kunnen meer
invloed uitoefenen op de regels en wetten in ons land dan anderen.
Sociale cohesie: sociale cohesie betekent hoe sterk mensen zich verbonden voelen met
elkaar. In dorpen is de sociale cohesie vaak sterk: mensen kennen elkaar en staan voor elkaar klaar
als er problemen zijn. In steden is het gevoel van onderlinge verbondenheid vaak zwakker. Het begrip
, ‘sociale cohesie’ wordt ook gebruikt als we het hebben over de maatschappij als geheel. Sociale
cohesie is zo maar zeggen de lijm van een samenleving. Discriminatie is slecht voor de sociale
cohesie, omdat hierdoor groepen tegenover elkaar komen te staan. En bij een grote sociale
ongelijkheid is er ook minder sociale cohesie.
1.3
Als je een maatschappelijk probleem wilt bekijken, moet je beoordelen of je over de juiste informatie
beschikt. Als je wilt nagaan of informatie betrouwbaar is, stel je jezelf de volgende vragen:
- Komt de informatie van een betrouwbare bron?
- Is er duidelijk onderscheid tussen feiten en meningen?
- Wordt het onderwerp van verschillende kanten bekeken?
Bronnen.
Op het werk van professionele journalisten kun je meestal redelijk goed vertrouwen. Ook informatie
van ministeries, het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en andere officiële instanties zijn meestal
betrouwbaar. Voor betrouwbaar cijfermateriaal is het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) een
goede bron. Je kijkt dus waar de bron vandaan komt.
Feit of mening?
Om informatie goed te kunnen interpreteren moet je feiten en meningen van elkaar onderscheiden.
Feiten zijn objectief en geven aan hoe iets werkelijk is. Meningen zijn subjectief, ze geven aan
wat iemand ergens van vindt. Soms is het lastig om feiten en meningen te onderscheiden.
Verschillende kanten.
Het is belangrijk dat er in een nieuwsbericht hoor en wederhoor is toegepast. Dit betekent dat de
verschillende betrokkenen zijn gehoord. Als je maar één kant van het verhaal laat horen dan
is het verhaal eenzijdig. Bij nieuwsberichten in kranten en nieuwsberichten op tv kun je de vragen
over de betrouwbaarheid meestal met ‘ja’ beantwoorden. Journalisten en redacteurs hebben de taak
zorgvuldig om te gaan met informatie en nieuws objectief in beeld te brengen. Op internet is het veel
lastiger zeker te weten of je te maken hebt met betrouwbare informatie, want iedereen mag daar
publiceren wat hij wil. Websites van de overheid, universiteiten en andere officiële instanties kun je
meestal wel vertrouwen, net als krantensites en nieuwssites. Je moet dus goed kijken of informatie
op internet wel betrouwbaar is.
Communicatieruis
Communicatie is het doorgeven van informatie. Daarbij is er altijd sprake van een zender en
één of meerdere ontvangers. Tussen die partijen kan er, bewust of onbewust, van alles misgaan. We
spreken dan van communicatieruis. De zender kan informatie onbewust maar ook bewust
verdraaien. Zoals een politicus die een fout niet wil toegeven uit angst voor politiek gezichtsverlies.
We spreken dan van manipulatie: feiten worden opzettelijk verdraaid of weggelaten,
vaak zonder dat de ontvanger hier weet van heeft. Ook een krant die met sensationele
artikelen de verkoop wil laten stijgen, maakt gebruik van manipulatie. Een specifieke vorm van
manipulatie is propaganda. Hierbij wordt bewust eenzijdige informatie gegeven met als
doel de mening van mensen te beïnvloeden. Propaganda wordt meestal gebruikt voor
politieke doelen, bijvoorbeeld om het eigen partijprogramma aan te prijzen en tegenstanders zwart
te maken. Propaganda komt ook in onschuldigere vormen voor, zoals in een campagne tegen
overgewicht. In feite is alle reclame propaganda, maar gelukkig zijn we ons er wel van bewust dat dit
soort informatie niet objectief is. De meest extreme manier van manipulatie is indoctrinatie, waarbij
mensen langdurig, systematisch en dwingend eenzijdige opvattingen krijgen opgedrongen met de
bedoeling dat zij deze opvattingen kritiekloos overnemen. Indoctrinatie komt niet voor in Nederland,
meestal komt het slechts voor in dictaturen.
