Een wondere wereld: Autisme als leven
vanuit jezelf
Hoofdstuk 2: Aanleg, rijping en omgeving
Gedrag dat door aanleg of rijping wordt bepaald, is moeilijk te veranderen.
Aanleg wordt gevormd door het erfelijk materiaal, de omstandigheden tijdens de
zwangerschap (verslaving, stofwisselingsziekte, stress) en de omstandigheden
rond de bevalling (zuurstoftekort).
Gedrag dat voortkomt uit omgevingsinvloeden is daarentegen wel te
beïnvloeden is, zoals bij opvoeding of trauma's.
Voor gedragsverandering is inzicht nodig in de factoren die het gedrag hebben
gevormd en in stand houden. De eerste dimensie, de meest fundamentele is de
aard van het gedrag in de zin van stoornis of ontwikkeling. Deze dimensie kent
drie factoren: aanleg, omgeving en rijping; bij autisme als atypische ontwikkeling
is het verschil door rijping van groot belang. De drie factoren spelen in interactie
met elkaar hun basale rol in de ontwikkeling van het kind.
Ontwikkeling vanuit aanleg en omgeving
Bij kinderen met een atypische ontwikkeling kan een gebrek aan de sociale
‘lessen’ van ouders omdat het kind gericht was op cognitie (denken) in de vroege
jaren leiden tot een onderontwikkeld empathisch vermogen.
De grenzen van hun mogelijkheden worden bepaald door hun genetische aanleg.
De opvoeding kan deze mogelijkheden ondersteunen, maar niet creëren waar ze
niet bestaan.
Vygotsky stelt dat ontwikkeling plaatsvindt in de zone van naaste ontwikkeling,
waarin kinderen met hulp van anderen vaardigheden kunnen ontwikkelen die
later zelfstandig uitgevoerd kunnen worden. De vaardigheid bevindt zich dan in
de zone van actuele ontwikkeling.
Eenmaal rijp voor bepaalde vaardigheden kan gewoontevorming hebben
plaatsgevonden, waardoor het ongewenst gedrag in stand blijft, zoals bij
stotteren. Alleen wanneer mogelijkheden in een zone van naaste ontwikkeling
aanwezig zijn, kunnen opvoeding en onderwijs zorgen voor de actualisering van
deze mogelijkheden, anders niet.
Rijping = het leggen van effectieve verbindingen waardoor een effectiever
functioneren van de hersenen ontstaat.
De twee verbindingscentra in de hersenen zijn het corpus callosum en het
cingulum.
Corpus callosum verbindt gebieden van de hersenen met elkaar, rechts en
links.
Cingulum verbindt gebieden van de hersenen met elkaar, voor en achter.
Lateraliseren = specifieke functies links (taalgerichtheid) of rechts (ruimtelijk
inzicht en abstractie) in de hersenen worden ontwikkeld.
Rijping houdt in dat nieuwe verbindingen tussen hersencellen worden gevormd
en getest worden op effectiviteit. Wat effectief is blijft, het andere wordt gewist.
De wijze en het tempo van rijping lijken voor een belangrijk deel in aanleg
gegeven. Daarnaast zal het resultaat van deze rijping sterk afhankelijk zijn van
de invloed vanuit de omgeving. Alle drie de factoren (aanleg, omgeving en
rijping) spelen in onderlinge interactie hun rollen in de ontwikkeling van het kind.
,Slaap, met name de droomslaap en de REM-slaap, is essentieel voor deze rijping,
aangezien deze helpt om ineffectieve verbindingen te verwijderen.
REM-slaap = de periode van de slaap waarin er gedroomd wordt.
Droomslaap is nodig voor het ‘schoon bezemen’ van de hersenen, voor het
ontwarren van overdag gevormde zinloze verbindingen.
Rijpingsstoornissen
- Primaire enuresis (bedplassen)
- Primaire encopresis (broekpoepen)
- Rusteloze benen
- Onwillekeurige spierbewegingen
- Tics
- Dyspraxie (coördinatieproblemen)
- Tandenknarsen
- Praten gedurende de slaap
- Stotteren
- Slaapwandelen
- Met open ogen slapen
- Pavor nocturnus (nachtelijke paniek)
- Stereotiepe bewegingen: bonken, wiegen
- ADHD
- Taalontwikkelingsstoornis
Ontwikkelingsachterstand = het kind blijft in
zijn of haar ontwikkeling achter ten opzichte van leeftijdgenoten.
Deze achterstand kan op drie manieren tot stand komen.
1. Het kind gaat door omstandigheden in zijn of haar omgeving in
ontwikkeling achterlopen ten opzichte van de eigen mogelijkheden tot
ontwikkeling.
2. Het kind beschikt over beperkte mogelijkheden en daarom ontwikkelt het
zich niet op een wijze die we bij zijn of haar leeftijd zouden verwachten.
3. Er is sprake van een beperkte ontwikkeling, zoals autisme als atypische
ontwikkeling waarbij sprake is van een vooruitlopen op bepaalde gebieden
en een achterlopen op andere gebieden.
Rode draden: basissignalen van problematiek
Wanneer kinderen moeilijkheden ondervinden bij hun psychosociale ontwikkeling,
is er een aantal basissignalen dat dit aangeeft: angst, agressie, hyperactiviteit,
gedragsproblemen en psychosomatische klachten, SOLK (Somatisch
Onverklaarbare Lichamelijke Klachten). In het functioneren van kinderen zijn er
twee onderwerpen die een wezenlijke rol spelen bij stoornissen:
1. Aandoeningen die in aanleg gegeven zijn.
2. Aandoeningen die te maken hebben met een vertraagde of beperkte
rijping.
Deze vormen twee rode draden (weerstand tegen verandering + problematische
empathische vermogen) die aangeven dat we mogelijk te maken hebben met
problematiek die door aanleg of rijping gestuurd wordt.
De eerste rode draad: de weerstand tegen verandering, hangt vaak samen met
het verschil in ontwikkeling tussen hersenhelften. Het verschil zit vooral in de
microstructuur van de witte stof. Via de witte stof worden hersencellen met
elkaar verbonden. Wanneer er sprake is van een sterk verschil in ontwikkeling of
rijping van rechter- en linkerhersenhelft, betekent dit dat er een verschil in
sterkte en vloeiend zijn van rechter- en linkermotoriek kan ontstaan (niet-
vloeiende motoriek).
, Dyspraxie = het slecht op elkaar afgesteld zijn van de linker- en rechtermotoriek
(links-rechtscoördinatie) en een lage spiertonus, waardoor onhandigheid kan
ontstaan (houterige motoriek).
Bij een atypische ontwikkeling is het empathisch vermogen onderontwikkeld, dit
betekent dat het kind/volwassene, niet goed in staat is zich in een ander te
verplaatsen. Moeite in de omgang met leeftijdsgenoten is het gevolg van een
problematisch empathisch vermogen.
Joint attention = een kind wijst niet als het iets duidelijk wil maken, maar
neemt de volwassenen mee naar het onderwerp.
Onderontwikkelde linkerhersenhelft taalproblemen of afwijkend
taalgebruik. Bij de atypische ontwikkeling is er vaak een eerdere of latere
taalontwikkeling en zelfs ‘ouwelijk’ taalgebruik.
Gehechtheidssysteem = het vormen van een gevoel van veiligheid en van
veilige, hechte relaties.
Rijping en de theorie van de S-MAS1P
De theorie van de S-MAS1P gaat over een atypische rijping; over een versnelling
en vertraging tegelijk in de rijping van het centraal zenuwstelsel, vooral de
hersenen. De S-MAS1P theorie beschouwt autisme als een atypische, maar
normale ontwikkeling en niet als een stoornis of defect. In deze theorie wordt
verondersteld dat de rijping van het cingulum in de rechterhersenhelft bij
kinderen met autisme groter is, gezien hun cognitieve functies (redeneren,
begrijpen) vaak sterker zijn in deze hersenhelft. Het doel van deze theorie is om
autisme te benaderen vanuit een ontwikkelingsperspectief in plaats van het te
zien als een defect of afwijking. Wat eerder als defect zou worden beschouwd,
kan vanuit deze theorie nog in ontwikkeling zijn of onderpresteren.
