Inleiding in de antrozoölogie
Leerdoelen
Geschreven door: Lin Lindenbergh
Studiejaar: 2023/2024
Cursus: inleiding in de antrozoölogie
Universiteit: Open Universiteit
,Leerdoelen 1.1 Introductie
Wat zijn de basisprincipes van evolutie en domesticatie?
De basisprincipes van domesticatie:
- Selectiedruk: mensen selecteren dieren met gewenste eigenschappen (zoals tamheid of
productiviteit) om te fokken.
- Co-evolutie: het is een vorm van evolutie waarbij verschillende soorten elkaars ontwikkeling
beïnvloeden en uiteindelijk een stabiele symbiotische relatie vormen. De term co-evolutie wordt
echter meestal pas gebruikt als sprake is van wederzijdse samenwerking, zoals tussen bijen en
bloemen: de bloem voedt de bij terwijl de bij de bloem bevrucht.
- Genetische veranderingen: domesticatie veroorzaakt genetische veranderingen bij dieren, zoals
verminderde agressie en aanpassing aan menselijke omgevingen.
- Domesticatie: het is een vorm van kunstmatige selectie waarbij mensen door gerichte ingrepen in de
voortplanting van dieren ervoor zorgen dat deze soorten steeds beter geschikt worden voor het leven
in de nabijheid van en in dienst van de mens.
- Kunstmatige selectie: bij kunstmatige selectie gebeurt dat intentioneel en beïnvloedt de ene soort
dus bewust de selectieve voortplanting van de andere soort. Voor zover bekend doen alleen
mensen dat.
- Natuurlijke selectie: in de natuur worden eigenschappen geselecteerd die het voortbestaan en de
voortplanting van organismen bevorderen. Varianten die hier beter in zijn, zoals bruine konijnen die
minder opvallen voor roofdieren, hebben een grotere kans om te overleven en zich voort te planten.
Hierdoor worden deze voordelige eigenschappen in volgende generaties steeds vaker aangetroffen.
Wat is het domesticatiesyndroom?
Domesticatie syndroom: omvat eigenschappen die vaak voorkomen bij gedomesticeerde diersoorten, zoals
variatie in vachtkleur en textuur, hangende oren, volgzaam gedrag, veranderingen in de ontwikkelingscyclus,
schedelvorming, tandenplaatsing, en het ontstaan van dwerg- en reuzenvarianten. Deze kenmerken maken de
dieren vaak schattiger of kinderlijker.
Hoe komt het domesticatiesyndroom tot stand?
- Het domesticatiesyndroom kan ontstaan als een bijproduct van natuurlijke selectie op tolerantie voor
menselijke aanwezigheid zoals aangetoond door Belyaev's fokprogramma met zilvervossen.
- In zijn experiment trad het syndroom op zonder specifieke selectie op uiterlijke kenmerken, wat
suggereert dat dit syndroom niet per se het resultaat hoeft te zijn van kunstmatige selectie door
mensen, maar eerder een gevolg kan zijn van een natuurlijk evolutionair proces.
- Desondanks kan een combinatie van natuurlijke en kunstmatige selectie bijdragen aan het ontstaan
van het domesticatiesyndroom.
• Dmitry Belyaev voerde onderzoek uit met een gevangen populatie zilvervossen om de effecten van
domesticatie te bestuderen. Hij selecteerde de minst agressieve vossen door hun reactie op een hand
in hun kooi te observeren, en fokte verder met deze tamme dieren. Zijn experiment toonde aan dat
selectie op tam gedrag niet alleen leidde tot veranderingen in gedrag, maar ook tot fysieke kenmerken
zoals gevlekte vachten, hangende oren, opstaande staarten, verkorte snuiten en veranderingen in
ontwikkelingstijd.
Lin Lindenbergh
Inleiding in de antrozoölogie - leerdoelen
2
Open Universiteit
2023 - 2024
,Wat is de domesticatietheorie van Vigne?
Wat voor model heeft Vigne (2011) voorgesteld?: een model dat de relatie tussen mens en dier beschrijft in
verschillende fasen. Volgens dit model evolueerde dierlijke domesticatie langs een aansluitend geheel,
beginnend bij:
- Antropofilie: een voorkeur voor menselijk gezelschap.
- Commensalisme: het delen van leefruimte met mensen.
- Controle in het wild: controleren van wilde dieren in de natuur.
- Controle in gevangenschap: beheersing van dieren in gevangenschap.
- Extensieve veeteelt: beperkte beïnvloeding van de voortplanting van het dier
- Intensieve veeteelt: intensieve beïnvloeding van de voortplanting van het dier
- Huisdieren: volledige opname van het dier in het huishouden
Wat is de domesticatietheorie van Zeder?
Welke drie afzonderlijke paden volgden dieren naar een gedomesticeerde relatie met mensen volgens
Zeder(2012)?:
- Commensale pad
- Prooipad
- Gerichte pad
Wat is het commensale pad?:
- Dieren worden aangetrokken tot elementen in de menselijke omgeving, zoals voedselresten en andere
kleine dieren die daar ook op afkomen.
- Is niet afhankelijk van menselijke intentie.
Prooi pad:
- Dit pad is door mensen bewust gevolgd, hoewel domesticatie niet het uiteindelijke doel was. Het
betreft prooidieren die geen aantrekkingskracht van menselijke nederzettingen ervaren, maar die
door mensen in het wild werden beheerd.
- Archeologische vondsten suggereren dat overbejaging de dieren met uitsterven bedreigde, waardoor
mensen gedwongen werden om wildpopulaties strategisch te beheren.
- Naarmate men dieren meer in gevangenschap ging houden, leidde dit tot het beheer van kuddes, en
uiteindelijk tot domesticatie.
Gerichte pad:
- Begon met een bewust doel om een diersoort te domesticeren zodat de dieren konden dienen als
bijvoorbeeld last- of gezelschapsdier.
- Dit specifieke pad begon pas veel later in de geschiedenis, toen mensen al inzicht hadden gekregen in
hoe ze de voortplanting van dieren konden beïnvloeden.
Vergelijking van de domesticatietheorieen van Vigne en Zeder
Vergelijking van Vigne en Zeder’s model:
- Vigne's model: domesticatie verloopt als een continu proces met opeenvolgende fasen die elke
diersoort doorloopt.
- Zeder's model: er zijn drie parallelle paden naar domesticatie, waarbij elke soort één of meerdere
paden volgt (commensale pad, prooipad, gerichte pad).
- Overeenkomsten: de fasen van Vigne en de paden van Zeder vertonen veel overlap.
- Belangrijkste verschil: Vigne beschrijft één uniforme route voor alle diersoorten, terwijl Zeder stelt
dat elke soort verschillende paden kan volgen.
- Voordeel van Zeder's model: het model houdt rekening met de variatie in domesticatieprocessen
tussen verschillende diersoorten. Bijvoorbeeld, prooidieren volgden geen commensaal pad, maar
werden gedomesticeerd via gevangenschap.
- Conclusie: Zeder's theorie is beter onderbouwd en specifieker, omdat het een flexibeler en
realistischer proces beschrijft voor verschillende soorten.
Lin Lindenbergh
Inleiding in de antrozoölogie - leerdoelen
3
Open Universiteit
2023 - 2024
, Wanneer zijn dieren gedomesticeerd?
- Honden: ongeveer 20.000 tot 40.000 jaar geleden werden honden als eerste gedomesticeerd,
waarschijnlijk uit wolven die in de buurt van menselijke nederzettingen leefden.
o Commensaalpad
- Schapen en geiten: tussen 10.000 en 11.000 jaar geleden werden schapen en geiten in het Midden-
Oosten gedomesticeerd, voornamelijk voor vlees, melk en wol.
o Prooidierenpad
- Runderen: ongeveer 8.000 tot 10.000 jaar geleden werden runderen in het Nabije Oosten en in delen
van Zuid-Azië gedomesticeerd.
o Prooidierenpad
- Varkens: ongeveer 9.000 jaar geleden werden varkens in zowel het Midden-Oosten als Oost-Azië
gedomesticeerd.
o Commensaalpad
- Katten: katten werden ongeveer 9.000 jaar geleden in het oude Egypte gedomesticeerd, waarschijnlijk
om knaagdieren rond graanvoorraden te bestrijden.
o Commensaalpad
Waar zijn dieren zijn gedomesticeerd?
Met welke regio’s werd de vroege domesticatie van dieren geassocieerd?
- Midden-Oosten: dit wordt beschouwd als de bakermat van veel vroege domesticaties. Hier werden
dieren zoals schapen, geiten, en runderen voor het eerst gedomesticeerd.
- Oost-Azië: honden, varkens en kippen werden in deze regio gedomesticeerd. Vooral China en
Zuidoost-Azië speelden een belangrijke rol in de domesticatie van deze dieren.
- Zuid-Amerika: lama’s, alpaca’s en cavia’s werden gedomesticeerd door de inheemse bevolking van de
Andes.
- Afrika: ezel en de Afrikaanse runderen werden in Afrika gedomesticeerd, aangepast aan de unieke
omgevingen van het continent.
- Eurazië: Het paard werd waarschijnlijk gedomesticeerd in de steppegebieden van Eurazië.
Hoe zijn dieren gedomesticeerd?
- Natuurlijke selectie: een proces waarbij dieren die beter zijn aangepast aan hun omgeving meer kans
hebben om te overleven en zich voort te planten dan dieren die minder goed aangepast zijn. De
volgende generatie is beter aangepast dan de huidige generatie.
- Selectieve fokkerij: het selecteren van specifieke dieren voor voortplanting met als doel gewenste
erfelijke eigenschappen door te geven aan toekomstige generaties en ongewenste erfelijke
eigenschappen te verwijderen.
- Genetische verandering: door selectieve fokkerij en taming ontwikkelden dieren fenotypische
veranderingen, zoals veranderingen in grootte, kleur en andere fysieke kenmerken en genetische
diversiteit binnen de gedomesticeerde populaties.
Wat is het domesticatietraject van de hond?
Domesticatieproces van de hond:
- Is een proces waarbij wilde wolven geleidelijk zijn geëvolueerd tot de gedomesticeerde honden die we
vandaag kennen.
- Dit proces begon waarschijnlijk 20.000 - 40.000 jaar geleden toen mensen wilde wolven puppy’s
vingen en ze verzorgden in menselijke kampen. Na verloop van tijd begonnen deze wolven zich aan te
passen aan het leven in de buurt van mensen, waarbij ze profiteerden van voedselafval en
bescherming.
- Naarmate de relatie tussen mens en wolf geleidelijk intenser werd, werden bepaalde wolven
geselecteerd op basis van hun gedrag en eigenschappen die gunstig waren voor menselijke behoeften,
zoals gehoorzaamheid, waakzaamheid en samenwerking. Dit leidde uiteindelijk tot de ontwikkeling
van gedomesticeerde honden, die specifieke rollen begonnen te vervullen, zoals jagen, hoeden,
bewaken en gezelschap bieden aan mensen.
Lin Lindenbergh
Inleiding in de antrozoölogie - leerdoelen
4
Open Universiteit
2023 - 2024
