Module I Bouw
W1 Introductie van bijzondere overeenkomsten
Uitgangspunt contractenrecht = contractsvrijheid met als uitvloeisel partijautonomie, d.w.z. het
zelfbeschikkingsrecht te mogen bepalen hoe en met wie je een overeenkomst sluit
NL kent een open systeem van verbintenissen = ‘beperkt’, want je bent wel gebonden aan de regels
van de wet. Zie in dit kader HR Quint/Te poel → verbintenissen die niet uit een overeenkomst
voortvloeien, hoeven niet rechtstreeks voort te komen uit een wetsartikel. ‘Uit de wet’ betekent in dit
geval dat in alle gevallen waarin de wet geen regeling kent, een oplossing moet worden gezocht die:
‘past in het stelsel van de wet en aansluit bij de wél in de wet geregelde gevallen.’
Wettelijke beperkingen:
- Redelijkheid en billijkheid (art. 6:248 BW)
- Strijd met goede zeden, openbare orde e.d. (art. 3:40 BW)
- Specifieke voorschriften uit BW7, denk aan schriftelijkheidsvereiste bij koop woning
Houd rekening met de gelaagde structuur van het BW. Als je een bijzondere overeenkomst sluit op
basis van BW7, gelden nog steeds de algemene bepalingen uit BW6 (bv. remedies als
schadevergoeding). Wordt van deze algemene regels afgeweken in BW7, dan gaan die regels voor
(lex specialis).
Bijzondere overeenkomsten, 3 categorieën:
i. Overdracht van goederen of geld
o Schenking
o Koop, ruil
o Borgtocht (garantstelling)
o Vaststellingsovereenkomst
o Lijfrente
ii. Dienstverlening
o Financiële zekerheidsovereenkomst
o Opdracht
o Aanneming werk
o Verzekering
iii. Genotsverschaffing
o Huur
o Pacht
o Bewaarneming
Onbenoemde bijzondere overeenkomst = overeenkomst die niet in de wet is opgenomen. Wetgever
vindt ze belangrijk, daarom bijzonder, maar het is niet nodig om ze op te nemen. Belangrijkste reden
daarvoor is dat ze in de praktijk nog niet genoeg voorkomen, of dat het niet nodig is om de zwakkere
partij te beschermen vanwege de algemene/andere regels waar men op kan terug vallen. Of ze in de
praktijk nog niet genoeg voorkomen valt over te betwisten: artiesten, lease, energie, distributie
Beschermingsgedachte uit BW7 gaat uit van “zwakkere” partijen. Dat zijn met name consumenten.
Ten opzichte van B2C (business to consumer)- contracten hebben bedrijven informatie-asymmetrie
ten opzichte van de consument. Ook financiële draagkracht speelt hier een rol (draagkrachtbeginsel).
Consument = iedereen die niet in beroep of bedrijf handelt. Er is echter geen eenduidig begrip voor
consument. BW7 gaat uit van de ‘gemiddelde consument’, maar die is niet te duiden.
In BW7 zijn hele specifieke rechten en plichten opgenomen. Denk aan informatieplichten,
zorgplichten, waarschuwingsplichten, mededelingsplichten die allemaal expliciet zijn opgenomen en
dus veel belangrijker zijn bij een overeenkomst dan het algemene recht uit BW6.
Zorgplicht = gedragsnorm gericht op beschermen, bevorderen of ontzien van bepaalde belangen. Die
zorgplicht kan bestaan uit informatie-, mededelings- en waarschuwingsplichten. Buitencontractuele
zorgplichten doen zich voor in het kader van het onrechtmatigedaadsrecht, ze vloeien voort uit de
norm van maatschappelijke betamelijkheid (art. 6:162 lid 2 BW). Het gaan dan met name om het
,Module I Bouw
ontzien van de belangen van anderen, waarmee je zodanig moet handelen dat je door jouw gedrag
geen, of zo min mogelijk, schade berokkent aan medemens. In een geval van een contract ligt dat
anders. Dan is een bepaald doel overeengekomen. In beginsel is de zorg van de schuldenaar dan ook
gericht op dit overeengekomen doel en niet zo zeer op de achterliggende belangen bij dat doel. Let
wel, dit geldt in beginsel. In sommige gevallen wordt de zorg een expliciet thema en moet de
schuldenaar ook tot op zekere hoogte rekening houden met de achterliggende belangen. De
grondslag van contractuele zorgplichten is gelegen in het feit dat door het aangaan van een
overeenkomst voor de schuldenaar een de faco afhankelijkheid ontstaat. Binnen het contractenrecht
geldt dan ook dat een grotere mate van zorg wordt verwacht dan buiten overeenkomst, omdat men die
zorg door het aangaan van de overeenkomst als het ware heeft toegezegd.
HR Baris/Riezenkamp → onderhandelingen over een overeenkomst worden beheerst door
redelijkheid en billijkheid. Daaruit vloeit voort dat partijen in de onderhandelingsfase rekening dienen
te houden met gerechtvaardigde belangen. Om dit te bewerkstelligen, kunnen uit die verplichting
bepaalde zorgplichten voortvloeien, in dit geval een precontractuele onderzoeksplicht welke oproept
tot vergaren van informatie in het eigen belang.
Waar BW6 meer regelend recht bevat, is BW7 juist meer dwingend van aard.
- Dwingend recht = als een opgenomen beding in strijd is met een bepaalde regeling uit het
BW, dan wordt dat beding opzij gezet door het dwingend recht. Nietigheid is dan het
rechtsgevolg. Aan het einde van een titel zie je welke artikelen dwingend recht bevatten. Let
op termen als ‘… mag u niet afwijken’.
- Van regelend recht mag wel worden afgeweken. Bepalingen van regelend recht gelden
slechts indien partijen niets anders zijn overeengekomen.
Maar, niet alleen dwingend recht beschermd consumenten. Denk ook aan AV, gedragscodes,
toezichtsorganen e.d.
Algemene voorwaarden (AV) = een hele belangrijke rechtsbron. Het vormt een aanvullend kader dat
particulieren en professionelen bescherming biedt in contractuele relaties. De wet is namelijk vaak een
vangnet-regeling voor als iets niet goed is geregeld in AV.
- Professionele partijen gebruiken AV om hun juridische positie te versterken en risico’s te
beperken. Bedrijven hoeven op die manier niet bij elke overeenkomst opnieuw te
onderhandelen over voorwaarden. Daarnaast biedt het bescherming tegen onvoorziene
gebeurtenissen (bv. aansprakelijkheidsbeperkingen). Het stelt hen ook in staat zich te
beschermen tegen onredelijke eisen van de wederpartij.
- Voor particulieren biedt AV duidelijkheid over rechten en plichten. Dat bevordert
rechtszekerheid. Het voorkomt verrassingen in prijsbepalingen, leveringsvoorwaarden e.d.
Soorten AV:
- Paritaire AV = tweezijdig van aard, waarbij belangengroepering van consument en
belangengroepering vanaf de professionele kant aan de tafel hebben gezet en akkoord zijn
gegaan met bepaalde AV. Dus B2C, maar ook B2B is mogelijk.
- Eenzijdige AV = zijn niet tweezijdig gesloten en de vraag rijst dan of die AV wel een goed
evenwicht tussen rechten en plichten vertegenwoordigen.
Hoe evenwichtiger AV zijn en hoe beter de AV de rechten van consumenten beschermen, hoe minder
kans op verschillen en hoe minder de rechtspraktijk daarmee verstopt raakt.
- Bij B2C contracten kunnen problemen zijn. Denk aan de kwetsbaarheden bij een contract
tussen een consument versus een professionele wederpartij die diensten en zaken aanbiedt:
o De consument heeft vaak een slechte onderhandelingspositie
o Er is voor de consument geen of weinig invloed op aanbod producten/diensten
o Inhoud van de overeenkomst staat vaak al vast (standaardmodellen)
o Vooral wanneer de aanbieder een monopolypositie heeft kan dit problematisch zijn
o Beïnvloeding door marketing, reclame en verkooptechnieken
Relevante normen voor AV:
- Onredelijk bezwarend (art. 6:233 onder a BW)
- Oneerlijkheidsnorm (art. 6:193b BW)
Deze normen zijn afkomstig uit het EU-recht. De richtlijnen waar deze normen uit voortkomen beogen
minimum- en maximumharmonisatie.
,Module I Bouw
Overeenkomst van opdracht = art. 7:400 BW:
Lid 2 = vangnetregeling, alleen als je zelf niet op basis van andere regels hebt voorzien in een
regeling voor de overeenkomst van opdracht, dan is deze titel van toepassing. Met andere woorden,
bij een gebrek aan specifieke regels gebruik je dit lid. Kenmerken van de overeenkomst van opdracht:
- Opdrachtgever – opdrachtnemer
- Prestatie opdrachtnemer = ‘een verrichting’. Het gaat om het intellectuele aspect
- Geen arbeidsovereenkomst, dat sluit de wetgever expliciet uit in lid 1
- Anders dan werk van stoffelijke aard (daar zit verschil met aanneming werk)
- Niet het bewaren van zaken
- Niet het vervoeren van zaken of personen
De overeenkomst van opdracht bevat ook subovereenkomsten. Denk bv. aan geneeskundige
behandelingsovereenkomst uit art. 7:466 BW = gekwalificeerd benoemd bijzondere overeenkomst.
Let op: het is van belang om overeenkomsten op de juiste manier te kwalificeren. Denk aan het
verschil tussen een arbeidsovereenkomst en een overeenkomst van opdracht. Met een juiste duiding
van de rechtsverhouding tussen partijen kan een belangrijk deel van het toepasselijk juridisch kader
beslist zijn. Het tot in detail doordenken van de rechtsgevolgen van een casus kan in een ander licht
komen te staan indien blijkt dat niet juist is gekwalificeerd. Dus: kwalificeer altijd eerst het type
overeenkomst.
W2 De ontwerp-/adviesovereenkomst
Bij de overeenkomst van opdracht (art. 7:400 BW) gaat het vaak om feitelijke handelingen, denk aan
een architect die een schets maakt, of een arts die een operatie uitvoert. Maar het is ook mogelijk om
een rechtshandeling in naam van een opdrachtgever te sluiten.
Verplichtingen architect/adviseur
- Zorgplicht = zorg van een goed opdrachtnemer (art. 7:401 BW)
o Invulling is afhankelijk van het feitencomplex en maatmancriterium (= norm redelijk
bekwaam en redelijk handelend beroepsbeoefenaar of vakgenoot). In het algemeen
wordt verwacht dat hij beschikt over de deskundigheid die van hem mag worden
verwacht, tenminste daar waar het gaat om een professioneel opererende
opdrachtnemer.
HR Te laat stuiten verjaringstermijn → advocaat had verjaringstermijn niet
gestuit. Daardoor kon cliënt niet verder in procedure omdat vordering
inmiddels verjaard was. De cliënt sprak de advocaat hiervoor aansprakelijk. In
beginsel is het te laat stuiten van verjaringstermijn beroepsfout advocaat. In
dit geval oordeelde de rechter echter dat de advocaat niet in zijn zorgplicht te
kort heeft geschoten, de advocaat had namelijk zelf bedacht dat het indienen
van de vordering vrij weinig zin had.
Gewoonte en ervaringsregels van belang. Zie HR Te laat betaalde
griffierechten → cliënt dient zijn griffierechten op derdenrekening van een
advocatenkantoor te storten. Dat was netjes op tijd gebeurt. Advocaat stortte
het één dag later op rekening van rechtbank. Echter had het betalingsverkeer
meer dan een week geduurd, waardoor kosten niet op tijd bij rechtbank waren
en zitting niet op de rol was gezet. Cliënt stelde advocaat aansprakelijk. HR
overwoog dat de advocaat er vanuit had mogen gaan dat het
betalingsverkeer binnen één week op orde is. Geen tekortkoming zorgplicht in
dit geval.
Belangen van derden meewegen. Zie HR Negende van Oma → in een
bilaterale rechtsverhouding moeten we ook belangen van derden in acht
nemen. Ook als je geen partij bent van een overeenkomst, kan dit er wel voor
zorgen dat in dit geval een architect jegens derden niet is nagekomen. In dit
kader wordt gewezen op de wettelijke grondslag van redelijkheid en billijkheid
(art. 6:248 BW).
- Gevolg geven aan aanwijzingen (art. 7:402 BW). Opdrachtnemer moet aanwijzingen volgen
die hij krijgt van zijn opdrachtgever, maar hierbij is wel nodige vrijheid.
, Module I Bouw
- Opdrachtgever op de hoogte houden van werkzaamheden (art. 7:403 lid 1 BW). Als de
opdrachtnemer zijn opdrachtgever niet goed op de hoogte houdt van dingen die hij tussendoor
doet, kan dat voor problemen zorgen. Denk aan kosten die tussendoor worden gemaakt –
bijvoorbeeld door inhuren deskundige – dat zijn kosten die er later bij komen
o Dus goede communicatie tussen opdrachtgever en opdrachtnemer is van belang
o Reikwijdte van deze plicht wordt sterk ingekleurd door beroeps- en gedragsregels (bv.
over geven kosten specificaties)
- Hij moet rekening en verantwoording afleggen (art. 7:403 lid 2 BW). De ratio daarachter is dat
het in een B2C-verhouding gaat om een ondeskundige opdrachtgever tegenover een
deskundige opdrachtnemer
o Gebeurt door o.a. relevante stukken te overleggen/kosten specificaties
o Impliceert ook dossierplicht
- In beginsel moet een opdrachtnemer de opdracht zelfstandig uitvoeren (art. 7:404 BW). Dat
komt omdat de kwalificatie van de overeenkomst van opdracht uit gaat van persoonlijke
dienstverrichting. Het verschil ten opzichte van aanneming van werk is dat je bij aanneming
van werk gebruik mag maken van hulppersonen.
Traditionele driehoeksverhouding in bouwproces = relatie opdrachtgever/ontwerper/aannemer
- Opdrachtgever contracteert in eerste instantie met architect =
architectenovereenkomst/ontwerp-/adviesovereenkomst
- Opdrachtgever contracteert met aannemer = aannemingsovereenkomst
De ontwerp-/adviesovereenkomst valt onder de wettelijke bepaling van de opdracht. Het betreft
primair werkzaamheden van intellectuele aard. De adviseur verricht in zijn relatie tot de opdrachtgever
feitelijke en rechtshandelingen. Onder feitelijke handelingen vallen bijvoorbeeld
ontwerpwerkzaamheden. Rechtshandelingen kunnen bestaan uit het sluiten van een contract met
derden in naam van een opdrachtgever. Deze rechtshandelingen vallen nog steeds onder het wettelijk
kader uit art. 7:400 lid 1, als wordt bepleit dat het verrichten van rechtshandelingen slechts een
ondergeschikt (en geen kern-)element van de adviesovereenkomst is.
In beginsel heeft architect/ontwerper geen rechtsverhouding met aannemer. Ze hebben geen rechten
en plichten die uit een overeenkomst voortvloeien. Maar, ze hebben wel maatschappelijke
betamelijkheidsplichten naar elkaar. Dat brengt o.a. met zich mee dat als een partij mogelijk een fout
gaat maken, dat je daar een ander over moet informeren. Je bent er alleen niet contractueel verplicht
toe.
De DNR 2011 is meestal leidend binnen de architectenbranche. Deze AV vormen aanvulling op en
nadere uitwerking van wettelijke regeling van adviesovereenkomst. Maar let op: geldt alleen voor
traditionele adviesopdrachten (driehoeksrelatie), niet voor geïntegreerd contracten (= contractvorm
waarbij verschillende fasen van project in één enkel contract worden gecombineerd)
Verplichtingen opdrachtgever
Art. 12 DNR 2011:
- Lid 1 = goed en zorgvuldig handelen (algemene zorgplicht adviseur)
o Vloeit ook voort uit redelijkheid en billijkheid, maar is niet zodanig geregeld in titel 7:17
BW
- Lid 2 = tijdige en juiste inlichtingen verstrekken aan de adviseur
- Lid 3 = adviezen/ontwerpen van adviseur tijdig beoordelen
o Uit toelichting van DNR volgt dat opdrachtgever de werkzaamheden niet hoeft te
controleren, maar indien hij dat wel doet kan op hem een verplichting rusten de
adviseur te waarschuwen voor tekortkomingen in diens adviezen
- Lid 4 = waarschuwen bij tekortkoming die opdrachtgever constateert of waar hij zich van
bewust had moeten zijn. De adviseur blijft zelf primair verantwoordelijk voor zijn adviezen.
o Deze waarschuwingsplicht is minder verstrekkend dan de waarschuwingsplicht die op
adviseur rust.
