Handelen vanuit grootstedelijke beleid
samenvatting
BPSW (2021). Beroepscode voor professionals in sociaal werk.
Missie van het sociaal werk
Sociaal werker streven ernaar dat mensen zich kunnen ontwikkelen binnen hun sociale omgeving
‘bevorderen dat mensen tot hun recht komen’. Ze helpen individuen floreren in een samenleving die
inclusief, zorgzaam en rechtvaardig is.
Een professional richt zich af op drie niveaus: individueel (microniveau), directe sociale omgeving
(mesoniveau) en maatschappelijke structuren (macroniveau) van een individu.
Internationale definitie van het sociaal werk;
“Sociaal werk is een praktijkgerichte professie en een academische discipline die maatschappelijke
verandering, sociale cohesie en de emancipatie en zelfstandigheid van mensen bevordert. Principes van
sociale rechtvaardigheid, mensenrechten, collectieve verantwoordelijkheid en respect voor diversiteit
staan centraal in het sociaal werk. Versterkt door theorieën van sociaal werk, sociale wetenschappen,
geesteswetenschappen en relevante lokale kennis, stimuleert het sociaal werk mensen en instituties om
uitdagingen in het leven aan te gaan en het welzijn van individu en samenleving te verbeteren.”
Deze definitie wordt vaak ingekort tot de kern: professionals in sociaal werk bevorderen het sociaal
functioneren.
Maatschappelijke opdracht
Professionals werken vanuit een maatschappelijke opdracht en in lijn met de missie van het sociaal werk.
Professionals beschikken over een zekere mate van handelingsruimte om binnen gegeven kaders zo goed
mogelijk aan te kunnen sluiten bij wat mensen nodig hebben en maatwerk te kunnen leveren.
Handelen is gebonden aan verschillende kaders; wettelijke, vakinhoudelijke en beroepsethische kaders =
professionele standaarden, ook wel ‘goede hulpverlener’.
Professionele autonomie
Professionele autonomie betekent dat sociaal werkers binnen hun handelingsruimte beslissingen nemen
gebaseerd op kennis, normen en beroepsethiek. Ze moeten zorgvuldig en verantwoording handelen met
verantwoording naar collega’s, organisaties en de samenleving.
Autonomie= samengesteld uit het Grieks Autos (zelf) en nomos (wet). Iemand zichzelf een stelsel van
normen oplegt.
Een autonome professional weegt de kaders zorgvuldig, reflecteert op zijn handelen en overlegt met
collega’s en experts.
De beroepscode
In een beroepscode staat het fundament van de beroepsethiek van een beroepsgroep beschreven. Het gaat
om waarden, beginselen en normen die het handelen van de professional inspireren en richting geven.
Bevordert ethische bekwaamheid en vermogen om zorgvuldige en doordachte besluiten te nemen.
Beroepscode kent verschillende functies;
Transparantie: verduidelijkt de waarden en normen van sociaal werk.
Leidraad voor de praktijk: afspraken en normen of artikelen die helpt bij beslissen in de praktijk.
Toetssteen: biedt een basis om het handelen te evalueren.
Een steun in de rug: helpt professionals hun maatschappelijke opdracht kritisch te toetsen.
Positioneren en profileren: bevestigt het zorgvuldige en ethische karakter van de beroepsgroep.
1
,Handelen vanuit grootstedelijke beleid
samenvatting
De beroepscode geeft een richtlijn voor ethisch handelen. De code stelt professionals in staat om hun
handelen te verantwoorden, ook wanneer hun maatschappelijke opdracht in conflict komt met de
beroepsnormen. Zo ondersteunt de beroepscode hen in hun positie als deskundige en betrouwbare
professionals in een complex werkveld, waarin ze werken vanuit een stelsel van normen en ethische
uitgangspunten.
De beroepscode in de dagelijkse praktijk
De beroepscode is een ethische leidraad voor iedere professional die werkt in het sociaal werk, geeft
handelingsrichting en ethische uitgangspunten voor zorgvuldig handelen weer.
Artikel 22 – organisatie als beleidskader | deskundigheid, integriteit en loyaliteit
De professional erkent de organisatie waarbij hij zicht aansluit als het richtinggevende kader voor zijn
beroepsuitoefening. Hij draagt actief bij aan de uitvoering van de doelstelling en beleidsontwikkeling van
de organisatie en toets daarbij steeds of zijn rol en expertise in lijn zijn met de professionele standaarden.
Artikel 23 – professionele autonomie | zorgvuldigheid
Professionele autonomie houdt in dat de professional zijn handelingsruimte op zorgvuldige en deskundige
wijze benut om maatwerk te leveren en af te stemmen op de behoeften van de betrokkenen.
BPSW (2022) Beroepsprofiel van de sociaal werker.
2.2 Paradigmaverandering in het Nederlandse sociaal beleid
De ontwikkeling van het sociaal beleid in Nederland de verandering sinds de Tweede Wereldoorlog en na
1980.
In de 19e eeuw:
Nederland was een industriële samenleving met slechte arbeidsomstandigheden, kinderarbeid en
armoede.
In deze context ontstond eind 19e eeuw de behoefte aan een meer institutionele en wettelijke geregelde
armenzorg. Dit leidde in 1899 tot de oprichting van de eerste beroepsopleiding voor sociaal werk in
Amsterdam, wat het begin markeerde van de professionalisering van sociaal werk in Nederland.
Na de Tweede Wereldoorlog:
Nederland ontwikkelde zicht tot een verzorgingsstaat, waarin het sociaal beleid gericht was op
het herverdelen van welvaart en het bevorderen van sociaal functioneren door actieve
staatsinterventies.
De overheid maakte voorzieningen toegankelijk voor een breder publiek dan voorheen en de
verzorgingsstaat werd het fundament van het sociaal beleid.
Na de economische crisis van de jaren 70 en 80 kwam er een paradigmaverandering. Er ontstond de
gedachte dat de verzorgingsstaat te veel belastte en onbetaalbaar werd. Het idee van een ‘zelfzorgzame
samenleving’ werd prominent: mensen moesten meer verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen
welzijn en dat van anderen. Dit leidde tot de decentralisatie van sociaal beleid en de invoering van nieuwe
wetten vanaf 2015 zoals;
De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo),
De Jeugdwet
De Participatiewet.
Het nieuw beleid legt sterk de nadruk op de eigen regie van burgers en hun omgeving bij het bevorderen
van sociaal functioneren. Mensen worden aangemoedigd om zelfstandig te wonen en steun in te roepen
2
,Handelen vanuit grootstedelijke beleid
samenvatting
van hun netwerken. Het beleid vraagt veel van burgers, maar sociaal werkers signaleren wanneer dit te
veel wordt en wanneer extra ondersteuning nodig is.
Sociaal werkers spelen een cruciale rol;
In het signaleren van knelpunten tussen het beleid en de praktijk.
Proactief aangeven waar beleid belemmerend werkt of juist kwetsbaarheid vergroot -> deze
signalen agenderen bij beleidsmakers om het beleid bij te stellen.
2.2.1 Participatie
De participatiesamenleving is het concept dat het sociale functioneren van mensen niet langer wordt
beschouwd als een taak van de verzorgingsstaat, maar als een verantwoordelijkheid van iedereen in de
samenleving. In de samenleving wordt van mensen verwacht dat ze actief deelnemen en elkaar
ondersteunen. Dit houdt in dat zelfs kwetsbare mensen, met de juiste hulp en ondersteuning in hun sociale
omgeving kunnen blijven en blijven deelnemen aan de maatschappij.
Deze verandering in het sociaal beleid brengt een cultuurverandering met zich mee en roept verschillende
vragen op voor sociaal werk. Daarnaast ontstaan er zorgen over het gebrek aan expertise bij professionals
om met deze nieuwe doelgroepen en beleidsdoelen om te gaan. In sommige buurten is er nog steeds een
opeenstapeling van kwetsbare situaties en problemen, wat vraagt om nieuwe benaderingen van sociaal
werk.
2.2.2 Decentrale organisatie
Sinds 1980 is er een trend van decentralisatie van sociaal werk, waarbij de bestuurlijke bevoegdheden
steeds meer van de landelijke provinciale overheid naar de gemeentelijke overheid zijn verschoven.
Belangrijke mijlpalen in deze decentralisatie zijn:
Wet maatschappelijke ondersteuning (WMo) 2007
Nieuwe wetgeving in 2015 die zorg en welzijn meer lokaal hebben georganiseerd.
Dit heeft geleid tot een verschuiving van de verantwoordelijkheid voor zorg en welzijn van de nationale
naar de lokale overheid en heeft ook de rol van de burger en de markt in de zorg vergroot.
Gemeenten worden gezien als dichter bij de burgers en in staat om beter maatwerk te leveren. Ze
experimenteren met nieuwe manieren van organiseren;
Wijkteams
Buurtteeams
Gebiedgerichte teams
Deze teams spelen in op de behoeften van de lokale gemeenschappen.
Een focus ligt op het versterken van de sociale basis in wijken, terwijl ook spanningen tussen individuele
en collectieve behoeften voortdurend het beleid beïnvloeden. Gemeenten bevorderen zelforganisatie van
bewoners en zelfsturing van professionals en sociaal werkers spelen hierbij een essentiële rol.
2.2.3 De betekenissen van deze veranderingen voor Sociaal Werk
De verandering in het sociaal beleid hebben grote gevolgen voor sociaal werk. het beroep moet zich
aanpassen aan nieuwe verantwoordelijkheden die vanuit de centrale overheid naar gemeenten zijn
overgeheveld, een proces dat bekendstaat als de transitie. Deze verschuiving ging gepaard met
budgetverminderingen, wat heeft geleid tot wachtlijsten in:
Jeugdzorg
Geestelijk gezondheidszorg (GGZ)
Sociale basis in wijken verzwakt
3
, Handelen vanuit grootstedelijke beleid
samenvatting
Dit roept nieuwe vragen op over de effectiviteit van sociaal werk, mede door de impact van marktwerking,
bureaucratisering en gemeentelijke kaders.
De transitie breng ook een transformatie van sociaal werk met zich mee.
Actief aansluiten bij de vragen van mensen (zoals mantelzorg en vrijwilligers)
Actief bijdragen aan het versterken van informele netwerken
Sociaal werkers moeten nabij en outreachend werken met een focus op preventie en vroegtijdig
signaleren van kwetsbare situaties.
Dit vraagt van sociaal werkers dat ze de leidinggeven aan een bijdragen aan de ontwikkeling van deze
netwerken.
Tegelijkertijd blijft langdurige zorg, zoals die verwoord in de Wet langdurige zorg (WLz) en de
zorgverzekeringswet (Zvw), noodzakelijk, wat aangeeft dat het sociaal werk een balans moet vinden
tussen het versterken van informele zorg en het waarborgen van professionele zorg wanneer dat nodig is.
2.3 Sociaal werk is gericht op preventie
Sociaal werk richt zich sterk op preventie, met als doel te voorkomen dat situaties verslechteren of
problemen onbeheersbaar worden het gaat hierbij om het voorkomen van stagnatie in cruciale
levensgebieden, het ondersteunen van mensen bij het vinden van een balans in hun dagelijks leven en het
tegengaan van terugval of opstapeling van sociale problemen.
Sociaal werkers proberen problemen te voorkomen door vroegtijdig in te grijpen. Ze maken gebruik van
hun ervaringen en theoretische kennis om tijdig te signaleren wanneer iets dreigt te ontsporen en zetten
zich in voor preventie.
Wanneer preventie niet mogelijk is, schakelen sociaal werkers over naar;
Langdurige zorg
Ondersteuning
Rehabilitatie
Oftewel “cure” and “care” om het sociaal functioneren van mensen te herstellen of te verbeteren ->
evenwicht in moeilijke situaties.
2.4 Institutioneel kader sociaal werk
Sociaal werk in Nederland wordt bepaald door kaders uit het sociaal beleid; bestaat uit wetten, regels en
maatregelen op verschillende bestuursniveaus.
Dit beleid wordt gevormd op verschillende niveaus;
Internationaal niveau (mensenrechtenverdragen)
Nationaal niveau (Grondwet)
Bovenregionaal
Regionaal
Lokaal niveau
Vooral gemeenten spelen een belangrijke rol in de uitvoering van sociaal beleid en sturen sociaal werk
deels aan volgens hun eigen visies en regels.
Binnen deze gelaagde structuur kan het sociaal beleid zowel ondersteunend als schadelijk uitwerken voor
burgers. Sociaal werkers hebben de taak om deze complexe beleidsomgeving te begrijpen en waar nodig
op te treden wanneer het beleid niet de beoogde positieve effecten heeft. Ze signaleren nadelige invloeden
en proberen zo beleidsaanpassingen te bevorderen die het sociaal functioneren van individuen en
gemeenschappen ondersteunen.
4
