Ergonomie 3.1: mentale belasting en belastbaarheid
VPK-B-KT Kennistoets 4.1 VZ / O&I / T / PF
Na deze les kun je:
uitleggen hoe het ontwerp van een product kan (mede)bepalen of het produc
t als belastend of juist als ontlastend wordt ervaren;
het onderscheid tussen werklast, werkdruk, (informationele en
emotionele) belasting en hun belangrijkste oorzaken benoemen;
onderbouwen hoe technologie kan bijdragen aan het verminderen van de(inform
ationele) belasting, zowel in de informele als in de formele zorg.
Boek productergonomie: 18.1, 18.3, 18.4:
Toenemende spreiding van mens-product interactie
Gezien de beoogde ergonomische productkwaliteiten (nuttig, doelmatig, comfortabel en veilig), is
het dus extra dienstig in een vroeg ontwerp-stadium te beginnen met een ergonomische systeem-
en-functie- analyse; ook wegens toename van aantallen, van variëteit en afhankelijkheid en van
gebruikers.
Informationele ergonomie
De cognitieve ergonomie heeft meer overlap met de sensorische dan met de fysieke ergonomie.
Beide eerste worden vaak gebundeld onder de naam ‘informationele ergonomie’.
Cognitieve ergonomie is recent ontstaan.
Het geheugen voor productaspecten:
De cognitieve processen spelen een rol bij alle interactie met gebruiksgoederen.
Hieronder enkele te onderscheiden toepassings-situaties:
1. nieuw product
2. zoeken naar bekend product
3. plannen van gebruik
4. routinegebruik
In alle vier gevallen: niet, zoeken, plannen, routine, is er sprake van representatie van producten,
onderdelen, functies en dergelijke in het brein. Het productbeeld is het beeld dat de gebruiker vormt
van een product in een bepaalde situatie.
Hoofdstuk 19.1, 19.4, 19.5: mentale belasting
Ook informatie-doorstroming kost iets
De belangrijkste processen van de centrale informatieverwerking: leren, onthouden, interpreteren
en besluiten.
De kernvraag is, in hoeverre de vermogens van persoon x worden belast door gedurende een
bepaalde tijd product y te gebruiken. In een theoretisch model blijken vier elementen bekend: het
kanaal van energie-doorstroom , de eenheid van stroom, de maximale stroom door dat kanaal en
een volhoudcurve om te corrigeren voor belasting van verschillende tijdsduur. Belastingsgraad
uitrekenen?
Moderne meetmethoden kunnen aantonen dat bepaald mentale activiteiten gepaard gaan met extra
zuurstofgebruik in bepaalde delen van de hersenschors. Mentale inspanning kan soms wel een 20%
tot 50% van het totale zuurstofgebruik vergen.
, Voor de cognitieve ergonomie is het vooral een belangrijk gegeven dat het activatie-niveau wordt
beïnvloed door externe prikkels.
Bij het vaststellen van mentale belasting en mentale belangsgraad moet volstaan worden met
kwalitatieve aspecten of met indirect kwantitatieve bepalingen.. er worden drie hoofdgroepen van
indicaties gehanteerd: gedrag, vegetatieve reacties, ergonomische product-taak analyse. Die tekenen
lopen uiteen in objectiviteit en meetbaarheid, maar tevens in de vanzelfsprekendheid dat ze mentale
belasting aangeven en niet iets anders.
Hoofdstuk 1, 3 en 4.4; aanpak werkdruk & psychische belasting.
- Werkdruk: een toestand die ontstaat wanneer medewerkers gedurende een langere periode
de taak niet binnen de gestelde tijd of gestelde normen kunnen uitvoeren.
- Werklast: al het werk dat een medewerker moet doen in termen ven hoeveelheid,
moeilijkheidsgraad, kwaliteitsnormen en tempo.
- Psychosociale arbeidsbelasting: alle stressoren op het werk, die psychologisch of sociaal
invloed hebben op de medewerker.
- Psychische belasting: alle stressoren die van invloed zijn op her ervaren van werkstress door
medewerkers
- Burnout: ‘opgebrand’ als gevolg van chronische psychische belasting
Een probleem ontstaat pas als de stress niet voldoende wordt afgewisseld met herstel of
ontspanning en dus chronisch wordt.
Bij het ontstaan vern werkdruk & psychische belasting speelt niet alleen de onbalans in de
organisatie een rol. De mate waarin werkdruk & psychische belasting een probleem vormt, wordt
ook bepaald door de omstandigheden van de individuele medewerker.
Verschillende modellen om erachter te komen hoe werkdruk & psychische belasting ontstaat:
- Het Karasek-model: nadruk op werkomgeving/- karakteristieken
- Het WEB-model: nadruk op stressoren en energiebronnen
- Het Michigan-model: nadruk op persoonlijkheid en sociale steun
Het Karasek-model: dit model gaat uit van drie bepalende factoren voo werkdruk & psychische
belasting: taakeisen (alle psychologische eisen die het werk aan de medewerker stelt), regelruimte
(de mogelijkheden om zelf te beslissen hoe werk wordt uitgevoerd) en sociale steun. Zo kun je
vaststellen welke groepen het meest gevoelig zijn voor werkdrukrisico’s.
Het WEB-model: gaat uit van werkstressoren en energiebronnen. Als beide met elkaar in balans zijn,
wordt werkdruk & psychische belasting voorkomen en werkplezier bevorderd.
Het Michigan-model: legt de nadruk op de invloed van de persoonlijkheid en sociale steun op
werkstress. De consequentie is dat werkstress vrijwel automatisch wordt opgevat als een probleem
dat aan de persoon gekoppeld is. de knelpunten in de werkomgeving blijven onbelicht, wat een
belangrijk nadeel is van het Michigan-model.
Wat zijn de mogelijke gevolgen van werkdruk & psychische belasting?
- Toenemend ziekteverzuim
- Verslechterende werksfeer
- Verminderde productiviteit en kwaliteit
- Risico op fouten en ongelukken neemt toe