Methodologie van sociaal-wetenschappelijk onderzoek
Hoorcollege 1 – 1 november
H2: Social researsh… : Ontologie en epistemologie
Waarom? -> is ‘ware’ kennis niet gewoon dat wat met ‘de feiten’ overeenkomt? Helaas is het niet zo
eenvoudig: dit blijkt uit meningsverschillen tussen sociale wetenschappers over deze kwesties.
- Begrijpen van verschillende benaderingen en fundamentele aannames.
- Wees ervan bewust dat je epistemologische opvatting jouw keuzes tijdens het
onderzoeksproces beïnvloedt.
Ontologie -> hoe kijk je tegen de werkelijkheid aan?
Wat is de fundamentele aard van de werkelijkheid? Wat zijn de eigenschappen van de sociale
werkelijkheid? Er is een centrale tegenstelling:
Objectivisme: sociaal verschijnsel / sociale wereld is onafhankelijk van (extern, staat los van)
menselijke betekenisgeving.
“whether social entities can and should be considered as objective entities that exist separately to
social actors.” (= objectivisme)
Or… “Whether they can and should be considered social constructions (…) built up from the
perceptions and actions of social actors.” (= constructivisme).
Constructivisme: er is geen werkelijkheid die onafhankelijk is van menselijke betekenisgeving. Het is
een bouwsel (een ‘sociale constructie’) dat door mensen in een samenleving wordt gevormd. -> (De
hele wereld is een constructie van mensen, alles wordt door mensen vervormd en gemaakt, alles wat
werkelijkheid is zit in je gedachten.)
Focus op “feiten”: ongelijkheid en armoede zijn geen ‘constructies’ maar objectieve, externe
verschijnselen die ons beïnvloeden
Focus op “perspectieven”: onrechtvaardigheid en onderdrukking zijn geen objectieve
verschijnselen, maar sociale constructies die een specifieke betekenis hebben in een
bepaalde context.
Epistemologie (kennisleer): hoe kunnen wij de wereld om ons heen kennen? Hoe kunnen wij die
werkelijkheid leren kennen, hoe komen wij aan kennis? -> “how to obtain knowledge of the social
world?”
Karl Popper visie sluit aan bij objectivisme: theorieën zijn met elkaar te vergelijken, we kunnen
dichter bij ‘de waarheid’ komen door ze te toetsen aan de ‘harde feiten’ en onjuiste theorieën weg te
gooien.
Realisme: we kunnen kennis vergaren over “de waarheid”, een wetenschappelijke theorie beschrijft
(min of meer) “de werkelijkheid”.
Het probleem is dan het inductie-probleem, wat hebben we eigenlijk aan een bevestigde
observatie?
Oplossing: falsificatie: we hebben niet zo veel aan een bevestigde observatie (“ik zag vandaag
weer een witte zwaan”), maar wel aan een weerlegging (“ik zie nu een zwarte zwaan”).
,Thomas Kuhn visie sluit aan bij constructivisme: het ene paradigma (perspectief, “denkraam”) is niet
beter dan het andere. Ze zijn incommensurable (onverenigbaar, “incompatible”). Een paradigma-
wisseling brengt ons niet dichterbij ‘de waarheid”.
“The competition between paradigms is not the sort of battle that can be resolved by proofs.”
Het gaat niet zo zeer om de feiten, maar eerder om waar je in geloofd / een soort ingeving.
Niet hoe moet het, maar hoe gaat het er in het echt aan toe? -> veel rommeliger.
Je hebt 2 paradigma’s, er zijn 2 verschillende meningen, er wordt onderzoek gedaan, en het blijkt dat
het gaat om de manier hoe je ernaar kijkt. -> bijv. de ene persoon ziet in het plaatje een eend de
ander een konijn.
Voorbeeld paradigma-wisselingen: Darwin’s evolutietheorie
Sociale wetenschappen: pre-paradigmatisch
Er is geen overeenstemming over de epistemologische veronderstellingen, en dus geen eenduidige
visie op hoe onderzoek gedaan kan en moet worden. Er zijn 2 ideaaltypische benaderingen om
kennis over de sociale werkelijkheid te vergaren:
1. Positivistisch: verklaren
“difficult to pin down”. Benadering wordt ook wel aangeduid als “natuurwetenschappelijke
methode”.
Alternatieve benaming: empirisch-analytische benadering (vs. empirisch-interpretatieve
benadering).
Positivisme is voor sommigen een scheldwoord (negatieve term).
Wat is het doel en de aard van een verklaring of theorie?
- Nomothetische verklaringen (nomos= wet): we zijn op zoek naar algemene, universele,
causale wetmatigheden om patronen in menselijk gedrag te verklaren.
- Reductionistisch: focus op de invloed van bepaalde, afzonderlijke variabelen.
Hoe komen we tot kennis?
- Formuleren en toetsen van hypothesen: vergelijk theorieën met de “harde feiten”. Door
eliminatie van onjuiste theorieën leren we stap voor stap van onze fouten (via inductie of
falsificatie).
- Empirisme: we verkrijgen kennis via zintuigelijke ervaringen -> tegenhanger rationalisme.
Wat is de rol van waarden en normatieve oordelen?
- Waarde-vrijheid: objectieve kennis is gebaseerd op feiten, niet op normen, opinies of geloof.
- Strikte scheiding tussen normatieve en wetenschappelijke uitspraken: resultaten van
onderzoek moeten los staan van waarde-oordelen. Uit “wat is” kan men geen norm afleiden
(“hoe het zou moeten zijn”).
2. Interpretatieve: begrijpen
Hermeneutiek (uitleggen): studie van de interpretatie van (heilige) teksten.
Phenomenology: studie van betekenisgeving van mensen.
, Verstehen: begrijpen (Max Weber)
Wat is het aard en het doel van een theorie?
Doel= bestuderen van de betekenis van menselijk denken en handelen.
Uitvloeisel van constructivisme: mensen maken en hanteren in hun dagelijks leven “sociale
constructies” die hun in staat stellen om gebeurtenissen en ervaringen te begrijpen.
Onderzoek is vaak idiografisch van aard: beschrijvingen / verklaring van een uniek geval, een
unieke context of een uniek proces dat zich nooit op dezelfde manier zal herhalen.
Holistisch (‘geheel’)= gericht op de gehele context.
Intermezzo:
LET OP: 2e (epistemologische) betekenis van constructivisme: de onderzoeker presenteert
altijd één specifieke versie van de sociale werkelijkheid. “researchers own account of the
social world are constructions”. -> interpretaties van interpretaties… de wetenschapper
interpreteert de uitkomsten ook weer anders dan een ander.
Wat is de rol van waarden en normatieve oordelen?
Methodologisch relativisme: zet je eigen waarden even terzijde ‘bracketing’; de ene visie is
niet beter dan de andere.
Reflexiviteit: wees je bewust van de mogelijke invloed die je persoonlijke achtergrond en
perspectief gehad kunnen hebben op het onderzoek.
“confessions” betekenissen:
“the reader is entitled to know something of the aims, expectations, hopes and attitudes that the
writer brought to the field with him, for these will surely influence not only how he sees things but
also, ….
Kwalitatief / kwantitatief onderzoek
Spreektaal: kwantificeren van gegevens of niet: gebruik je getallen of niet? -> er zitten diepere lagen
onder…
Verschillen samengevat in 1 tabel:
Kwantitatief Kwalitatief
Ontologie? Objectivisme Constructivisme
Epistemologie? Positivistisch Interpretatief
Object en doel van studie: Sociale verschijnselen Verschillende perspectieven
beschrijven en verklaren begrijpen en beschrijven (in
middels algemene theorieën. een specifieke context).
Rol van theorie? Deductief Inductief
Rol van theorie: Concepten meten en theorieën Concepten en theorieën
toetsen. verkennen en ontwikkelen.
Onderzoek benadering: research strategy
- “general orientation tot he conduct of social research.”
- Epistemologische uitgangspunten: verklaren vs. begrijpen
- Men spreekt ook wel van “approaches of “paradigma’s”
, Onderzoek ontwerp: research design
- Concreet plan van aanpak van de uitvoering van het onderzoek
Onderzoeksmethode: research method
- De manier waarop gegevens verzameld en geanalyseerd worden.
- Bijv. survey. Grootschalig; gestandaardiseerde manier; gekwantificeerde data (statistische
analyse).
- Bijv. diepte-interviews. Kleinschalig: meer flexibel; data van kwalitatieve aard (verhalen).
“we need to be careful about seeing them as exact opposites.”
Het is geen tegenstelling: verschillend soort onderzoek kan elkaar juist goed aanvullen.
Labels “kwantitatief” en “kwalitatief” zijn niet altijd eenduidig, want kan verwijzen naar
onderzoek benadering, -ontwerp, -methode.
Inductief Deductief
Kwantificering, systematische Gebruik gestandaardiseerde Gebruik gestandaardiseerde
data-verzameling vragenlijst om te verkennen en vragenlijst om hypothese over
beschrijven hoe studenten zelf de invloed van bepaalde
interpreteren wat ‘goede variabelen op de prestaties van
prestaties’ zijn. studenten te toetsen.
Woorden, diepgaande data- Voer diepte-interviews uit om Voer diepte-interviews uit om
verzameling te verkennen welke en hypothese over invloed van
beschrijven hoe studenten zelf bepaalde variabelen op de
interpreteren wat ‘goede prestaties van studenten te
prestaties’ zijn. toetsen.
De rol van waarden:
Slechts twee manieren om om te gaan met waarden, persoonlijke opvattingen en gevoelens…
1. Waardevrijheid, objectiviteit: onderzoeker moet neutraal zijn en dat kan ook.
2. Methodologisch relativisme, reflexiviteit: onderzoeker moet proberen neutraal te zijn, maar
dat is heel erg lastig.
Naast positivistisch en interpretatief heb je ook nog kritisch-emancipatoire benadering: samenleving
veranderen, mensen emanciperen (Karl Marx bijv.)
