Ethiek & Religie
Inhoudsopgave
Week 1..................................................................................................................................................... 1
Samenvatting....................................................................................................................................... 1
Hoorcollege 1....................................................................................................................................... 2
Werkgroepaantekeningen.................................................................................................................... 3
Hoorcollege 2....................................................................................................................................... 4
Week 2..................................................................................................................................................... 5
Samenvatting....................................................................................................................................... 5
Week 3................................................................................................................................................... 12
Hoorcollege 5..................................................................................................................................... 13
Hoorcollege 6..................................................................................................................................... 15
Week 4................................................................................................................................................... 16
Hoorcollege 7..................................................................................................................................... 16
Hoorcollege 8..................................................................................................................................... 21
Week 5................................................................................................................................................... 23
Samenvatting......................................................................................................................................... 23
Hoorcollege 9..................................................................................................................................... 26
Hoorcollege 10................................................................................................................................... 28
Week 6................................................................................................................................................... 30
Hoorcollege 11................................................................................................................................... 30
Hoorcollege 12................................................................................................................................... 32
Week 7................................................................................................................................................... 33
Hoorcollege 13................................................................................................................................... 33
Hoorcollege 14................................................................................................................................... 35
Week 1
Samenvatting
Swift: Begonnen wordt met de kwestie van armoede onder gezinnen. Hoe moet er worden
gezorgd voor het grote aantal kinderen dat geboren wordt in armoede? Ze laten werken levert
niks op, omdat ze nog niet weten hoe. Hij stelt daarom voor ze grotendeels als voedsel voor de
rijken te laten gelden. Hij bespreekt wat problemen die daarbij komen kijken: jongens zouden te
taai vlees hebben; meisjes zouden dan fokkers worden, om zo zelf niet opgegeten te worden?
Volgens Swift zou deze methode echter allereerst het aantal sterk Rooms-katholieken doen
afnemen. Ten tweede zouden de wat armere huurders dan eindelijk hun huur van de baas kunnen
betalen. Ten derde zou het doden en opeten van de armen de economie ten goede komen. Ten
1
,vierde zouden de fokkers niet meer na een jaar voor hun kinderen hoeven te zorgen. Ten vijfde
zou het eetgelegenheden ten goede komen, omdat het rijken aan zou trekken aangezien zij een
neus zouden hebben voor goed eten. Ten slotte zou het huwelijken doen verbeteren, doordat
moeders zorgzamer zouden zijn voor hun kinderen en mannen aardiger naar hun vrouw, ook
tijdens de zwangerschap. Swift benoemd als enige tegenargument dat het inwoneraantal van
Ierland zou dalen. Van andere methodes om armoede te verhelpen wil hij niets weten, want die
methodes zouden nooit gewerkt hebben.
Plato: Creatiemythe. Verklaring van hoe bepaalde sterfelijke wezens tot stand gekomen zijn. Alle
gaven waren al geschonken aan de dieren, zodat er niks overbleef voor de mens. Om dit
probleem om te lossen, smeden andere goden samen de gave van kennis. Omdat de mens als
enige een goddelijk voorrecht kreeg, aanbidden de mensen als enige goden wegens hun
verworvenheid.
Hoorcollege 1
Wat is ethiek? In de Coronapandemie waren er bijvoorbeeld veel discussies over het beleid. Je
kunt ook denken aan sociale veiligheid: wat kan wel en niet tussen student en docent? Een ander
thema zijn de protesten wegens Palestina op universiteiten. Lessen werden verstoord en goederen
vernield. Is het dan gerechtvaardigd om de demonstraties te beperken?
Ethiek is de academische discipline die moraliteit onderzoekt. Het is een studie. Ethiek is
de academische discipline die handelingen en instituties onderzoekt in het licht van hun morele
kwaliteit. Wat is goed wat is juist en wat is niet juist handelen. Ethiek is een wetenschap, wat
betekent dat je kritisch nadenkt over moraal. Ethiek houdt verband met het goede leven; het
streven naar een lovenswaardig bestaan. Wat is goed leven? Zijn macht, rijkdom en plezier een
goed leven? Griekse filosofen hadden het niet over wat jij wenst dat het goede leven moet zijn;
zij wilde dat je je leven wijd aan zaken die van waarde worden geacht. Ook is de vraag van
belang hoe de mens hoort te leven. Sommigen houden zich er liever niet mee bezig, omdat het
niet gebaseerd is op feiten. Het is een normatief geladen discipline.
Ethos is een wijze van leven die maatgevend is voor onder een bepaalde groep mensen of
in een bepaald land (morele verwachtingen). Ethos gaat niet zozeer om de wetenschappelijke
studie. Stel je loopt voorbij iemand en je zegt geen hoi, dan kan dat als onbeschoft gezien
worden. Die verwachtingen worden vaak ingekleurd door religie en cultuur. Ze zijn moeilijk van
elkaar te onderscheiden. Moraal is alles wat te maken heeft met opvattingen over wat behoort,
niet mag of juist moet. Een moraal kan vastgelegd zijn, anders zijn dan die van anderen. Moraal
kan individueel bepaald zijn, terwijl een ethos collectivistischer is. Als het voor de een normaal is
om 3x per week naar de Mac te gaan, kan het voor de ander absurd zijn. Dat je het absurd vindt,
komt uit de waarde die je hecht aan gezondheid. In hoeverre kun je echter je eigen moraal
vormen, zonder afhankelijk te zijn van anderen? Je kunt ook denken aan Weber en zijn studie
naar de invloed van het calvinisme en het kapitalisme; men geloofde in determinsme, God heeft
2
,al bepaald wie gered wordt, en je kunt niet weten of jij tot die groep behoort. Mensen gaan dan
leven naar de ideeën van God om zo te laten zien dat zij tot die groep behoren.
Moraal bevat niet enkel wetten en regels, maar ook vrijheid. Vrijheid is wanneer de
handeling pas goed is wanneer deze voortkomt uit een vrije keuze om ook zo te handelen en niet
anders. Je hebt de keuze om af te wijken van de regel. Mensen willen daarnaast ook graag
universeel toepasbare regels. Vraag is of dat mogelijk is: kun je handhaven of het internationale
verbod of foltering overal wordt nageleefd. Je kunt regels moeilijk generaliseren: er zijn
uitzonderingen nodig.
Morele kwesties zijn vaak botsingen tussen twee of meerdere waarden. Wilders vindt het
moreel gerechtvaardigd bepaalde groepen anders weg te zetten dan zij die volgens hem behoren
tot Nederlanders. Hier botst het tussen de waarde vrijheid van meningsuiting en discriminatie.
Ethiek heeft te maken met het toepasbaar maken van regels op een universeel niveau, maar daar
bestaan dus nog steeds discussies over.
Mensen hopen dat ethiek een oplossing biedt. Op het moment dat je meer inzicht hebt in
de ethiek, dan kun je makkelijker dingen aankaarten en gevolgen voorzien.
Je hebt de wereld zoals je die wenst en de wereld zoals die echt is. Als die niet
overeenkomen, dan is er een kloof. Tussen behoren en een wens zit overigens ook een
onderscheid: behoren is zoals de wereld zou moeten zijn; zodra dat niet is, moet eraan gewerkt
worden. Er bestaan dan waarden of maatstaven die voor alle mensen gelden. Met de ethiek
oordelen en waarderen we dingen. Oordelen doe je vanuit een maatstaf. Waarderen doe je vanuit
een waarde. Normen worden afgeleid uit waarden. Waarden zijn dingen als vrijheid, gelijkheid,
rechtvaardigheid en liefde. De norm is dan een regel waarmee je de waarde meet.
Werkgroepaantekeningen
De tekst van Protagoras moet je zien als een discussie tussen hem en Socrates. Hij was een sofist:
een leraar die deugden aanleren aan mannen van adel of politici. Het gaat om de vraag of deugd
aangeleerd kan worden of niet. Protagoras geeft als antwoord hierop een mythe op.
⁃ Wat wordt er gezegd over de natuur van mensen? At is de relatie tussen mensen? Wat
ebben mensen in gemeenschap? Wat zijn de verschillen tussen mens en andere wezens?
Mensen hebben de goddelijke gave van kennis volgens de mythe. Dieren niet. Ook
hebben ze kennis van rechtvaardigheid en plegen ze onrecht.
Het geeft aan dat mensen, anders dan dieren, in staat zijn om te redeneren. Mensen hebben een
goddelijke gave en delen daarom voor een stukje in die goddelijkheid. Voor Grieken was ratio
groter dan het individu: het gaat om de relatie tussen de goden en de mens. Mensen zijn van
nature zwak en kunnen niet samenleven. Zeus gaf ze daarom eerbied zodat men samen kon leven.
Er is ook een bepaalde hiërarchie: goden, mensen en dieren. Protagoras probeerde aan te geven
dat je deugden wel aan kunt leren, maar ook kunt ontwikkelen. De mens is in staat om samen te
3
, leven, maar moet dit ontwikkelen want automatisch kunnen zij dit niet. Er is ook een element van
vrijheid: bouw je de samenleving op, of vernietig je het?
Swift was een deken en schreef maatschappijkritiek. In zijn tekst was volgens hem het
probleem dat er te veel kinderen in armoede leven en tot last voor de samenleving zijn. Ierland
was economisch zwak en als onderdeel van het Britse Rijk kwam dit Rijk met ideeën om Ierland
er bovenop te helpen. Swift vond deze ideeën bagger en dus schreef hij zijn tekst als satirische
reactie. Als oplossing bood hij aan om kinderen te laten opeten door rijke mensen of er leer van te
maken.
Hoorcollege 2
Religie kan een correctie of tegengewicht vormen tegenover bepaalde gebeurtenissen; oorlog en
als reactie passivisme. Er zijn allerlei verschillende normen: geboden, verboden, rechten,
deugden en richtlijnen bijvoorbeeld. Niet limitatief. Bij rechten gaat het om de vraag wat je mag
doen en niet hoeft te doen. Verboden draait om de vraag wat je niet mag doen. Bij een gebod gaat
het om dat wat je moet doen. Bij een gebod en een verbod zitten verplichtingen. Deugden draaien
om de vraag wat behoor ik te doen, wie behoor is te zijn? Als je bijvoorbeeld een rechtvaardig
persoon wil zijn, dan hecht je de waarde rechtvaardigheid aan je personage. Hoe ga je dat dan
concreet meten? Hoe verhouden die normen zich tot religie? Voor meeste religies bestaat er een
andere werkelijkheid buiten die van op aarde. Je consequenties hier op aarde hebben
consequenties voor het hiernamaals bijvoorbeeld; men leeft dan voor de goede consequenties.
Wanneer Mozes de berg afkomst en ziet dat het volk het gouden kalf aanbidt, beoordeelt hij. Een
beoordeling kan echter betrekkingen hebben op verschillende voorwerpen: handeling zelf
(intenties), persoon zelf, de gevolgen of het einddoel waar de handeling op gericht is. Je kunt ze
ook alle drie tegelijk veroordelen.
Religie is een nieuw begrip. Hier in Europa was er namelijk geen noodzaak voor zo’n
term, aangezien het christendom als zo vanzelfsprekend gezien werd. Dat je niet in God zou
geloven behoorde niet tot de optie. Later werd dat makkelijk, door onder andere de reformatie.
Hierdoor ontstonden er meerdere denominaties zodat met zelf moest gaan kiezen in welke
denominatie zij geloofden. Door het verschil ontstond de noodzaak voor de term religie.
Bovendien speelde het Europese ontdekkingsreizigen ervoor dat men zag dat er meerdere religies
zijn. Maar hoe ga je in essentie religie vatten? Wittgenstein geeft daarom geen essentialistische
definitie maar een meer omvattende. Wees kritisch over het begrip. Als iemand zegt dat hij een
bepaalde religie volgt, dat diegene ook niet direct die ethiek volgt (denk aan Thierry Baudets
cultuur christendom). Steve Bruce schreef religie toe als een concept dat bestaat uit handelingen,
denkbeelden en instituties die zich baseren op de aanname van het bestaan van bovennatuurlijke
entiteiten met de mogelijkheid tot kracht, onpersoonlijke krachten of processen van morele
doeleinden om je zo te betrekken in menselijke zaken.
4
