SAMENVATTING
PERSOONLIJKHEIDSLEER
Week 1
Introduction to personality psychology
1-19
Persoonlijkheidskenmerken zorgen ervoor dat mensen van elkaar verschillen, en deze kenmerken nemen
meestal de vorm aan van bijvoeglijke naamwoorden, zoals Sven is lui, Sanjay is optimistisch en Michelle is
angstig. Persoonlijkheid is de reeks psychologische eigenschappen en mechanismen binnen het individu
die georganiseerd en relatief duurzaam zijn en die zijn of haar interacties met en aanpassingen aan de
intrapsychische, fysieke en sociale omgeving beïnvloeden:
Psychologische eigenschappen zijn kenmerken die de manieren beschrijven waarop mensen van elkaar
verschillen. Eigenschappen definiëren ook manieren waarop mensen op elkaar lijken. Eigenschappen
beschrijven de gemiddelde neigingen van een persoon. Psychologische eigenschappen zijn om minstens
drie redenen nuttig:
1. Ze helpen mensen te beschrijven en ze helpen de dimensies van verschillen tussen mensen te
begrijpen.
2. Ze helpen gedrag verklaren. De redenen waarom mensen handelen, kunnen gedeeltelijk een
functie zijn van hun persoonlijkheidskenmerken.
3. Ze kunnen helpen toekomstig gedrag te voorspellen.
Psychologische mechanismen zijn als eigenschappen, behalve dat de term mechanismen meer verwijst
naar de processen van persoonlijkheid. De meeste psychologische mechanismen hebben drie essentiële
ingrediënten:
Input: kan mensen gevoeliger maken voor bepaalde soorten informatie uit de omgeving.
Beslissingsregels: kan ervoor zorgen dat ze eerder over specifieke opties nadenken.
Output: kan hun gedrag in de richting van bepaalde categorieën van actie sturen.
Binnen het individu betekent dat persoonlijkheid iets is dat iemand met zich meedraagt in de loop van de
tijd en van de ene situatie naar de andere. De definitie van persoonlijkheid benadrukt dat de belangrijke
bronnen van persoonlijkheid zich in het individu bevinden en daarom op zijn minst enigszins stabiel zijn in
de tijd en enigszins consistent in situaties.
De persoonlijkheid is georganiseerd omdat de mechanismen en eigenschappen op een coherente manier
met elkaar verbonden zijn. Ze zijn georganiseerd in de zin dat ze beslissingsregels bevatten die bepalen
welke behoeften worden geactiveerd, afhankelijk van de omstandigheden.
Psychologische kenmerken blijven ook relatief duurzaam in de loop van de tijd, vooral op volwassen
leeftijd, en zijn enigszins consistent in situaties. Het sluit verandering in de loop van de tijd echter niet uit.
,In de definitie van persoonlijkheid betekent de nadruk op de invloedrijke krachten van persoonlijkheid dat
persoonlijkheidskenmerken en -mechanismen een effect kunnen hebben op het leven van mensen.
Persoonlijkheidskenmerken worden gezien als krachten die invloed hebben op hoe we denken, handelen
en voelen.
Interacties met situaties omvatten:
Percepties: hebben betrekking op hoe we een omgeving ‘zien’ of interpreteren. Het verschil in
interpretatie is een functie van hun persoonlijkheid.
Selecties: beschrijft de manier waarop we situaties kiezen waarin we ons begeven. De manier
waarop we deze keuzes maken, is, althans gedeeltelijk, een weerspiegeling van onze
persoonlijkheden. Hoe we onze vrije tijd gebruiken, is vooral een weerspiegeling van onze
eigenschappen.
Evocaties: de reacties die we bij anderen teweegbrengen, vaak geheel onbedoeld.
Manipulaties: de manieren waarop we opzettelijk proberen anderen te beïnvloeden.
De nadruk op aanpassing brengt het idee over dat een centraal kenmerk van de persoonlijkheid het
adaptieve functioneren betreft: het bereiken van doelen, het omgaan met, het aanpassen en omgaan met
de uitdagingen en problemen waarmee we door het leven worden geconfronteerd.
De fysieke omgeving stelt mensen vaak voor uitdagingen. Sommige hiervan vormen een directe
bedreiging voor het voortbestaan. Mensen hebben, net als andere dieren, oplossingen ontwikkeld voor
deze aanpassingsproblemen.
Onze sociale omgeving brengt ook adaptieve uitdagingen met zich mee. De manieren waarop we omgaan
met onze sociale omgeving – de uitdagingen die we tegenkomen in onze strijd om erbij horen, liefde en
waardering – staan centraal in het begrip van persoonlijkheid. Het specifieke aspect van de omgeving dat
op enig moment belangrijk is, wordt vaak bepaald door de persoonlijkheid. Van de potentieel oneindige
dimensies van de omgevingen waarin we leven, vertegenwoordigt onze ‘effectieve omgeving’ slechts de
kleine subset van kenmerken waar onze psychologische mechanismen ons op aansturen en waarop we
moeten reageren.
Ook is er een intrapsychische omgeving. Intrapsychisch betekent ‘in de geest’. We hebben allemaal
herinneringen, dromen, verlangens, fantasieën en een verzameling privé-ervaringen waar we elke dag
mee leven. Deze omgeving is reëel voor ieder van ons en vormt een belangrijk onderdeel van onze
psychologische realiteit.
Persoonlijkheid kan op drie verschillende niveaus worden geanalyseerd. Volgens deze indeling in drie
niveaus is ieder mens in bepaalde opzichten:
1. Net als alle anderen (het niveau van de menselijke natuur)
Beschrijft de menselijke natuur in het algemeen – de eigenschappen en mechanismen van persoonlijkheid
die typerend zijn voor onze soort en die iedereen of bijna iedereen bezit.
2. Zoals sommige anderen (het niveau van individuele en groepsverschillen)
Heeft betrekking op individuele en groepsverschillen.
3. Als geen ander (het niveau van individuele uniciteit)
,Ieder individu heeft persoonlijke kwaliteiten die door geen enkele andere persoon ter wereld worden
gedeeld.
De meeste klassieke grote theorieën over persoonlijkheid richten zich op het analyseniveau van de
menselijke natuur proberen een universeel verslag te geven van de fundamentele psychologische
processen en kenmerken van onze soort. Veel van deze theorieën zijn vooral van historisch belang.
Het grootste deel van het empirische onderzoek naar de hedendaagse persoonlijkheid richt zich op de
manieren waarop individuen en groepen verschillen.
Psychologen benaderen het onderwerp persoonlijkheid vaak vanuit één perspectief. Elk van deze
perspectieven op de persoonlijkheid omvat elementen van de waarheid, maar toch is elk specialisme op
zich niet toereikend om het hele domein van de menselijke persoonlijkheid te beschrijven
Een kennisdomein is een gespecialiseerd gebied van wetenschap waarin psychologen zich hebben
geconcentreerd op het leren over enkele specifieke en beperkte aspecten van de menselijke natuur. Het
bakent de grenzen af van de kennis, expertise en interesses van onderzoekers. Elk van deze domeinen van
de persoonlijkheid (intrapsychisch, cultureel, biologisch) heeft zijn eigen kennisbasis opgebouwd. Voor de
persoonlijkheid is elk deel een kennisdomein, dat een verzameling kennis over bepaalde aspecten van de
persoonlijkheid vertegenwoordigt. Het gebied van de persoonlijkheid kan worden opgesplitst in zes
verschillende kennisdomeinen over de menselijke natuur. Persoonlijkheid wordt beïnvloed door:
1. Eigenschappen waarmee de persoon geboren wordt of die hij ontwikkelt (dispositioneel
domein)
2. Biologische gebeurtenissen (biologisch domein)
3. Conflicten binnen de eigen geest van de persoon (intrapsychisch domein)
4. Persoonlijke en privégedachten, gevoelens, verlangens, overtuigingen en andere subjectieve
ervaringen (cognitief-ervaringsdomein)
5. Sociale, culturele en gendergerelateerde posities in de wereld (sociaal en cultureel domein)
6. De aanpassingen die de persoon moet maken aan de onvermijdelijke uitdagingen van het
leven (aanpassingsdomein).
Elk theoretisch perspectief binnen de domeinen van de persoonlijkheid kan gericht zijn op een cruciaal
belangrijk deel van het menselijk psychologisch functioneren, maar elk perspectief op zichzelf omvat niet
de hele persoon. Binnen elk van deze persoonlijkheidsdomeinen concentreren we ons op twee
sleutelelementen:
1. De theorieën die binnen elk domein zijn voorgesteld, inclusief de basisaannames over de
menselijke natuur.
2. Het empirische onderzoek dat zich binnen elk van deze domeinen heeft verzameld.
Het dispositionele domein houdt zich bezig met de manieren waarop individuen geneigd zijn zich te
gedragen, en waarom deze disposities van elkaar verschillen. Wat het dispositionele domein echter
onderscheidt, is een interesse in het aantal en de aard van fundamentele disposities. Ze zijn hierbij
geïnteresseerd in op welke manieren het gedrag van mensen verschilt, en hoe zijn deze verschillen tot
stand zijn gekomen.
, De kernaanname binnen het biologische domein is dat mensen in de eerste plaats een verzameling
biologische systemen zijn, en dat deze systemen de bouwstenen vormen voor gedrag, denken en emotie.
Ze verwijzen in deze benadering doorgaans naar drie onderzoeksgebieden binnen dit algemene domein:
genetica, psychofysiologie en evolutie.
Het intrapsychische domein houdt zich bezig met mentale mechanismen van de persoonlijkheid, waarvan
er vele buiten het bewuste bewustzijn opereren. De overheersende theorie op dit gebied is Freuds
klassieke grote theorie van de psychoanalyse. Deze theorie begint met fundamentele aannames over het
instinctieve systeem – de seksuele en agressieve krachten waarvan wordt aangenomen dat ze een groot
deel van de menselijke activiteit aandrijven en stimuleren. In dit domein spelen pogingen om ons
onbewuste te begrijpen een belangrijke rol.
Het cognitief-ervaringsgerichte domein richt zich op cognitie en subjectieve ervaringen, zoals bewuste
gedachten, gevoelens, overtuigingen en verlangens over zichzelf en anderen. Een belangrijk element van
onze ervaring betreft het zelf en het zelfconcept. Beschrijvende aspecten van het zelf organiseren hoe we
onszelf zien. Een tweede aspect van de menselijke psychologie dat tot dit domein behoort, is intelligentie.
Een iets ander aspect van dit domein betreft de doelen die wij nastreven. Een ander belangrijk aspect van
subjectieve ervaringen betreft onze emoties.
Persoonlijkheid beïnvloedt en wordt beïnvloed door de sociale en culturele context. Op cultureel vlak is
het duidelijk dat groepen enorm van elkaar verschillen. Verschillende culturen of locaties op aarde
kunnen verschillende facetten van onze persoonlijkheid naar voren brengen in ons manifeste gedrag. Op
het niveau van individuele verschillen binnen culturen speelt persoonlijkheid zich af op sociaal gebied.
Veel belangrijke individuele verschillen spelen zich af op interpersoonlijk gebied.
Het aanpassingsdomein verwijst naar het feit dat persoonlijkheid een sleutelrol speelt in de manier
waarop we omgaan met en ons aanpassen aan de eb en vloed van gebeurtenissen in ons dagelijks leven.
Een goede theorie is een theorie die drie doelen in de wetenschap vervult:
1. Biedt een leidraad voor onderzoekers moet wetenschappers inspireren om die theorie
verder te onderzoeken, aanvullende onderzoeksvragen te genereren en gegevens te verzamelen.
2. Organiseert bekende bevindingen als ze erin slagen bekende bevindingen te verklaren en
psychologen naar belangrijke onderzoeksdomeinen te leiden.
3. Doet voorspellingen en psychologische verschijnselen die nog niemand heeft gedocumenteerd
of waargenomen
Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen wetenschappelijke theorieën en overtuigingen.
Overtuigingen zijn gebaseerd op geloof, niet op betrouwbare feiten en systematische observaties.
Theorieën daarentegen worden getest door systematische observaties die door anderen kunnen worden
herhaald en die vergelijkbare conclusies opleveren.
Statistische voorspellingen op basis van feiten presteren consistent beter dan klinisch oordeel, maar dat,
zeker in het geval van zeldzame uitzonderlijke omstandigheden, klinisch oordeel ook als een waardevolle
bron kan dienen bij het nemen van beslissingen We moeten vertrouwen op feiten en theorieën die
empirisch kunnen worden getest door middel van systematische observaties, maar dat persoonlijke
ervaringen of professioneel oordeel ook een doel kunnen dienen door te wijzen bijvoorbeeld naar
