Gaat over landschappen en gebergten, maak kennis met de begrippen rondom dit hoofdstuk, zoals erosie en verwering, maar ook zandsteen en graniet.
Deze samenvatting is geschikt voor Havo of vwo tweedejaars.
BEGRIPPEN
Biologische verwering: Verwering van gesteente door de werking van de wortels van planten en
bomen.
Plooiingsgebergte: berg die ontstaat door de botsing van platen
Begrippen leren, blz 29
Fossielen: versteend overblijfsel of afdruk op een plant/dier
Plooiingsgebergte: gebergte waarbij het gesteente in plooien is geduwd.
Magma: vloeibaar gesteente onder de grond
Stollingsgesteente: gesteente dat ontstaat wanneer magma stolt
Graniet: stollingsgesteente met vlekjes als kenmerk
Hooggebergten: gebied met een hoogte van 1500 meter of meer boven zeeniveau
Jong gebergte: een gebergte met veel reliëf en hoge toppen
Oud gebergte: een gebergte met weinig reliëf en lage toppen
Middelgebergten: gebied met hoogteligging tussen de 500 en de 1500 meter
Heuvelland: gebied met hoogte tussen de 200 en de 500 meter
1.1:
Gebergten ontstaan:
1. waar aardkorstplaten botsen en de sedimentlagen op de zeebodem in de verdrukking
komen en worden opgeheven en geplooid. In deze plooiingsgebieden vind je regelmatig
fossielen.
2. Gebergten kunnen ook ontstaan wanneer magma uit de aardmantel omhoog komt en
ondergronds stolt. Stollingsgesteente graniet.
Verschillen tussen gebergten:
• Jonge gebergten: ligt op de rand van een plaat, spitsige toppen.
• Oude gebergten, is de afbraak al honderden miljoenen jaren aan de gang, ze gaan wegslijten.
De toppen van oude gebergten zijn afgerond door de slijtage.
Platentektoniek is verantwoordelijk voor het ontstaan van gebergten.
Endogene krachten:
• Komen van binnenuit
• Hierdoor ontstaan gebergten, vulkanen, aardbevingen enz
Exogene krachten:
• Van buiten af
• Hierdoor ontstaat erosie en verwering (wind, ijs, water, enz)
• Het slijt de aarde af
Zandsteen Graniet
Sedimentgesteente(lagen samengeperst) Stollingsgesteente
Gelaagd Gevlekt
Met fossielen Zonder fossielen
1.2 gesteente verandert door
Mechanische verwering: Verwering waarbij gesteente verbrokkelt zonder dat de samenstelling
verandert. Dat kan op 3 manieren gebeuren:
, 1. In het gesteente zitten scheuren en spleten. Na een regenbui komt er water in de scheuren
en spleten. Omdat het hoog in de bergen koud is bevriest het water in steen. ( door vorst)
2. Het gesteente kan verbrokkelen, doordat een steen overdag door de zonnewarmte heel
warm wordt en ’s nachts afkoelt tot onder het vriespunt. Hierdoor zal de steen uitzetten en
krimpen. (Temperatuur verschillen)
3. Soms groeien er plantenwortels tussen de spleten. Zodra de wortel in de spleet dikker wordt,
kan deze de steen laten breken. (Biologische verwering)
Chemische verwering= Verwering van gesteente door de werking van zuurstof en vocht.
Bepaalde soorten gesteenten lossen op in water. Bij chemische verwering verandert de
samenstelling van een steen, door de verwerking van zuurstof en vocht op het gesteente.
Bijvoorbeeld:
• ijzer dat verandert in roest.
• Grotten ontstaan doordat het gesteente is opgelost. Via spleten sijpelt het
regenwater naar beneden. Door de plantenwortels is het water een beetje zuur
geworden. Het zure water lost het gesteente op, waardoor gangenstelsels ontstaan.
Deze gangenstelsels groeien uit tot grotten. In Nederland alleen in Zuid Limburg. Dat
komt doordat daar dicht onder het aardoppervlak kalksteen ligt. (= ontstaan door
het samenpersen van kalkhoudende resten van zeedieren. Kalksteen lost op in zuur
water.
Erosie: schurende/slijtende werking van water, wind en ijs. Met water wordt bedoelt bijvoorbeeld
een rivier. Met ijs kan een gletsjer bedoelt worden.
In het hooggebergte kan erosie ook veroorzaakt worden door gletsjers. Een Gletsjer beweegt
langzaam naar beneden en schuurt over de ondergrond. Als het ijs over gesteente schuurt ontstaan
er gladde, gepolijste, ronde vormen.
Als er zand door de wind wordt meegenomen ontstaat er ook erosie.
Als gesteenten heel vaak worden versleten ontstaat er zand en klei.
Hoeveel km is het totale gangenstelsel?
525 km lang
Waardoor zijn de groeven/grotten ontstaan?
Door de mens
Waarvoor werden ze gebruikt?
• Het winnen van mergsel
• Bouwsteen en kalksteen winnen
• Champignon kwekerij
• Illegale dingen
Wat is een eigenschap van mergel?
Zacht gesteente
Waarom zijn mensen gestopt met mergsel winnen?
Het is vrij zacht, het lost op in zuur: het kan bijv regenwater zijn.
Relief: Hoogteverschillen in een landschap.
Kartsgebieden: Gebied dat gekenmerkt wordt door het oplossen van grote volumes kalksteen.
1.3 Gesteente wordt verplaatst.
, Massabewegingen: Los gesteente dat door verwering is afgebrokkeld en langs een helling naar
beneden rolt, schuift of valt.
Op welke manier het van de helling af komt hangt af van:
• De omvang van het gesteente
• Hoe steil de helling is ( Steil dan zal gesteente rollen of vallen, flauwe helling= langzaam
schuiven)
Puinhelling: Los materiaal dat door massabewegingen een helling vormt.
Verweerd gesteente langs een berghelling= rechthoekig en scherp
Gesteente in een rivier= afgeronde stenen.
Dit komt doordat het gesteente in rivieren terecht komt. In het snelstromende water van de
bergrivier botst het gesteente tegen elkaar/ breken in stukken/ langzaam afgerond. Hierdoor
ontstaat grind. In de bovenloop van de rivier schuurt grind over de bodem van de rivier, waardoor de
rivier langzaam steeds dieper wordt.
Erosie: Het afslijten van gesteente, doordat water met stenen er langs beweegt. Als dit miljoenen
jaren gebeurd dan maakt de rivier een diep dal in de bergen. Deze rivierdalen hebben meestal de
vorm van de letter V. V- vormig dal.
Erosie kan ook veroorzaakt worden door gletsjers ( pakketten ijs van meters dik, die hoog in de
bergen ontstaan. Daar is het koud genoeg en valt er veel neerslag.
Firnbekkens: Ophoping van sneeuw, doordat er elk jaar een nieuwe laag sneeuw ontstaat en deze
sneeuw niet wegsmelt, het hoopt zich op.
Door de druk van de nieuwe sneeuwlagen wordt de sneeuw omgezet in ijs. Het gewicht van al dat ijs
zorgt ervoor dat de gletsjer langzaam vanuit het firnbekken naar beneden stroomt en over de
ondergrond en langs de zijkanten schuurt. Zodra de gletsjer in een warmere periode weer gaat
smelten en korter wordt, zie je een u-dal, In diezelfde warmere periode begint ook de zeespiegel te
stijgen. Op plekken waar gletsjers tot in de zee uitkwamen, stroomt nu het zeewater de u – dalen
binnen. Zo ontstaan de fjorden. (= u- vormig dal dat is volgelopen met zeewater.
Wat veroorzaakt erosie:
• Gletsjers
• Wind ( storm in een woestijn, het zand kan schuren en harde stenen polijsten)
• Het afslijten van gesteente, doordat water met stenen er langs beweegt
Door verwering en erosie ontstaat:
• Grind
• Zand
• Klei
Hard gesteente kan:
• Verbrokkelen
• Verslijten
• Van samenstelling veranderen
Hiervoor zorgen erosie en verwering. ( al het gesteente valt uiteindelijk in hele kleine korreltjes
uiteen). De korreltjes die je nog met het blote oog kan zien zijn:
• Zand
• Grind
De korrels met microscoop: klei
1.4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper 119989I. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,99. Je zit daarna nergens aan vast.
