Samenvatting voor HBO-rechten student van het vak Staatsrecht. Voor het tentamen een 7,9 behaald. Het bevat voorbeelden, wetsartikelen en oefenopdrachten.
Amber Lankman
HBO-Rechten NHL Stenden Hogeschool te Leeuwarden
,Staatsrecht – Amber Lankman – blauw in het wetboek
Staatsrecht
Recht m.b.t. inhoud en functioneren van instellingen van de staat. Normen die de macht
van de Staat reguleren. Het omvat mede regels over bevoegdheden om regels te stellen
en besluiten te nemen. Op EU-niveau wordt de term ‘institutioneel recht’ gebruikt
i.p.v. staatsrecht.
Grofweg ziet het staatsrecht op de volgende basisvragen:
- Wie is bevoegd tot het stellen van regels en het nemen van besluiten
- Waarop is die bevoegdheid gebaseerd
- Wat is de grondslag in de grondwet, wet of andere regels
- Wat zijn de grenzen van een toegekende bevoegdheid
- Welke andere normen begrenzen overigens de uitoefening van een toegekende
bevoegdheid (rechten van de mens)
- Wie ziet toe, wie bewaakt dat bevoegdheden correct en de verschillende regels
worden uitgevoerd en toegepast
Het staatsrecht vs. Het bestuursrecht
Het staatsrecht ziet op de bevoegdheid van de uitvoering van wetten. Het bestuursrecht
gaat over het uitoefenen van bestuurlijke bevoegdheden.
- Het bestuursrecht heeft zich zo ontwikkelt, met bijbehorende disciplines, dat het
als aparte discipline wordt beschouwd.
Het staatsrecht kent subdisciplines:
Politieke staatsrecht:
De regels van bevoegdheden, werkwijze en taken van de politieke organen: regering en
Staten-Generaal.
Decentralisatierecht:
Het recht van de lagere overheden: gemeenten, provincies en waterschappen.
De grondrechten:
Normen die het optreden van de staat aan banden leggen en reguleren.
Wat is een Staat?
Een rechtsgemeenschap heeft een enger bereik.
Er zijn 3 vereisten om van een Staat te kunnen spreken:
1. territorium (gebied)
2. soeverein (je eigen regels bepalen en je hoeft je van iemand niet te gehoorzamen)
3. machtsmiddelen (om de soevereiniteit te handhaven)
Nationale staat
Soms wordt er ook wel gesproken van een nationale staat. In dat geval wordt er een
vierde eis vastgesteld, namelijk dat de personen onder gezag en op het grondgebied van
de staat een eenheid “natie” vormen.
Niet ieder volk kan recht doen gelden op een eigen staat. Elk volk heeft recht op
zelfbeschikking, maar dit recht wordt niet geacht in te houden dat elk volk recht heeft op
een onafhankelijke staat.
Is de EU een staat?
- De EU voldoet aan de kenmerken van een staat, maar is geen staat
- Het is een internationale organisatie, opgericht bij verdragen, door de lidstaten
- Het heeft bijv. geen recht op geweld uit te oefenen (geen politie), eigen bevolking
en eigen grondgebied
,Staatsrecht – Amber Lankman – blauw in het wetboek
Statuut van het Koninkrijk
Art.1 het koninkrijk bestaat uit meerdere landen (4). Nederland is dus 1 land binnen het
Koninkrijk.
Betekenissen van soevereiniteit
Het begrip soevereiniteit komt in een aantal betekenissen voor:
Internationale betekenis:
Een staat heeft op zijn grondgebied het exclusieve geweldsmonopolie en een staat kan
zich niet bemoeien met de interne zaken van een andere staat
Aanduiding welk autoriteit het hoogste gezag heeft:
Welk autoriteit heeft uiteindelijk het laatste woord. De grondwetgever heeft het laatste
woord in NL (art. 137 Gw)
Ziet op het pakket van bevoegdheden:
Welke bevoegdheden zijn belangrijk om van soeverein te kunnen spreken. Bijv.
geweldsmonopolie, belastingheffing, defensie enz.
Filosofische of theoretische grondslag van de staat en het gezag:
Aan wie ontleent de staat haar gezag. Dit kan worden gebaseerd op een
volkssoevereiniteit. In NL heeft de formele wetgever (parlement) het hoogste gezag
Geweldsmonopolie: De bevoegdheid van de staat om fysiek geweld te mogen gebruiken.
Grondwet -> een centraal staatsrechtelijk document in veel landen.
Een geschreven document dat de belangrijkste regels van het staatsrecht bevat en vaak
ook met bijzondere waarborgen is omringd respectievelijk alleen via bijzondere regels en
procedures gewijzigd kan worden. Het kan met enkel bijzondere regels en procedures
gewijzigd worden (bijv. met meerderheid van het parlement of een referendum).
Constitutie en grondwet
Alle staten hebben een constitutie en de meeste staten hebben daarnaast ook een
grondwet. Een staat kan namelijk niet zonder constitutie, maar wel zonder grondwet.
- Constitutie: het zijn het geheel van geschreven en ongeschreven regels inzake de
organisatie en de verhouding tussen de burgers en de overheid. Het constitueert
en ordent een staat
- Grondwet: het document waarin de meest belangrijke regels over de
staatsorganisatie en de verhouding tussen de staat en burgers zijn neergelegd.
Voorbeeld: Een staat zonder geschreven grondwet is het verenigd koninkrijk. De Britse
constitutionele regels zijn neergelegd in wetgeving, gewoonte en rechtersrecht. Er is
geen basisdocument waarin de organisatie en de basisregels zijn te vinden.
De flexibele en rigide grondwet
Flexibele grondwet
Geen speciale waarborgen bij het wijzigen van de wet. Het is vrij eenvoudig
Rigide grondwet
Wanneer grondwetswijziging is onderworpen aan specifieke waarborgen. Het is moeilijker
te maken en te wijzigen als een gewone wetgeving.
De Nederlandse grondwet is formeel en materieel rigide, door het ontbreken van
rechterlijke toetsingsrecht (art. 120 Gw).
,Staatsrecht – Amber Lankman – blauw in het wetboek
De grondwet en de EU
- De EU heeft geen echte grondwet
- De constitutionele documenten: VUE en VWEU zijn internationale verdragen
waaraan soevereine staten partij zijn
- Er is dus geen sprake van een eigen soevereine organisatie die zichzelf een
Grondwet geeft
- Wel is er sprake van een constitutie in de zin dat er regels zijn die de
bevoegdheden en werkwijze van de EU en van de instellingen vastleggen
Huidig koninkrijk der Nederlanden (art. 1 Statuut)
Koninkrijk der Nederlanden is een constitutionele monarchie sinds 1813. Dit betekent dat
de Koning een staatshoofd is, maar dat het handelen van de koning wel gebonden is aan
de grondwet. Daarnaast hebben wij nog het statuut der koninkrijk. Dit statuut staat hoger
dan de grondwet. Het bestaan van het Koningshuis is vastgelegd in de grondwet. Daarom
is er sprake van een constitutionele monarchie.
- Onder het Koninkrijk der Nederlanden vallen ook: Aruba, Curaçao en Sint-Maarten
- In deze landen wordt de koning vertegenwoordigt door een gouverneur
- Nederland is een gedecentraliseerde eenheidsstaat
- Nederland is een rechtstaat
Pagina 14 t/m 18
Nederland is een rechtsstaat
Een rechtsstaat is niet alleen een staat die rechtsschepper is, maar het
overheidshandelen is zelf ook gebonden aan de regels van het recht, zodat de overheid
niet naar willekeur mag handelen.
Vereisten:
1. legaliteitsbeginsel (staatsrechtelijk, art. 89 lid 2 Gw)
Bevoegdheden van overheidsorganen kunnen slechts bestaan op grond van een wet en
worden conform de wet uitgevoerd.
- Aan deze eis wordt soms toegevoegd dat de wet afkomstig moet zijn van een
democratische wetgever. Het wordt dan democratische rechtsstaat genoemd.
2. Scheiding der machten (montesquie)
De drie categorieën van overheidstaken (wetgeving, uitvoering en rechtsspraak) moeten
worden uitgevoerd door gescheiden instanties.
Waarom? Het beschermt de vrijheid van burgers en voorkomt machtsmisbruik. In
Nederland is de wetgevende macht de regering en parlement (art. 81 Gw)
3. onafhankelijke rechterlijke macht
Het onafhankelijke rechterlijke macht moet toezien op de uitvoering door de overheid
haar bevoegdheden en daarnaast zelf bevoegd is om in te grijpen waar nodig is.
4. bescherming fundamentele grondrechten van burgers
Bescherming van de vrijheid van de burgers en bescherming tegen machtsmisbruik door
de overheid.
- Aan deze eis wordt soms toegevoegd dat de overheid de burgers een voldoende
kwaliteit van leven en bestaanszekerheid dient te bieden: sociale rechtsstaat.
, Staatsrecht – Amber Lankman – blauw in het wetboek
Fundamentele algemene rechtsbeginselen (het doel van een staat om zich aan
zijn eigen recht te houden)
- Individuele vrijheid
- Rechtszekerheid
- Verbod van willekeur en van misbruik
- Gelijkheidsbeginsel
- Rechtsbescherming
Pagina 22 t/m 24
De gedecentraliseerde eenheidsstaat
- Federatie vs. Eenheidsstaat
- Gecentraliseerd vs. Gedecentraliseerd
Federatie: Het is een Staat, maar die Staat bestaat weer uit verschillende deelstaten, die
elk een eigen bevoegdheid (wetgeven en uitvoeren) hebben. Vanuit deze soevereine
staten wordt gezag toebedeeld aan een centraal gezag en het centraal gezag mag alleen
regelen waartoe zij de bevoegdheid hebben gekregen. Een voorbeeld is Duitsland en de
Verenigde Staten. Je hebt een groep landen, die zijn soeverein en die besluiten met
elkaar samen te werken. Bijv. een gemeenschappelijk leger. Je draagt een deel van de
soevereiniteit af aan de Federatie. De Staten mogen niet langer hun eigen leger hebben,
maar dat wordt geregeld door de Federatie. Niet alles hoef je over te dragen naar de
Federatie.
Eenheidsstaat: Een staat waar de centrale overheid uitsluitend het overheidsgezag heeft
en in beginsel ook alle bevoegdheden heeft. De centrale overheid kan besluiten om
gezag over te dragen aan lagere overheden (decentralisatie)
- Decentraliseerde eenheidsstaat: wanneer bevoegdheden worden verdeeld over
lagere lichamen
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper amberlankman. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,29. Je zit daarna nergens aan vast.
