Samenvatting van de artikelen van Theorie III
Artikelen van: Ginzburg, Newall, Hempel, Collingwood (conclusie), Makkreel, Pleasants,
Foucault, Roth, White, Ankersmit, Shatz, Tomich, Barthes, Freedberg, Vann en Ricoeur.
Clues: Roots of a Scientific Paradigm
Carlo Ginzburg
In welke mate biedt Ginzburg een andere soort conclusie dan die welke in de video’s wordt
behandeld?
- Ginzburg richt zich op de analyse van de kleine details en de clues, gebaren van de
semiotiek om de grotere processen te begrijpen. De video’s wordt behandeld op welke
manier wij nadenken en hoe dit proces tot stand komt om kritisch te denken.
Het onderscheid tussen de natuurwetenschappen en menswetenschappen wordt al lange tijd
gedebatteerd. De volgende opmerkingen in dit artikel benaderen het probleem vanuit een
ongewoon standpunt. Ginzburg wil laten zien hoe, tegen het einde van de negentiende eeuw,
er stilletjes een epistemologisch model (of paradigma) oprees vanuit de menswetenschappen
die weinig aandacht is gegeven.
Tussen 1874 en 1876 verschenen een reeks aan artikelen over Italiaanse schilderijen in het
Zeitschrift für bildende Kunst, geschreven door Ivan Lermolieff (=Giovanni Morelli). Deze
artikelen stelden een nieuwe methode voor over het toeschrijven van oude schilderijen. Dit
kreeg verschillende reacties en er kwam een grote discussie.
De argumentatie van Morelli: Hij zei dat museums vol met schilderijen hingen waarvan de
maker onbekend was, of waarvan de auteur fout is toegeschreven. In zo’n situatie is het
onmisbaar om het onderscheid te ontdekken tussen originelen en kopieën. Om dit te doen
moet iemand niet kijken naar de belangrijkste karakteristieken in de schilderijen, want dit is
makkelijk om te imiteren. Je moet juist de verwaarloosbare details analyseren, zoals de
oorlellen, de vorm van de vingers of voeten.
- Hij werd echter bekritiseerd, vanwege zijn bijna arrogante zekerheid waarin hij zijn
onderzoeksresultaten presenteerde.
, - De hernieuwde interesse in Morelli werd bereikt door E. Wind. Hij vond de methode
van Morelli typisch voor de moderne benadering naar kunst, een benadering die zich
focust op waardering van de details in plaats van het gehele werk.
De problemen die Morelli probeerde op te lossen waren van een filologische natuur, want ze
lijken op een filoloog die een tekst bewerkt. Morelli analyseerde schilderijen die anoniem,
vernield, palimpsest en gekopieerd is. Zijn doel was het reconstrueren van het schilderij, zoals
het origineel was.
Een literaire tekst kopiëren kan perfect worden gekopieerd, maar een kunstwerk is iets unieks
en kan niet gekopieerd worden. Het onderscheid tussen literaire teksten en schilderingen kan
niet uitlegt worden aan de hand van onveranderlijke karakteristieken van literatuur en
schilderijen. Het onderscheid is voornamelijk historisch, gebaseerd op de aanname van twee
cruciale historische keerpunten: de uitvinding van het schrift en de uitvinding van de
drukpers.
Het abstracte concept van een tekst legt uit waarom filologie, vooral tekstkritiek, de eerste van
alle humanistische discipline een wetenschappelijk karakter verwierf. Voor de natuurlijke
filosoof en voor de filoloog (=onderzoek naar dode talen) is de tekst iets dieps en onzichtbaar
en moet gereconstrueerd worden boven alle gegevens (figuren, nummers), volgens Galileo.
Met dit argument gaf hij een radicaal nieuwe richting aan de natuurwetenschap. Dit was het
punt waarop de golf tussen natuurwetenschappen en menswetenschappen opende.
Pogingen om een brug te slaan tussen deze twee is Morelli’s poging. Zijn doel was om een
wetenschappelijke basis te geven voor de kunstgeschiedenis. Ook al was het amateuristisch en
onvolledig, maar door een systematisch gebruik van de experimentele methode heeft hij de
meest wonderlijke dingen ontdekt.
Morelli’s voornaamste doel, de ontdekking van een betrouwbare methode voor het
identificeren van unieke artistieke personaliteiten, het onderscheiden van originele van
kopieën, en zonder de conventionele methode van tekstkritiek. Wat Morelli wou vinden was
de unieke artistieke personaliteit.
,Maar is het mogelijk om een absolute singulariteit als onderwerp van wetenschappelijke
analyse te nemen? De moderne wetenschap adopteerde het scholastische motto: iemand kan
niet praten over het individuele.
- De kwantitatieve en anti-antropogene benadering van de natuurwetenschappen vanaf
Galileo heeft menswetenschap in een dilemma gesteld: zij moeten of een zwakke
wetenschappelijke standaard overnemen om goede resultaten te behalen, of een sterke
wetenschappelijke standaard om resultaten te behalen die niet van belang zijn.
Volgens Wind kijken Morelli’s boeken anders, dan alle andere schrijvers over kunst hebben
geschreven. De kunstkenner is vergelijkbaar met een detective die op basis van aanwijzingen,
die velen vaak niet zien, iets kunnen ontdekken. Wind argumenteert dat sommige van
Morelli’s critici het vreemd vonden dat ‘personaliteit gevonden wordt waar de persoonlijke
moeite zwak is,’ maar in de moderne psychologie wordt dit zeker aangemoedigd. Onze kleine
gebaren onthullen ons karakter veel meer dan de formele gebaren die we voorbereiden.
Freud wordt hierbij in verband gebracht. Freud schrijft namelijk: Lang voordat ik hoorde over
de psychoanalyse, leerde ik een Russische kunstkenner, Ivan Lermolieff, die een revolutie tot
stand had gebracht in de kunst galerijen van Europa die twijfelde over de auteurs van vele
schilderijen. Hij benadrukte de kleine details, zoals de nagels etc.
- Deze onderzoeksmethode is nauw gerelateerd aan de techniek van psychoanalyse.
Er is bewijs dat Freud wist van Morelli’s boeken. Dit was daarom een element die bijdroeg
aan de kristallisatie van de psychoanalyse, en dat het niet puur toeval was.
Wat heeft Freud uit de boeken van Morelli gehaald?
- Het voorstel van een interpretatief model gebaseerd op marginale data worden
beschouwd als detectoren. Op deze manier worden details, die niet belangrijk worden
gezien, de sleutel zijn voor het begrijpen van het hoogste product van de menselijke
geest.
- Deze marginale gegevens waren onthullend, in Morelli’s opinie, omdat zij het moment
representeerde waarop de artiest zijn ondergeschiktheid aan culturele traditie losliet en
het verving met een individuele trek, die elke keer werd herhaald als gevolg van een
gewoonte. De referentie naar het onderbewuste – hoewel niet uitzonderlijk in die
, periode – en wat opvalt, de identificatie van de kern van een artistieke personaliteit
met elementen die buiten de controle van het bewustzijn ligt.
Steven Marcus onderzocht de opvallende convergentie tussen Sherlock Holmes (zoeken naar
clues) Freud en Morelli:
- In alle drie casussen worden sporen, die onbelangrijk lijken, het mogelijk om de
diepere realiteit te begrijpen. De originaliteit van deze methode bestond uit het
overwegen van deze sporen, picturale sporen of symptomen, clues.
Hoe kan deze drievoudige analogie worden uitgelegd?
- Het lijkt simpel: Freud was een dokter, Morelli had een diploma in medicijnen; Conan
Doyle (schrijver Holmes) was een dokter. In alle drie casussen zien we een glimp van
het model van medische semiotiek dat maakt het mogelijk om ziektes te
diagnosticeren, en niet herkenbaar door directe observatie, maar gebaseerd op
oppervlakkige symptomen, soms irrelevant voor de leek. Maar dit is niet puur toeval.
In 1870-1880 kwam er een paradigma op gebaseerd op semiotiek. Waarom semiotiek?
- Het ontwikkelde voor interne en externe redenen.
Alleen etymologie (=bestudering van herkomst van woorden) onthult de extreem oude relatie
tussen medische semiotiek en andere wetenschappen gebaseerd op het ontcijferen van
signalen. Het orakel, de priester, de dokter zijn veel ouder dan de semiologist.
In deze groep van wetenschappen verschilt de ene veel van de ander: filologie, de wetenschap
dat taal en schrift ontcijfert en interpreteert, behalve die van de Goden. De eerste
ontwikkeling werd mogelijk door het sociale systeem van de Griekse polis en was een
bepalende gebeurtenis voor de secularisatie en democratie van cultuur. Maar filologie is ook
een wetenschap van signalen en daarom kan het toegevoegd worden aan deze groep van
disciplines. Wat hen verbindt is:
- Hun zijn is gebaseerd op het ontcijferen van signalen
- Hun hebben als onderwerpen individuele cases, situaties en documenten
- Zij verkrijgen een kennis dat impliceert een onvermijdelijke marge van gevaarlijkheid
en vermoeden.
,Deze karakteristieken leggen de epistemologische (kennisleer, tak van de filosofie die de aard,
oorsprong, voorwaarden van kennis onderzoekt) voor- en nadelen uit van geneeskunde. Sinds
de tijd van Hippocrates werd semiotiek gezien als een integraal deel van geneeskunde. In de
17e eeuw kwam er een uitzonderlijke ontwikkeling van de natuurwetenschap en dat
resulteerde in de herschikking in de kennis, waarbij geneeskunde (met semiotiek) in een
dubbelzinnige positie kwam te staan. Haar methode werd twijfelachtig en de resultaten
dubieus.
- Twee redenen voor de onzekerheid van geneeskunde:
Het was niet voldoende om afzonderlijke ziekten te catalogiseren om
een ordelijk kader op te bouwen, want in elk individu laten ziektes
andere karakteristieken zien.
Kennis van ziektes was altijd indirect en gebaseerd op clues, lichamen
waren onbereikbaar.
Concluderend, de onmogelijkheid van geneeskunde om betrouwbaarheid te bereiken van de
natuurwetenschappen stamde af van de onmogelijkheid van kwantificatie; de onmogelijkheid
van een kwantificatie stamde af van de onvermijdelijke aanwezigheid van kwalitatieve en
individuele elementen; en de aanwezigheid van individuele elementen, vanuit de identiteit van
het onderwerp dat weet en het object dat bekend is.
Discussies over de onzekerheid van geneeskunde geeft de epistemologische crux aan van de
menswetenschappen. Door de formulering van nieuwe disciplines gebaseerd op signalen,
werden deze gelabeld als ‘vaag’. Daardoor kreeg geneeskunde een epistemologisch en sociaal
overwicht.
Maar welke delen van geneeskunde? In het midden van de negentiende eeuw verscheen er een
alternatief: het anatomisch paradigma aan de ene kant en de semiotiek paradigma aan de
andere kant.
- Het metafoor van de anatomie van de maatschappij benadrukt een aspiratie voor een
systematische kennis in een eeuw die het verval van de laatste grote filosofisch
systeem had meegemaakt.
- Ondanks het grote succes adopteerden menswetenschappen het paradigma van
semiotiek. Verschillende gebaren en signalen liet de kijk zien van een sociale klasse,
schrijver, of een gehele maatschappij. De psychoanalyse ontwikkelde zich vanuit de
, aanname dat verwaarloosbare details diepe en verrijkende fenomenen onthullen.
Samen met de achteruitgang van systematisch denken, was er een opkomst in
aforistisch gedachtegoed.
Aforisme is een kernachtig, betekenisvolle spreuk, een scherp geformuleerde gedachte.
Aforisme was de titel van een beroemd werk van Hippocrates. Aforistisch literatuur is een
poging om opinies van man en samenleving te formuleren op basis van clues of symptomen:
een mensheid en samenleving die zijn overleden, een crisis ondergaan.
Het succes van een epistemologie gebaseerd op clues kan ook uitgelegd worden aan de hand
van externe redenen.
Tot het midden van de negentiende eeuw hadden criminelen en het proletariaat de neiging
zich samen te voegen: want de criminele wetten werden strikter en gingen over een groter
gebied, waardoor het onderscheid tussen de lagere klasse en de criminelen vervaagden.
Individualiteit en identiteit groeiden in belang als problemen van specifieke sociale groepen,
waaronder diegenen die geïnteresseerd zijn in sociale controle. De toenemende
oncontroleerbaarheid van sociale spanningen produceerden een nieuw fenomeen: de
groeiende criminalisering van de klasse tegenstander. Nieuwe sociale controleurs verschenen:
de dokter en de politie. Dit was de context waarin het nieuwe paradigma opkwam, vooral na
de economische crisis van 1873.
Een analyse van de statistische data over criminaliteit in Frankrijk vanaf 1870 toont een
dramatische toename in het aantal recidivisten (=herhalingsmisdadiger). Aan het eind van de
eeuw waren zij 50% van de vervolgde criminelen. Dit fenomeen getuigt van het falen van het
nieuwe strafsysteem.
- Om iemand te identificeren als recidivist was het nodig om te bewijzen dat: 1. Hij
eerder is veroordeeld en 2. Het dezelfde persoon is als diegene die veroordeeld was.
Het eerste probleem werd opgelost door het opzetten van
politieregisters. Het tweede probleem was nieuwe
identificatiemethodes.
Dit voorbeeld laat de diepe connectie zien tussen het probleem van individualiteit en het
probleem van sociale controle. Het kan worden gezegd dat het individu wordt geboren in
, religieuze context en zijn moderne seculariseerde betekenis verkreeg in relatie met de Staat.
De bezorgdheid met de uniekheid van een individu als belastingbetaler, soldaat, crimineel etc.
is een typisch kenmerk van een ontwikkelde bureaucratie. De traditionele figuren werden
vervangen door nieuwe: dokters, politie, psychiaters. Het is in deze context dat we de
overredende invloed van het model gebaseerd op clues kunnen begrijpen; het semiotische
paradigma.
