Jikke van Gool, 2023
Wetenschapsfilosofie 2023
Een samenvatting van alle hoorcolleges, Q&A sessies en werkcolleges
Samenvatting van de hoorcolleges .......................................................................................... 2
Hoorcollege 1 ..................................................................................................................... 2
Hoorcollege 2 ..................................................................................................................... 7
Hoorcollege 3 ....................................................................................................................13
Hoorcollege 4 ....................................................................................................................17
Hoorcollege 5 ....................................................................................................................21
Hoorcollege 6 ....................................................................................................................24
Hoorcollege 7 ....................................................................................................................29
Hoorcollege 8 ....................................................................................................................34
Hoorcollege 9 - “Voorspelbaar irrationeel” ...........................................................................38
Hoorcollege 10 – “Waarom zijn we irrationeel?” ...................................................................41
Hoorcollege 11 – “Irrationaliteit in actie” ..............................................................................44
Hoorcollege 12 – “Hoe kunnen we ons wapenen tegen denkfouten?” ..................................48
Hoorcollege 13 – “Het belang van kritisch denken” ..............................................................51
Hoorcollege 13 – “De wetenschappelijke methode en het demarcatiecriterium”....................53
Antwoorden oefenvragen hoorcolleges ...............................................................................57
Q&A sessies Wetenschapsfilosofie .........................................................................................60
Q&A 1 (HC 1-2) .................................................................................................................60
Q&A 2 (HC 3-4) .................................................................................................................63
Q&A 3 (HC 5-6) .................................................................................................................65
Q&A 4 (HC 7-8) .................................................................................................................68
Q&A 5 (HC 9-10) ...............................................................................................................71
Werkcolleges .........................................................................................................................73
Werkcollege 1 ....................................................................................................................73
Werkcollege 2 ....................................................................................................................75
Werkcollege 3 ....................................................................................................................78
Werkcollege 4 ....................................................................................................................78
Aantekeningen van Athena’s gratis training.............................................................................79
Overige vragen......................................................................................................................84
, Jikke van Gool, 2023
Samenvatting van de hoorcolleges
Hoorcollege 1
Wat is wetenschapsfilosofie?
Wetenschapsfilosofie is de filosofische reflectie op wat wetenschap is, doet en aan kennis
genereert. Het gaat hierbij over het algemeen om het demarcatiecriterium dat wetenschap van
pseudowetenschap (= niet-wetenschap) onderscheidt. Een demarcatiecriterium is een criterium
dat twee dingen van elkaar onderscheidt.
Men gebruikt de term "wetenschap" regelmatig en vaak ook goed, maar als je vraagt naar de
eigenschappen van wetenschap hebben mensen opeens andere meningen. Er zijn daarom
verschillende stromingen binnen de wetenschapsfilosofie. Vaak wordt er beredeneerd vanuit een
empirisch standpunt, welke stelt dat je kan vast stellen of iets waar door het te waarnemen met
je zintuigen. Echter worden Stephen Hawking’s uitspraken over zwarte gaten wel geaccepteerd
als wetenschap, ook al kan je deze niet zien.
Wat is het belang van wetenschapsfilosofie voor psychologie?
Dit belang kan met drie termen worden beschreven: kennis, kunde en karakter.
Je hebt kennis nodig om als academicus uit te leggen waarom psychologie wordt gezien als een
wetenschap. Je moet weten wat de verschillende antwoorden zijn op "wat is wetenschap?" in de
geschiedenis van de wetenschapsfilosofie.
Je moet kunde (= vaardigheid) hebben om kritisch te reflecteren (ofwel om te filosoferen) en je
antwoord kan beargumenteren op vragen als:
Is psychologie (terecht) een wetenschap?
Heeft wetenschap terecht het monopolie op kennisverwerving?
Met kennis en kunde wil je een beter karakter bereiken. Dit betekent een beter inzicht in
psychologie als wetenschap, waardoor je een betere wetenschapper (en een betere burger)
wordt.
Epistemologie
Epistemologie is een synoniem voor kennisleer. De epistemologie/kennisleer denkt na over wat
kennis is, wat we ermee bedoelen, wat je ermee doet, waar het vandaan komt, et cetera.
Het veld van epistemologie stelt 3 vragen:
- Wat is kennis?
- Hoe kunnen we die kennis rechtvaardigen? (Is de kennis échte kennis?)
- Wat is de bron van kennis?
Scepticisme
Scepticisme is de overtuiging dat er geen kennis mogelijk is, omdat we niks zeker kunnen weten.
Socrates kan worden beschouwd als de scepticus van de antieke tijd, terwijl Michel de
Montaigne kan worden beschouwd als de scepticus van de moderne tijd.
, Jikke van Gool, 2023
Socrates
Socrates had de uitspraak “ik weet niks”.
Socrates ging regelmatig op het marktplein staan en mensen laten twijfelen aan alle
overtuigingen die ze toen hadden. Hij werd echter veroordeeld voor het aanzetten tot dit
twijfelgedrag, aangezien er een sterke religieuze cultuur heerste en Socrates ook ging
twijfelen aan het bestaan van God.
Michel de Montaigne
De Montaigne stelde de vraag “wat weet ik?”.
Hij meende namelijk dat als je zou claimen niks te weten (zoals Socrates), dan spreek je jezelf
tegen aangezien je zegt te weten dat je niks weet. Om deze reden stelde hij alles in een
vraagvorm.
De Montaigne ging twijfelen aan alles door alle voor- en tegenargumenten tegen elkaar uit te
zetten. Bijvoorbeeld, hij zou zich kunnen afvragen of er een stoel voor hem zou staan. Een
voorargument zou dan zijn dat je de stoel kan zien met je ogen, maar een tegenargument zou
dan zijn dat je niet zeker kan zijn dat dat wat je met je ogen ziet klopt.
Rationalisme
Rationalisme is de overtuiging dat kennis voortkomt uit het goed gebruiken van je ratio/verstand.
‘Ratio’ en ‘verstand’ zijn synoniemen van elkaar. Het rationalisme staat hiermee tegenover het
scepticisme, aangezien het beweert dat er wél kennis mogelijk is.
Het rationalisme meende ook dat er ingeboren kennis bestaat. Echter hangt het af van de
overtuigingen van de filosoof wat wordt beschouwd als ingeboren kennis en wat niet. Plato was
de grootste rationalist in de tijd van de Oude Grieken, terwijl Descartes de grootste rationalist
was in de moderne tijd.
Plato
Plato kan beschouwd worden als de eerste rationalist. Hij was een leerling van Socrates.
Plato geloofde daarmee ook niet in de bestaande Goden, máár hij vond wel dat er kennis
mogelijk was.
Plato’s twee werelden
Alles in de wereld verandert constant (bijvoorbeeld: de rivier stroomt, de berg erodeert).
Plato ging zich toen afvragen of er wel kennis mogelijk was over de wereld, als deze blijft
veranderen. Bijvoorbeeld: de hoeveelheid volume in de rivier blijft veranderen, dus hoe
kunnen we hier ooit iets concreets over zeggen? Plato redeneerde dat er een wereld
moest zijn waarin ideeën als het concept ‘rivier’ onveranderlijk bestaan. Deze wereld kon je
wél zekere kennis over hebben.
Volgens Plato bestonden er daarom twee werelden:
- De wereld van verschijnselen: de veranderlijke wereld waarin we fysiek leven, die we
wel kunnen waarnemen en waar geen kennis over
mogelijk is.
- De Ideeënwereld: de onveranderlijke wereld waarin alle ideeën/concepten bestaan,
die we niet kunnen waarnemen en waar wel kennis over mogelijk is.
De Ideeënwereld kunnen we niet waarnemen met onze zintuigen. Dus moeten we ons
verstand/ratio gebruiken om kennis op te doen over de veranderende wereld van
verschijnselen.
, Jikke van Gool, 2023
Plato’s allegorie van de grot
Om de Ideeënwereld te illustreren, noemde Plato het over een grot waar er bij het plafond
een klein stoeltje voor een vuurtje wordt gehouden, waardoor er op de grond een
schaduw vormde van een stoel. Mensen op de grond van de grot zien het vuurtje en het
kleine stoeltje niet, dus denken zij dat die schaduw de stoel is. Met dit voorbeeld wilde
Plato aantonen dat dat wat je ziet met je zintuigen, eigenlijk schaduwen zijn van het
idee/concept in de Ideeënwereld.
Alle kennis is ingeboren
Plato geloofde in reïncarnatie. Zijn theorie was dat we geboren zijn met alle kennis die er is
in de wereld, welke op is geslagen in onze ziel. Je ziel zou zich voor je geboorte al in de
Ideeënwereld bevinden en heeft alle kennis hier opgedaan. Je zou tijdens je leven dus
nooit meer nieuwe kennis opdoen. Door je verstand/ratio te gebruiken, zou je vervolgens
deze opgeslagen kennis kunnen oproepen/herinneren (dit werd anamnèsis genoemd). Dit
leidde tot de uitspraak “leren is herinneren”.
Er is echter wel kritiek op dit idee. Toen Plato met de Ideeënwereld kwam, was dit ook
nieuw voor mensen. Maar als het dus nog niet bekend was dat men geboren is met alle
kennis die er is, dan is dat toch nieuwe kennis? In andere woorden, als men nooit nieuwe
kennis kan opdoen omdat alle kennis bij de geboorte al aanwezig was, dan zou het
concept van de Ideeënwereld toch ook geen nieuwe kennis zijn?
Epistème vs. doxa
Epistème is de echte kennis van hoe de dingen zijn in de wereld. Doxa is de
overtuiging/mening van iemand over hoe de dingen zijn in de wereld. Men denkt eerst altijd
dat zijn beweringen epistème’s zijn, maar deze blijken uiteindelijk doxa’s te zijn. Plato zegt
hierover: “kennis is een ware en gerechtvaardigde overtuiging”. Belangrijk aan Plato’s
uitspraak is het woord “rechtvaardiging”, dit betekent dat je kan aantonen hoe je weet dat
je uitspraak waar is.
Dit was een reactie op Heraclitus, die zei dat we enkel doxa’s kunnen verwerven en geen
epistème’s. Zijn argument hierbij dat als alles continu verandert, dan is er dus niks, alles
wordt alleen maar. In andere woorden, alles dat is, is dus onveranderlijk. Alles waarvan wij
zeggen dat we kennis hebben, is dus enkel een doxa, een mening. Bijvoorbeeld, een stoel
is niet onveranderlijk: vanaf het moment dat hij is gemaakt begint hij al met slijten, en is
deze dus aan het veranderen. Heraclitus kwam dus uiteindelijk weer uit op het
scepticisme, door te zeggen dat er geen kennis mogelijk is over de wereld. Plato wilde
echter niet achter het scepticisme staan, dus bedacht hij de Ideeënwereld en meende dat
we kennis kunnen hebben over de wereld van verschijnselen als we ons verstand/ratio
gebruiken.
Meno
Plato schreef al zijn theorieën in dialoogvorm. Socrates is hierin meestal de hoofdpersoon
en gaat in debat met mensen door hun allemaal vragen te stellen. Een voorbeeld van zulke
dialogen is die van Meno.
Meno is een landeigenaar/slaveneigenaar. Plato wil met dit verhaal
uitleggen dat iedereen kan leren (ofwel dat iedereen in staat is om alle
kennis te herinneren waarmee iedereen geboren is), onafhankelijk de
afkomst, dus ook een onopgeleide slaaf die voor Meno werkt.
