Samenvatting benodigde stof tentamen Financieel-Economisch
Strafrecht
THEMA 1: DE FINANCIËLE SECTOR, REGULERING EN HANDHAVING
Literatuur week 1 – Inleiding op het financieel strafrecht
M. Nelemans, Verantwoord financieel strafrecht (oratie Tilburg), 18
september 2015 (online versie is beschikbaar).
Hoofdstukken 6 en 10 uit F.G.H. Kristen, R.M.I. Lamp, J.M.W. Lindeman,
e.a., Bijzonder strafrecht - Strafrechtelijke handhaving van sociaal-
economisch en fiscaal recht in Nederland, Den Haag: Boom Lemma 2019.
Het financiële systeem in een notendop
Het financiële systeem bestaat uit verschillende actoren en mechanismen die
ervoor zorgen dat geld effectief door de economie stroomt. De belangrijkste
concepten zijn:
1. Net savers (netto spaarders): Dit zijn personen of entiteiten die meer
geld hebben dan ze uitgeven. Ze staan niet in het rood en lenen hun
overschot aan de netto spenders.
2. Net spenders (netto uitgevers): Dit zijn personen of entiteiten die meer
uitgeven dan ze hebben. Ze moeten geld lenen om aan hun financiële
verplichtingen te voldoen. Dit kunnen zowel individuen als bedrijven of
overheden zijn.
3. Financial intermediaries (financiële tussenpersonen): Dit zijn
instellingen zoals banken die als bemiddelaars optreden tussen spaarders
en leners. Ze beheren het geld en zorgen voor de overdracht van middelen
van netto spaarders naar netto uitgevers.
4. Other monetary financial institutions (andere monetaire financiële
instellingen): Dit omvat niet-bancaire instellingen die financiering
verstrekken. Ze spelen ook een rol in het verplaatsen van geld door het
systeem.
Financiële markten: zijn plaatsen waar vraag en aanbod van financiële
producten, zoals leningen en beleggingen, samenkomen.
Ze kunnen worden onderverdeeld in:
Money market (geldmarkt): Hier worden kortlopende leningen
verstrekt, meestal met een looptijd van maximaal één jaar. Dit type lening
wordt gebruikt voor korte termijn financiering en wordt snel terugbetaald.
Capital markets (kapitaalmarkt): Dit zijn markten voor langlopende
financieringen. Bedrijven en overheden gebruiken deze markten om geld
aan te trekken voor investeringen die een langere tijd nodig hebben om
rendement te genereren, zoals de aanschaf van dure apparatuur of
infrastructuurprojecten. Dit kan via het uitgeven van obligaties (‘bonds’).
Leningen en investeringen met een looptijd van meer dan één jaar vallen
onder de kapitaalmarkt.
Het systeem zorgt ervoor dat geld van de netto
spaarders naar de netto uitgevers stroomt, met
financiële tussenpersonen en markten als
1
,schakels. Deze interacties houden de economie draaiende en zorgen voor
toegang tot kapitaal voor investeringen en consumptie.
Grootte en belang van de financiële sector
De financiële sector speelt een cruciale rol in de economie door het
vergemakkelijken van transacties en het beheren van financiële risico's. Het is
een immense sector, waarin jaarlijks biljoenen euro’s omgaan. Dit maakt het
essentieel om effectieve regulering en toezicht te hebben om fraudeurs uit het
systeem te weren en tegelijkertijd de markt toegankelijk te houden zonder
onnodige lasten voor deelnemers.
Financieel strafrecht
Dit rechtsgebied is ontwikkeld om malafide activiteiten, zoals fraude, te
bestrijden en zo de integriteit van de financiële sector te waarborgen. Juristen die
zich bezighouden met financieel strafrecht moeten zowel oog hebben voor detail
als het bredere marktcontext kunnen begrijpen. Het vermogen om zowel in- als
uit te zoomen op problemen is essentieel om adequaat toezicht en regulering te
waarborgen.
Derivaten en hun rol
Wat zijn derivaten? Derivaten zijn financiële instrumenten waarvan de waarde is
afgeleid van een ander onderliggend actief, zoals aandelen, obligaties, valuta of
grondstoffen. Voorbeelden zijn opties, futures en swaps. Ze worden gebruikt om
risico’s te beheren (afdekken) of om te speculeren op prijsbewegingen.
Soorten derivaten:
IRD (Interest Rate Derivatives): Gebruikt om variabele rente om te
zetten in een vaste rente. Handig voor bedrijven om zich te beschermen
tegen rentestijgingen. Hierdoor hebben ze meer zekerheid over hun
toekomstige financieringskosten.
FX (Foreign Exchange Derivatives): Gebruikt om wisselkoersrisico’s af
te dekken bij internationale handel. Hiermee kan een bedrijf een
toekomstige valutaprijs vastleggen. Bedrijven die in vreemde valuta
handelen, kunnen FX-derivaten gebruiken om een toekomstige wisselkoers
vast te leggen, waardoor ze zich beschermen tegen ongunstige
valutakoersschommelingen
Commodity Derivatives: Betrekking op fysieke goederen zoals graan,
goud of energie. Bedrijven die afhankelijk zijn van grondstoffen, kunnen
commodity derivaten gebruiken om de prijs van deze grondstoffen voor de
toekomst vast te leggen, waardoor ze zich indekken tegen
prijsschommelingen
Credit Derivatives: Beschermt kredietverstrekkers tegen het risico dat
een lener failliet gaat en het uitgeleende geld niet wordt terugbetaald. Met
een credit derivaat kan een andere partij het kredietrisico overnemen,
waardoor de oorspronkelijke kredietverstrekker beschermd is tegen
verliezen
2
,Voorbeelden van derivaten:
Opties: Een optie geeft de houder het recht, maar niet de verplichting, om
een onderliggend instrument (zoals een aandeel) te kopen of te verkopen
tegen een vooraf bepaalde prijs (uitoefenprijs) op of vóór een bepaalde
datum
Swaps: Een swap is een overeenkomst tussen twee partijen om
toekomstige kasstromen uit te wisselen. Bijvoorbeeld, een renteswap kan
worden gebruikt om een variabele rente om te zetten in een vaste rente
Risico’s van derivaten
Hoewel derivaten nuttig zijn voor het afdekken van risico's, kunnen ze ook
complex en risicovol zijn, vooral wanneer ze worden gebruikt voor speculatie.
Derivaten zijn complexe financiële instrumenten die moeilijk te begrijpen kunnen
zijn, zelfs voor ervaren beleggers. Deze complexiteit kan leiden tot onbedoelde
verliezen, vooral als beleggers de risico’s niet volledig begrijpen.
Derivaten bieden vaak een hoge hefboomwerking, waardoor beleggers
met een relatief kleine inleg grote posities kunnen innemen. Hoewel dit de
potentiële winst kan verhogen, vergroot het ook de potentiële verliezen
aanzienlijk.
Hefboomwerking bij derivaten betekent dat je met een relatief kleine inleg
(de margin) een veel grotere positie kunt controleren dan je met dezelfde
inleg in het onderliggende instrument zou kunnen.
Voorbeeld: Stel je voor dat je denkt dat de prijs van goud zal stijgen. Je hebt
€1.000 om te beleggen.
Optie 1 direct goud kopen: Met €1.000 kun je een bepaalde
hoeveelheid goud kopen. Als de goudprijs met 10% stijgt, maak je
€100 winst (10% van €1.000).
Optie 2 goudoptie kopen: Met diezelfde €1.000 kun je een optie
kopen die je het recht geeft om een veel grotere hoeveelheid goud
te kopen tegen een bepaalde prijs. Stel dat deze optie je controle
geeft over €10.000 aan goud. Als de goudprijs met 10% stijgt, maak
je €1.000 winst (10% van €10.000).
In dit voorbeeld heeft de optie een hefboomwerking van 10:1. Je
hebt met €1000 een positie gecontroleerd die 10 x zo groot is.
De keerzijde is dat de hefboomwerking ook je verlies kan vergroten.
Als de goudprijs in het voorbeeld met 10% daalt, verlies je €1000 op
de optie, terwijl je bij directe belegging in goud slechts €100 zou
hebben verloren.
Door de complexiteit en verwevenheid van de derivatenmarkt kunnen
problemen bij één partij snel doorwerken naar andere partijen. Dit kan
leiden tot een systemische crisis, zoals de financiële crisis van 2008, die
mede werd veroorzaakt door problemen met complexe
hypotheekgerelateerde derivaten
Stel je voor dat een grote bank failliet gaat. Deze bank heeft mogelijk
derivatencontracten met vele andere instellingen. Als de bank haar
verplichtingen uit hoofde van deze contracten niet kan nakomen, kunnen
deze andere instellingen ook in de problemen komen. Dit kan een domino-
effect creëren waarbij steeds meer instellingen in de problemen komen.
Problemen bij één partij kunnen leiden tot een verlies van vertrouwen in de
3
, gehele derivatenmarkt. Dit kan ertoe leiden dat beleggers zich terugtrekken
uit de markt, waardoor de liquiditeit afneemt en de prijzen instorten.
Omvang van de markt
Outstanding OTC derivatives:
De totale waarde van uitstaande (over-the-counter) derivaten bedraagt rond de 4
biljoen euro. Dit geeft een indicatie van de enorme schaal waarop deze financiële
producten worden verhandeld.
Valutahandel:
Jaarlijks wordt er ongeveer 6 biljoen euro aan valuta verhandeld, wat de omvang
en liquiditeit van de valutamarkt benadrukt.
DUS: De financiële sector is enorm en complex, met zowel legitieme als
frauduleuze activiteiten. Dit onderstreept het belang van financieel strafrecht om
toezicht te houden, risico’s te beheersen en fraude te bestrijden, terwijl de markt
werkbaar en eerlijk blijft.
Spelers in de financiële sector
Commerciële banken (bv. ING)
Dit zijn banken die reguliere diensten aanbieden, zoals sparen, leningen
verstrekken en betalingen verwerken. Ze verdienen geld door rente te vragen op
leningen en het beheren van tegoeden.
Verzekeraars (bv. CZ, ASR, ANWB)
Verzekeraars verzamelen premies van klanten en vormen daarmee een 'pot'. In
geval van schade wordt uit deze pot uitbetaald. Tussen het verzamelen van
premies en het uitbetalen van claims beleggen verzekeraars het geld om
rendement te behalen.
Vermogensbeheerders
Deze partijen beleggen het geld van klanten, zoals bedrijven of particulieren, in
ruil voor een percentage van de winst. Ze helpen bij het opbouwen en beheren
van vermogen door in verschillende financiële producten te investeren.
Investment banks (bv. Kempen)
Investment banks spelen een belangrijke rol bij grotere bedrijfsfinancieringen,
zoals beursintroducties (IPO’s). Ze helpen bedrijven bij het aantrekken van
investeerders, het structureren van deals, en werken samen met advocaten en
accountants om alles in goede banen te leiden.
Beurzen en handelsplatformen (bv. Beursplein 5)
4
