De verlichting
De mens begon centraal te staan: in Nederland gematigde verlichting, de kerk was nog
steeds machtig.
- Kinderliteratuur (Eind 18e eeuw)
Nieuwmiddel om pedagogische opvoed ideeën te verspreiden d.m.v. van de literatuur.
Hieronymus van Alphen: doel om het beeld van het kind/ de pedagogische lading weer te
geven. Kind moest lerend spelen (John Locke). Van Alphen wilde kinderen opvoeden tot
ideale burgers, d.m.v. het verstand te gebruiken. Al zijn boeken waren met een les en
daagde je uit om te denken.
- Brief romans
Een niuwe leeservaring. Epistolaritiet: Geen alwetende vertellen, meervoudig perspectief met
meerdere ikken (gaf het denken van de mens weer). Met informatie voorsprongen en
achterstanden. Het beschrijven van gebeurtenissen alsof ze op dat moment bezig waren
(vervreemding). > nieuw genre met een les (moraliseren). Geschreven door twee vrouwen
(nieuwe doelgroep) Betje Wolff en Aagje Deken.
Romantiek
De romantische kunstenaar kon zijn draai niet vinden in het hier en nu: hij leed aan de
wereld (Weltschmerz; wereldpijn). Dat kwam door de maatschappelijke, politieke en
technische veranderingen. (Hij wilde weg, wamt ergens anders of in een andere tijd, daar
was het geluk. Tegelijkertijd besefte de romanticus dat hij het geluk ook ergens anders niet
zou vinden. Humor het betrekkelijke van dingen kunnen zien, heftige tegenstrijdige
emoties en gevoelens, geen regels en voorschriften in de literatuur en er was oog voor
originaliteit en creativiteit (i.p.v. navolgen klassieken).
- Verschil tussen het realisme en het naturalisme: Realisme is een reactie op de
individualistische romantische kunst: de romantiek keerde zich van de wereld af,
terwijl het realisme juist de werkelijkheid zo objectief mogelijk weergeeft. Het
naturalisme ging verder dan het realisme: zij wilden de werkelijkheid niet alleen
weergeven, maar ook wetenschappelijk verklaren. Zij beschouwden de mens als een
product van erfelijkheid, milieu en de tijd waarin hij leeft (determinisme). Aan de hand
van deze factoren kon de auteur de mens wetenschappelijk onderzoeken en
beschrijven, bijna ontleden zonder oordeel of mening.
Kenmerken naturalisme literatuur: Mens staat machteloos. De ellende is dat de
schrijver/kunstenaar niet kan helpen, maar hij kan alleen het noodlot registeren, niet
veranderen.
Hoofdpersoon: Zwak gestel, somber, verveling; Wordt bepaald door race milieu
moment (geen vrije wil), Verhaal is een geschiedenis van ontnuchtering, bijv.
teleurstelling in liefde, taalgebruik: zo natuurlijk mogelijk weergegeven dialogen en
neologismen, afstandelijke en objectieve toon, geen waardeoordelen
Edouard Douwes Dekker – Max Havelaar
Max Havelaar is de hoofdpersoon, Sjaalman is Max Havelaar – Edouard Douwes Dekker is
de schrijver van het boek – Multatuli is zijn pseudoniem en eigenlijk zijn deze namen
allemaal voor dezelfde persoon namelijk Edouard Douwes Dekker. Dekker a.k.a. Multatuli
beschrijft in het boek zijn ervaringen op Java en noemt zichzelf in het boek Max Havelaar
a.k.a. Sjaalman.
Het doel is tweeledig: 1) hij wil zijn naam zuiveren door een tastbare herinnering en
, getuigenis van zijn hand achterlaten voor zijn kinderen.
2) Hij wil gelezen worden opdat zijn verhaal bekend zou worden, zodat de uitbuiting van de
Javanen eindelijk ten einde zou komen.
Waarom past de titel ‘Snikken en grimlachjes’ (piet Paaltjens) goed in de romantiek?
Het vat de sfeer de bundel samen: ironisch, spottend, droevig en zwaarmoedig. Snikken
staat dus voor droevigheid. Grimlach (let op: niet gLimlach) is een soort zwaarmoedige, bijna
boosaardige lach. De titel heeft dus allerlei tegenstrijdige emoties in zich. De gedichten
passen hier ook bij. Ze zijn allemaal een beetje droevig maar er zit ook humor in verwerkt: de
manier om met die droevige (romantische) gevoelens om te gaan.
Zijn echte naam was François Haverschmidt. Hij creëerde een dubbelganger om zijn
melancholische gevoelens in kwijt te kunnen. Die dubbelganger werd opgezadeld met alles
waar hij onder leed. Hij had twee gedichten, hij was populair als student maar had veel
melancholische gevoelens en dat heeft hij willen bestrijden door het maken van een
pseudoniem als Piet Paaltjens, de karikatuur van een romantische dichter. Een mysterieuze
man met een geheim die somber is en niemand weet eigenlijk waarom.
Waarom past “Aan Rika’’ bij de romantiek?
Het is in het begin een heel droevig liefdesgedicht gedicht. Hij is verliefd geraakt op iemand
en die is voorbijgereden in de voorbijrijdende trein. Het is dus een onbereikbare liefde want
je kunt niet verliefd worden op of contact maken met iemand in een voorbijrijdende trein, die
jouw eigen rijdende trein voorbijrijdt. Het eind is luguber en een beetje humoristisch. Hij wil
niets liever dan verpletterd worden met zijn geliefde door één trein. Deze overdrijving maakt
het idee van de romantische liefde belachelijk en is dus spottend en humoristische bedoeld.
Er zitten veel tegenstellingen in dit gedicht qua gevoelens – levenslang met iemand
samenzijn en samen met die persoon dood willen, liefde en verdriet, blijdschap en
droevigheid etc. De overdrijving van deze liefde en het eind van het gedicht maken de
romantische liefde belachelijk.
Louis Couperus – Eline Vere
Kenmerken van het naturalisme Eline Vere: Belast door erfelijkheid, opvoeding en milieu, en
gelooft dus in het noodlot. Eline heeft een zwak gestel (hoofdpijn) en somberheid. Het
verhaal is een ontnuchtering, namelijk teleurstelling in de liefde
Expressionisme, de Nieuwe zakelijkheid, Neoromantiek,
modernisme
Expressionisme: expressie van gevoelens, niet wat je ziet maar wat je ervaart: je eigen
subjectieve werkelijkheid
Nieuwe zakelijkheid: kenmerkt zich vooral door een koele, beschouwende houding van de
verteller (als reactie op het pathos van het expressionisme). Verder doet de literatuur afstand
van formele experimenten en krijgt eerder een documentair karakter. Strak, zakelijk, somber
en nuchter.
Neoromantiek: kenmerkt zich door sterk escapisme, ofwel de neiging de alledaagse
werkelijkheid te ontvluchten, wat vooral tot uiting komt in de beschrijving van het
bovennatuurlijke en geheimzinnige en van bijvoorbeeld exotische streken.
Modernisme: gedachtes van mensen waren moeilijk te volgen, de mens is een onzeker
iemand in een onzekere tijd. Gevoelens van de hoofdpersonen zijn belangrijker dan het
verhaal.
