Hoorcollege 1 – Geschiedenis (klinische) seksuologie en onderzoek
Introductie
Klinische psychologie houdt zich bezig met al het menselijk gedrag dat afwijkt van de norm. Kijkt ook naar
de positieve kanten waar mensen goed functioneren. Dit geeft aanknopingspunten, er kan sprake zijn van
een stoornis, maar dit hoeft zeker niet altijd.
Seksuologie houdt zich bezig met de wetenschappelijke benadering van biologische, psychologische en
sociale grondslagen van seksualiteit.
Volgens onderzoek van Rutgers (2023) heeft Nederland: 8% cis mannen, 11% cis vrouwen, 18% trans- en
non-binaire personen.
Klinische psychologie x seksuologie:
Is een wetenschappelijke benadering van seksualiteit vanuit een biopsychosociaal perspectief en heeft
speciale aandacht voor seksuele stoornissen (DSM-5-TR) en problemen, maar ook voor positieve
seksualiteit.
De geschiedenis
- 1900-1940: De eerste echte wetenschappelijke interesse in seksualiteit, dit wordt gedomineerd door
artsen (psychiaters: Krafft-Ebing, Freud)
- Post WO2: meer interdisciplinair (biologie, psychologie, sociologie); VS is leidend, in Europa eerste
feministische golf (Simone de Beauvoir (La deuxieme sexe, 1949, economische onafhankelijkheid
bij vrouwen)
- ‘60s: seksuele revolutie, 2e feministische golf, orale anticonceptie; ontdekking van de menselijke
seksuele respons
- 1973-2000: Sociaal-constructivisme vs. medicalisering en biologisering; 1974 homoseksualiteit
verdwijnt uit de DSM; meer aandacht voor seksueel geweld en ongelijkheid
- >2000: professionalisering van de seksuologie; ontdekking van de volledige anatomie van de clitoris;
meer aandacht voor seksueel plezier en ongelijkheid, bijvoorbeeld de orgasmekloof
Psychopathia seksualis (1886)
Richard von Krafft-Ebing was psychiater. Hij schreef een boek over seksuele psychopathie, vol casestudies
met uiteenlopende seksuele afwijkingen (belangrijkste handboek). Rond 1900 kwam de eerste echte
interesse in seksualiteit.
- Het was eerst bedoeld voor vakgenoten, later werd het ook voor anderen interessant. De stukken
werden daarna in het Latijn gepubliceerd, de gewone burger kon het zo niet meer lezen.
- Belangrijke overgang van religieus morele en juridische benadering (in termen van goed/slecht) naar
een medisch-psychiatrische benadering van seksualiteit (gezond/ongezond). Dit doen we nog steeds
Sigmund freud
- Psychiater en grondlegger van de psychoanalyse (driftpsychologie)
o Menselijk handelen wordt gedreven door driften
o Mensen vertonen gedrag dat voortkomt uit driften waarvan zij zichzelf niet bewust zijn
- Seksualiteit is een drift (aangeboren menselijk behoefte, ookwel biologisch instinct) – libido
- Driften komen tot rust als de ontlading wordt bereikt, hiervoor is een seksueel object nodig (persoon
of deel daarvan)
- Driften drijven mensen tot seksuele handelingen (seksueel doel)
o Normale doel volgens Freud: heteroseksuele coitus
Alfred Kinsey
- Pionier in seksonderzoek
- Hij zorgde voor multidisciplinair vakgebied
- Taxonomie van menselijk seksueel gedrag: beschreef het volledige spectrum van waarneembaar
seksueel gedrag, zonder morele oordelen over goed/fout. Inclusief pedofilie
- Introduceerde een homoseksualiteitsschaal niet alleen maar ja of nee, later het Kinsley Institute
- Onthullingen over masturbatie, orgasme, seks voor het huwelijk, homoseksualiteit.
,William Masters en Virginia Johnson
- Ontdekking van menselijke responscyclus
1. Opwinding
2. Plateau
3. Orgasme
4. Resolutie
- Jaren 70 kwam daar de fase verlangen bij, nog voor de fase van opwinding
Controversiële methoden: mensen observeren tijdens seks / prostituees
Zijn wel de grondleggers van psychosociaal-gedragstherapeutische seksuologie:
- Seksuele respons = natuurlijk fysiologisch proces dat geblokkeerd kan worden door psychologische
remmingen
- Spectatoring: disfunctioneel proces waarbij een persoon overmatig aandacht richt op de eigen
lichaamsdelen en/of geschiktheid van zichzelf als seksuele partner seksuele vermijding en
dysfuncties.
The 70’s
- Opkomst van sociaal-constructivisme afwijzing Freudiaanse idee van ‘seksueel instinct’
- Groeiende aandacht voor seksueel geweld en seksuele gelijkheid
- Seksueel gedrag = sociaal gedrag
- Seksualiteit = maatschappelijk product
- Seksueel script: iedereen heeft een seksueel script geschreven door opvoeding, cultuur, omgeving,
alledaagse invloeden en eerdere seksuele ervaringen
>2000
- Toename van wetenschappelijk onderzoek
- Formalisering en specialisatie van opleidingen
- Integratie van seksuologie in de gezondheidszorg
- Erkenning van seksuele rechten (WHO)
- Digitale technologie en online interventies
- Verandering in seksuele voorlichting
- Internationale samenwerking en richtlijnen voor behandeling
Ellen laan
- Mannen en vrouwen vergelijkbaar in vermogen om seksueel genot te ervaren
o Responsiviteit op seksuele prikkels
o Seksueel verlangen
o Seksdrive / hormonen
- Maar:
o In cis-hetero relaties hebben mannen en vrouwen verschillende kansen op seksueel genot
Genderscripts beinvloedt de verwachting van genot, wat op zijn beurt de seksuele
respons kan beinvloeden
Recap:
- Rond 1900: eerste wetenschappelijke interesse in seksualiteit
- Tot WOII: Sterke biologische benadering: seksuele afwijkingen zijn het resultaat van een ziekte, die
door een medicus behandeld moet worden
- Post WOII en ’60: O.a. door meer conceptuele dimensies van seksualiteit naast seks als biologische
functie, een meer interdisciplinaire benadering waarin ook psychologische behandelingen een plek
kregen
- 1973-heden:
o Eerst: spanning tussen biologisering en sociaal- constructivisme (seksualiteit als sociaal-
maatschappelijk product)
o Later: Biopscychosociale benadering wint steeds meer aan kracht in het benaderen van
seksuele problemen, én meer aandacht voor positieve aspecten seksualiteit.
, Onderzoek is belangrijk voor:
- Wat we wel en niet als stoornis beschouwen
- Welke stoornissen er zijn
- Welke behandelingen er worden gegeven
Take home
- De (klinische) seksuologie zoals we die vandaag kennen, is het resultaat van een bewogen
geschiedenis van wetenschappelijke ontdekkingen, veranderende maatschappelijke normen en
technologische innovaties
- Van de vroeg pathologiseren van seksuele verschillen tot de huidige meer brede en biopsychosociale
benadering, het veld blijft zich ontwikkelen
- Meer openheid over seksualiteit en aandacht voor positieve seksualiteit komen voor tuit strijd en
successen van afgelopen decennia
- Toch is er nog veel te bereiken:
o Aan seksualiteit verwante problemen komen veel voor
o Seksuologische hulpverlening is nauwelijks ingebed in de gezondheidszorg
o Het opleidingsaanbod in NL en Vlaanderen is vooralsnog beperkt
Hoorcollege 2 – seksualiteit biologisch perspectief op seksualiteit
College gaat over biologische sekse – man = geboren met testikels, vrouw = geboren met baarmoeder
Evolutionaire blik:
- Het best aangepaste organisme overleefd
- Vrouw = voorzichtig met seks, kost heel veel energie om te voortplanten
- Daartegenover man = niet voorzichtig met seks, kost weinig energie. Dus mannen veel vrouwen,
veel kinderen en zwangere vrouwen. Dit zou betekenen dat je een alfa man hebt en groepjes incels
(involuntary cellabute? – zielige man). Is niet zo. Bij chimpansees wel
- Puur voor voortplanting: aangaan van 1 vaste relatie is het beste. Altijd iemand om seks mee te
hebben
Vergeleken met apen:
Chimpansees: agressie, patriarch, hiërarchische voortplanting, menstruatie
Bonobos: seks, matriarch, meer egale voortplanting, geen menstruatie
Biologie:
- Vagina en penis evolueren samen opdat ze goed in elkaar passen
- Aanwijzing voor seks met consent op basis van vormen van geslachtsdelen bij vrouw kan het
altijd
o Gedurende de tijd dat mensen zich hebben ontwikkeld, vagina is vrij toegankelijk. Bij
diersoorten bijvoorbeeld ook penis in de vorm van een kurkentrekker meer verkrachting
- In de prehistorie: iedere 3 tot 5 jaar een kind
o Natuurlijke anticonceptie
o Het boek Eve, Cat Bohannon beschrijft dit
Staat totaal los van hoe de maatschappij nu is, zegt alleen wat over de samenleving van jaren geleden
Hormonen
In het endocriene systeem worden heel veel hormonen aangemaakt
Geslachtshormonen, E2 ( vorm van ) oestrogeen, P4, T (testosteron), oxytocine, cortisol
Hormonen en mythes:
In de oudheid: female hysteria. Gebaseerd op de baarmoeder en dat de hormonen de vrouw een hysterisch
wezen maken.
Mannen en vrouwen zijn even hormonaal! Mannen en vrouwen hebben beide oestrogenen, progesteron en
testosteron maar in verschillende hoeveelheden.
