Deze samenvatting bevat alle verplichte literatuur die bestudeerd moet worden voor het tentamen. De samenvatting is erg uitgebreid en heeft dan ook veel pagina's.
LET OP! Ik ben niet verantwoordelijk voor het cijfer dat je haalt voor het tentamen. Daarnaast ben ik ook niet verantwoordelijk voor...
Inleiding: Uitdagingen voor de rechtsstaat:
- Met grote regelmaat is er discussie over de invulling en het belang van de
rechtsstaatgedachte
- Daarnaast staan het belang en de betekenis van specifieke rechtsstatelijke beginselen
in de Nederlandse context ter discussie
- In het wetenschappelijke debat wordt echter ook de koppeling van de rechtsstaat aan
de nationale staat ter discussie gesteld
Rechtsfilosofische discussie over de rechtsstaat:
- Er is geen overeenstemming over de betekenissen van de begrippen ‘rule of law’ en
de rechtsstaat
- Het rechtsstaatbegrip lijkt een essentially contested concept te zijn; het
meningsverschil beperkt zich niet tot de uitwerking van wat er wel of niet onder moet
vallen, maar wordt betwist wat de kern van het begrip uitmaakt
- Concepts (de betwiste basisbegrippen) worden onderscheiden van conceptions
(verschillende voorstellen voor invulling van een concept)
- Een inmiddels invloedrijke categorisering van het begrip ‘rechtsstaat’ is die van
rechtstheoreticus Brian Tamanaha
- In zijn overzicht rangschikt hij rechtsstaatstheorieën op twee schalen: van formele
naar inhoudelijke concepties en van ‘dunne’ naar ‘dikke’
- Rechtsstaatstheorieën kunnen verschillen in de mate waarin zij inhoudelijke
beginselen omvatten en in de hoeveelheid beginselen die zij omvatten
- Interessant aan Tamanaha’s benadering is dat hij laat zien dat deze twee schalen niet
dezelfde zijn
- Een van de meest omstreden aspecten van de rechtsstaatgedachte is de relatie tot
grondrechten: zijn die integraal onderdeel van de rechtsstaatgedachte of een aparte
eis aan een goed rechtssysteem?
- Een van de meest interessante moderne visies op de rechtsstaat is de theorie van
Jeremy Waldron
- Volgens Waldron worden onder de categorie ‘formeel’ ten onrechte twee
verschillende aspecten van de rechtsstaat geschaard: formele en procedurele
aspecten
- In Waldrons ogen zijn we bij de discussie over de rechtsstaat te veel gefixeerd op de
formele aspecten
- Als je kijkt naar wat mensen het belangrijkst vinden aan de rechtsstaat, dan gaat het
over heel andere dingen
- Er zitten volgens Waldron niet twee kanten aan de rechtstaatgedachte, maar drie: de
inhoud, de vorm en de procedures
, - Het door Waldron gemaakte onderscheid deelt het formele aspect van het
rechtsstaatbegrip in tweeën: enerzijds de vereisten die zorgen voor de juiste vorm en
wijze van totstandkoming van regels, anderzijds de vereisten die gesteld worden aan
de procedures waarmee de rechtsnormen geëffectueerd worden
- Waldron verdedigt het standpunt dat juist het procedurele aspect voor burgers
belangrijk is, waarbij hij de nadruk op het procedurele verbindt met de morele
redenen voor de rechtsstaat
- De essentie van het procedurele aspect van het recht is dat daar argumenten
gewisseld kunnen worden
- Het gaat Waldron echter niet om het uitbrengen van een stem, maar juist om de
mogelijkheid om zelf argumenten in te brengen
- De aspecten van de rechtsstaatgedachte kunnen in een spanningsverhouding staan:
de mogelijkheid om betekenis te betwisten in argumentatieve procedures kan leiden
tot onzekerheid over de betekenis van de regels
- Radbruchs rechtsidee is een ideaal, bestaand uit drie waarden: rechtvaardigheid,
rechtszekerheid en doelmatigheid, die elkaar veronderstellen maar tegelijk op
gespannen voet staan
- In zulke redeneringen als die van Waldron ligt de meerwaarde van de
rechtsfilosofische benadering: het komen tot conceptuele vernieuwingen op basis
van een verbinding met de waarden achter het begrip
Tekortkomingen van de rechtsfilosofische benadering:
- Ten eerste erkent de rechtsfilosofie maar mondjesmaat het inzicht dat nationaal en
internationaal recht verweven geraakt zijn
- Rechtsfilosofen bespreken de ideeën van andere rechtsfilosofen, en leunen daardoor
in grote mate op eerdere theorievorming, waardoor zij soms moeite hebben om
substantieel te vernieuwen
- De rule of law als normatief kader voor statelijk recht, en het recht als systeem van en
binnen een staat, voldoet niet meer
- Een rechtsfilosoof als Waldron erkent dit wel, maar hanteert de oude
onderscheidingen om dit te onderzoeken
- Er wordt uitgegaan van een tweedeling tussen de nationale rechtsstaat en de
internationale
- Dit is een gedateerde tweedeling: we hebben te maken met een meerlagig
rechtssysteem waarin internationale en Europese regels doorwerken in nationale
rechtsordes
- De rechtsstaat is geïnternationaliseerd
- Ten tweede is een centraal argument dat Waldron aanvoert geen filosofisch
argument, maar een empirisch argument
- Waldron stuit hierbij dus op de methodologische grenzen van de rechtsfilosofie
,Rechtssociologische argumenten:
- Het argument over de verwachtingen van burgers dat Waldron gebruikt, kan
uitgediept worden met behulp van de rechtssociologie
- Voor het rechtsstaatbegrip is onderzoek naar rechtsbewustzijn interessant
- Het kenmerkende voor zulk onderzoek is de bottom-up, inductieve benadering van
recht, van de opvattingen over recht en het gebruik van recht, zoals die blijken uit
gesprekken met gewone burgers en in maatschappelijke praktijken
- Ewick en Silbey laten zien dat in elk geval in de Amerikaanse rechtscultuur drie
basisperspectieven te onderscheiden zijn: conformiteit met de wet, betrokkenheid bij
de wet en verzet tegen de wet
- Hertogh maakt een iets andere verdeling in vier typen houdingen ten opzichte van
het recht: juridisch actief, gezagsgetrouw, cynisch of een buitenstaander
- De verwachtingen die mensen van het recht hebben volgens Waldron, passen in
beide typologieën bij een actieve interactie met het recht, bij engagement with the
law en bij juridisch actief burgerschap
- Een van de voorlopers op het terrein van rechtssociologisch onderzoek naar de
rechtsstaat is Philip Selznick, die eind jaren zestig onderzoek deed naar
rechtsstatelijkheid in private organisaties
- Selznick verbreedde de reikwijdte van het ideaal van de rechtsstaat (ofwel legality)
door in een geheel andere context dan de staat de voedingsbodem voor
rechtsstatelijkheid te onderzoeken
- Selznicks benadering geeft op twee punten een vruchtbare aanvulling op de
conceptuele benadering
- Ten eerste is dat door zijn empirische vraagstelling
- Ten tweede is dat door de openheid in zijn gebruik ban de rechtsstaatgedachte
- Zulk rechtssociologisch onderzoek is daarom een essentiële aanvulling op een
filosofisch perspectief
Rechtswetenschappelijke argumenten:
- Een rechtsfilosofische theorie van de rechtsstaat heeft op een gegeven moment
onderbouwing nodig met behulp van de resultaten van juridisch onderzoek
- De meest voorkomende rol die de rechtsstaat in rechtswetenschappelijk onderzoek
krijgt is die van toetsingskader, waarbij wordt gekeken naar de manier waarop
rechtsstatelijke beginselen in concrete juridische instituties worden uitgewerkt of
tegengewerkt
- De toetsing van een (nieuwe) vorm van regelgeving aan waarden van de rechtsstaat
toont hoe het rechtsstatelijk gehalte van juridische vernieuwingen gewaarborgd dient
te worden door specifieke aandacht voor die waarden bij de vormgeving van de
juridische regeling
, - Soms heeft rechtswetenschappelijk onderzoek echter ook een kritische functie,
wanneer de bestudering van juridische regelingen en praktijken leidt tot
herformulering van elementen van de rechtsstaat
- Onder juristen die vanuit het internationaalrechtelijke perspectief nar de rechtsstaat
kijken, is de verwevenheid van nationale en internationale ordes een van de
belangrijkste kenmerken van het huidige recht
- Nollkaemper concludeert dat de internationale en nationale rechtsstaat van elkaar
afhankelijk zijn
- Ook waar onderzoek de meer traditionele kaders van het staatsrecht verlaat, blijkt de
rechtsstaatgedachte een zinvol kader te kunnen vormen
- Het rechtsstaatbegrip blijkt zelf problematisch op EU-niveau: moet daar een eigen
invulling aan gegeven worden of kan dat leunen op nationale tradities?
- In onderzoek van Momirov naar gebieden die door een internationale organisatie
worden bestuurd, blijkt een internationale organisatie statelijke bestuurstaken op zich
te nemen zonder te denken aan rechtsstatelijke waarborgen
- Het mandaat van het internationale bestuur en de ruimte immuniteiten die het
genoot, maakten rechterlijke controle vrijwel onmogelijk
- Dit bevestigt het belang van Waldrons punt over procedures
- Uit de juridische toepassing van de rechtsstaatgedachte blijkt dat theoretische
standaardinvullingen van de rechtsstaat buiten de gebruikelijke kaders van het
staatsrecht om verschillende redenen problematisch zijn
Toepassing van de rechtsstaatgedachte: voorbeelden:
- Naast deze benadering van de rechtsstaat uit een bepaalde discipline, wordt er in
toenemende mate onderzoek gedaan naar de uitwerking van de rechtsstaat in de
praktijk
- Voermans en Gerards deden onderzoek naar de implementatie van het
rechtsstaatbegrip door de Raad van State
- Het is een mooi voorbeeld van beleidsgericht juridisch onderzoek met zowel een
rechtswetenschappelijke doelstelling als een praktische doelstelling
- Uit het onderzoek blijkt da vooral de interpretatie van grondrechten door het EHRM
veel door de Raad van State wordt aangehaald, terwijl specifieke EU-beginselen
minder terugkomen
- De Raad van State bevindt in zijn advisering ook beginselen met de rechtsstaat die in
de staatsrechtelijke doctrine vrijwel nooit in dat kader worden behandeld
- Ook in de rechtspraktijk blijkt dus vernieuwing van de rechtsstaatgedachte te vinden
- Het bredere multidisciplinaire beleidsonderzoek heeft vooral een hoge vlucht
genomen in de export van de rechtsstaatgedachte
- De gebruikelijke noemer waaronder dit gebeurt is die van rule of law reform
- Bij dit type onderzoek gaat het met name om te export van het rechtsstatelijk
gedachtegoed naar gebieden waar dat nog onvoldoende aanwezig is
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper isatas09. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,94. Je zit daarna nergens aan vast.
