1
Europees Strafrecht
Inhoud
Europees Strafrecht.....................................................................................1
Introductie Europees en internationaal strafrecht vanuit Nederlands
perspectief................................................................................................2
Rechtsmacht...........................................................................................23
Arresten...............................................................................................32
Uitlevering & Overlevering......................................................................36
Kennisclips...........................................................................................36
Hoorcollege..........................................................................................44
Arresten...............................................................................................52
Primaire rechtshulp: Overdracht strafvervolging en strafexecutie..........60
Arresten...............................................................................................72
Bewijs opsporingshulp en kleine rechtshulp...........................................80
Arresten...............................................................................................91
Procedurele rechten................................................................................94
Arresten.............................................................................................103
EVENT – Institutionele verkenning van het Europees strafrecht...........113
Mensenhandel.......................................................................................122
Terrorisme.............................................................................................129
Arresten.............................................................................................136
Internationale Tribunalen en het ISH / ICC............................................146
Internationale kernmisdaden: Genocide, misdaden tegen de mensheid,
oorlogsmisdaden...................................................................................152
Vervolging van internationale misdrijven in Nederland........................163
Arresten.............................................................................................175
Vervolging van internationale misdrijven in Nederland
, 2
Introductie Europees en internationaal strafrecht vanuit
Nederlands perspectief
Europees strafrecht introductie
Europees strafrecht is een complex en dynamisch rechtsgebied dat de
interactie tussen het nationale strafrecht van de lidstaten, het Europese
recht, en het internationaal strafrecht omvat. Het wordt gekenmerkt door
hybride en gelede normstellingen, waarbij verschillende niveaus van
regelgeving, van nationale tot internationale wetten, een rol spelen in de
toepassing van strafrecht. Om het Europese strafrecht goed te begrijpen,
is het essentieel om inzicht te krijgen in hoe deze verschillende niveaus
met elkaar in verbinding staan en elkaar beïnvloeden.
De interactie tussen Europees en nationaal strafrecht
De kern van het Europese strafrecht ligt in de complexe wisselwerking
tussen het Europese recht en de nationale rechtsstelsels van de lidstaten.
Hoewel elke lidstaat een eigen strafrechtsysteem hanteert, kan dit
systeem niet los worden gezien van het bredere Europese juridische kader.
Wanneer bijvoorbeeld een strafzaak een grensoverschrijdend karakter
heeft of een element bevat dat betrekking heeft op een ander EU-land,
zoals Frankrijk, is het noodzakelijk om niet alleen naar het nationale recht
van Frankrijk te kijken, maar ook naar de Europese en internationale
normen die van toepassing zijn.
De Europese invloed op het nationale strafrecht komt naar voren in
verschillende vormen. Europese richtlijnen en verordeningen stellen
verplichtingen vast door de lidstaten om hun strafwetgeving op bepaalde
punten aan te passen. Dit kan betrekking hebben op uiteenlopende
gebieden, zoals de bestrijding van grensoverschrijdende criminaliteit, het
waarborgen van de rechten van verdachten en slachtoffers, en de
samenwerking tussen lidstaten in strafrechtelijke aangelegenheden.
Hybride en gelede normstellingen
Het begrip ‘hybride en gelede normstellingen’ verwijst naar de manier
waarop het Europese strafrecht werkt via een systeem van meerlagige
wetgeving. Dit betekent dat er tegelijkertijd normen gelden op het
nationale, Europese en internationale niveau, die allemaal invloed hebben
op de beslechting van strafrechtelijke kwesties. In grensoverschrijdende
gevallen kan een strafbaar feit dat bijvoorbeeld in Nederland wordt
gepleegd, ook invloed hebben op de strafrechtsystemen van andere
landen binnen de Europese Unie, evenals op Europese regelgeving.
Een van de belangrijkste juridische kaders op dit gebied is het
Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU), waarin de
bevoegdheden van de EU op het gebied van justitiële samenwerking in
strafzaken zijn vastgelegd. Art. 82 VWEU bepaalt bijvoorbeeld dat de
Europese Unie maatregelen kan nemen om de justitiële samenwerking
tussen lidstaten te verbeteren, met name door de wederzijdse erkenning
van vonnissen en gerechtelijke beslissingen te bevorderen.
Gedifferentieerde integratie binnen het Europese strafrecht
Vervolging van internationale misdrijven in Nederland
, 3
Een ander belangrijk kenmerk van het Europese strafrecht is de
‘gedifferentieerde integratie’ binnen de Europese Unie. Dit houdt in dat
niet alle lidstaten op dezelfde manier deelnemen aan of gebonden zijn
door Europese regelgeving op het gebied van strafrecht. Door de
geschiedenis heen hebben sommige lidstaten bijzondere posities
verworven binnen de EU, waarbij zij de mogelijkheid hebben om zich
gedeeltelijk of geheel buiten bepaalde aspecten van het Europese recht te
plaatsen.
Landen zoals Denemarken en Ierland hebben specifieke opt-out
clausules bedongen, wat betekent dat zij de keuze hebben om niet deel te
nemen aan bepaalde strafrechtelijke samenwerkingsmechanismen van de
Europese Unie. Dit geeft deze landen meer autonomie in de keuze van
welke EU-wetgeving op het gebied van strafrecht zij implementeren.
Denemarken bijvoorbeeld, heeft ervoor gekozen om niet volledig deel te
nemen aan de strafrechtelijke samenwerking onder de Europese
verdragen, maar kan zich wel op ad-hoc basis aansluiten bij specifieke
initiatieven.
Het Verenigd Koninkrijk had voor de Brexit een vergelijkbare opt-out,
maar na de Brexit is dit niet langer van toepassing. Toch is het VK blijven
deelnemen aan bepaalde vormen van samenwerking met de Europese
Unie, vooral op het gebied van justitiële samenwerking en veiligheid. Dit
omvat onder andere de uitwisseling van Passagiersnamenregister (PNR)
gegevens, evenals samenwerking met agentschappen zoals Europol en
Eurojust.
Nauwere samenwerking tussen lidstaten: Het Europees Openbaar
Ministerie
Naast de gedifferentieerde integratie binnen het Europese strafrecht, is er
ook de mogelijkheid voor lidstaten om nauwer samen te werken op
specifieke gebieden van strafrechtelijke handhaving. Dit wordt onder meer
mogelijk gemaakt door het mechanisme van ‘versterkte samenwerking’,
dat is vastgelegd in art. 20 VEU en artt. 326-334 VWEU. Versterkte
samenwerking stelt een groep lidstaten in staat om gezamenlijk
maatregelen te treffen op gebieden waar niet alle lidstaten willen
deelnemen, mits een minimale groep van negen lidstaten meedoet.
Een voorbeeld van nauwere samenwerking is de oprichting van het
Europees Openbaar Ministerie (EOM). Het EOM is een onafhankelijk
agentschap dat belast is met het opsporen, vervolgen en berechten van
strafbare feiten die de financiële belangen van de EU schaden, zoals
fraude en corruptie. Hoewel niet alle lidstaten deelnemen aan het EOM,
hebben 22 van de 27 EU-staten besloten deel te nemen aan deze nauwere
samenwerking.
Wat is Europa?
Europa is een veelzijdig en complex continent, niet alleen geografisch
maar vooral institutioneel. Het begrip ‘Europa’ kan verschillende
betekenissen hebben, afhankelijk van de context waarin het wordt
gebruikt. Dit kan verwijzen naar de Europese Unie (EU), de Raad van
Vervolging van internationale misdrijven in Nederland
, 4
Europa, of naar bredere samenwerking op het gebied van internationale
betrekkingen, economie en recht.
De Europese Unie: Een unieke supranationale organisatie
De Europese Unie bestaat momenteel uit 27 lidstaten en is een van de
meest prominente politieke en economische samenwerkingsverbanden ter
wereld. De EU streeft naar een steeds hechtere integratie tussen haar
lidstaten, vooral op het gebied van economie, handel, veiligheid, en
justitie. Het EU-lidmaatschap impliceert voor de meeste landen dat zij hun
soevereiniteit gedeeltelijk afstaan aan Europese instellingen zoals de
Europese Commissie, het Europees Parlement en het Hof van Justitie van
de Europese Unie. Hoewel de EU 27 lidstaten omvat, zijn niet alle lidstaten
op dezelfde manier geïntegreerd binnen de Unie (gedifferentieerde
integratie).
De Raad van Europa: Een breder Europees verband
Naast de EU bestaat er ook de Raad van Europa, een veel bredere
internationale organisatie die 46 lidstaten omvat. De Raad van Europa
heeft als voornaamste doel het bevorderen van mensenrechten,
democratie en de rechtsstaat in Europa. Hoewel de Raad van Europa niet
dezelfde supranationale bevoegdheden heeft als de Europese Unie, speelt
deze organisatie een cruciale rol in het Europese juridische landschap,
vooral door het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en
de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens
(EHRM).
De lidstaten van de EU zijn allemaal ook lid van de Raad van Europa, wat
leidt tot een complexe wederzijdse beïnvloeding tussen deze twee
organisaties. Het recht van de Raad van Europa, zoals het EVRM, heeft een
directe impact op het recht van de EU en zijn lidstaten. De jurisprudentie
van het EHRM speelt bijvoorbeeld een belangrijke rol bij het waarborgen
van fundamentele rechten in Europa, en beïnvloedt daarmee ook het
Europese strafrecht en de justitiële samenwerking tussen EU-lidstaten.
Een goed voorbeeld van deze wederzijdse beïnvloeding is de
samenwerking op het gebied van elektronisch bewijs. Dit betreft
grensoverschrijdende gevallen waarbij het verzamelen en delen van
elektronisch bewijsmateriaal (zoals e-mails, telefoongegevens of
internetverkeer) essentieel is voor de opsporing en vervolging van
misdrijven. Zowel de EU als de Raad van Europa ontwikkelen juridische
kaders om dit proces te reguleren, waarbij zij elkaars initiatieven
beïnvloeden en versterken.
Internationalisering van de strafrechtspleging
De strafrechtspleging bevindt zich in een tijdperk van voortdurende
internationalisering, grotendeels gedreven door globalisering en de
groeiende noodzaak tot samenwerking tussen staten. Dit proces van
internationalisering beïnvloedt de manier waarop strafrechtelijke zaken
worden behandeld en afgewikkeld, waarbij zowel internationale als
supranationale juridische kaders een steeds grotere rol spelen.
Vervolging van internationale misdrijven in Nederland
