PW Leer- en Onderwijsproblemen hoorcollege 1 03/02/2020
Dr. B.J.A. (Barry) de Groot
Leerdoelen Leer- en Onderwijsproblemen
Centraal staan de leerling en het leerproces.
Na afloop van dit vak heeft de student kennis van:
➢ Recente theoretische inzichten met betrekking tot (de ontwikkeling van) sociaal-emotionele
en cognitieve aspecten van het leerproces en veelvoorkomende problemen die zich hierbij
manifesteren;
➢ Procedures en protocollen ten aanzien van de algemene leerlingenzorg in het Nederlandse
basisonderwijs, leerlingenzorg bij specifieke leerproblemen (lezen, spellen, rekenen);
➢ Leerlingenzorg bij meer specifieke leer- en onderwijsproblemen verband houdend met het
sociaal-emotioneel welbevinden en de taal- en rekenvaardigheid.
Centraal staat de leerling en het leerproces. Iedere leerling is uniek en dat vraagt soms om een
bijstelling van het leerproces. Leerstoornissen denk je aan dyslexie, dyscalculie, maar ook algemene
intelligentieproblemen, algemene cognitieve beperkingen, maar ook hoogbegaafdheid. Ook zij
hebben specifieke onderwijsbehoeften en brengen onderwijsvragen met zich mee. We moeten niet
vergeten dat als een kind geconfronteerd wordt met problemen in de klas, dan brengt dat ook
sociaalemotionele aspecten met zich mee. In basisonderwijs zijn protocollen al geïnstalleerd (puntje
2). Puntje 3: voorsortering op diagnostiek die wellicht een rol speelt en we richten ons echt tot de
schoolse vaardigheden, met name taal- en rekenvaardigheden aanleren en wat daarbij komt kijken.
Handige dingen en goed om te weten …
Thema’s:
- Algemeen introductie Leer- en Onderwijsproblemen
- Cognitie (intelligentie, werkgeheugen en aandacht)
- Taalontwikkeling → begint al heel vroeg, namelijk al in de wieg. We zullen zien dat dit zich
heel spontaan ontwikkelt in interactie met ouders/verzorgers. Woordenschat ontwikkeling
gaat in interactie met omgeving. Dit gaat vooral om de gesproken vaardigheden
- Technisch & begrijpend lezen → responsvaardigheden. Dit bouwt voort op de aanwezige
taalontwikkeling. Dus als de woordenschat niet goed ontwikkeld is dan zal dat doorwerken in
het technisch en begrijpend leesproces. Eerste stapjes richting leesproces worden gezet. Er
wordt geoefend met de kleuters bij welke klanken erbij horen etc. Pas in groep 3 begint het
echte leesonderwijs. Dus in eerste plaats is het ontsleuteling: je krijgt letters voor je en je
moet de klanken en namen gaan inslijten. Dus vandaar ook technisch lezen: het technisch
decodeer proces. Als dit is begonnen, dan kun je vervolgstap maken naar begrijpend lezen;
informatie onttrekken uit teksten.
- Spelling → dyslexie bijv. Heel veel kinderen met leesproblemen hebben ook
spellingproblemen. Vaak gaat dit hand in hand.
- Rekenen → getalbegrip. Het kunnen hanteren van rekenregels en hoe dit wordt aangelegd in
het basisonderwijs.
- Leerlingenzorg → meer interactief onderdeel van het onderwijs. Wat gebeurt er eigenlijk als
een kind problemen heeft, hoe wordt dit binnen school aangepakt.
- Leerling en leeromgeving → hoe gaan leerkrachten om met kinderen die problemen hebben
op bepaalde schoolse gebieden?
Literatuur: colleges, boeken en downloads per thema
Tentamen: meerkeuzevragen
Introductie Leer- en Onderwijsproblemen
1. Definities → afbakenen van domein doe je m.b.v. definities. Als je gaat nadenken over
diagnostiek, dan moet er een aanleiding zijn en daar zijn bepaalde diagnostische criteria
voor.
, 2. Oorzaken → hoe ontstaan leerproblemen. Dit kun je op verschillende niveaus bekijken:
biologische, erfelijke, cognitieve en gedragsniveau.
3. Assessment → hoe toetsen we of er sprake is van een probleem
Definitie
Onderscheid leerprobleem/leerstoornis:
Dumont (Nederland, rond 1980):
- Primaire leerproblemen of leerstoornissen
- Secundaire leerstoornissen
Als we spreken van een leerprobleem, dan hebben we het over een primaire (hoofdzakelijke) of
secundaire probleem
Dumont is een grondlegger van het vakgebied en hij sprak als eerste over een onderscheid tussen
een primair leerprobleem, leerstoornissen en secundaire leerproblemen. Nu wordt het secundaire
problemen genoemd. Het is een kwestie van stigmatisering.
Ruijssenaars et al. (2008):
Leerprobleem en leerstoornis zijn gradueel verschillend (duurzaamheid en ernst).
Later kwam Ruijssenaars in beeld en hij zegt dat het een gradueel onderscheid is en dat er
tegenwoordig moeilijk naar wordt gekeken. Op het moment dat je zorgkosten wil vergoeden vanuit
verzekering dan is het handig om te bepalen waar je de grens trekt. Het is lastig om te zeggen vanaf
nu heb je een probleem. Het is moeilijk te bepalen wat het afkappunt is. Je ziet dat kinderen wel vaak
nog verder op achterstand kunnen komen.
Dit is een eerste aanzet.
Definities van leerproblemen
➢ Specificiteitscriterium: problemen bij verwerven van schoolse vaardigheden
➢ Discrepantiecriterium (ability-achievement) = “wait-to-fail” model
➢ Exclusiviteitscriterium: andere oorzaken uitsluiten
Criteria om leerproblemen vast te kunnen stellen:
- Specificatiecriterium: problemen bij verwerven van schoolse vaardigheden → vaststellen van
de ernst. Is er sprake van een ernstig probleem?
- Discrepantiecriterium (ability-achievement) → in het licht van een normaal ontwikkelend IQ
zien we in dit en dit gebied iets anders. Het is dus iets van achteraf, maar soms wel nodig. Is
er sprake van een duurzaam probleem?
Nadeel: achterover zitten totdat je hardnekkigheid kunt aantonen. Je moet iets eerst laten
gebeuren totdat je kunt ingrijpen (wait to fail model)
- Exclusiviteitscriterium: andere oorzaken uitsluiten → alternatieve verklaringen uitsluiten
hiermee. Als een kind niet kan meekomen met lezen, wil je uitsluiten of het een algemene
intelligentiebeperking zou kunnen zijn. Als er sprake is van een leesprobleem wil je nagaan of
er sprake is van een probleem met de gesproken taal of is er iets mis met het gehoor of zicht
van een kind? Eerst hiermee aan de slag.
De eerste 2 belangrijk bij schoolse vaardigheden (?).
Definiëren van een leerstoornis:
➢ Achterstand: lees- , spelling- of rekenniveau betekenisvol beneden het niveau dat we mogen
verwachten, op grond van: de omvang van het systematisch (remediërend) onderwijs; type
en niveau van gevolgd onderwijs, dagelijkse activiteiten die iemand gewoonlijk uitvoert,
intellectuele en zintuiglijke mogelijkheden.
➢ In leerproces is er een opvallende hardnekkigheid of didactische resistentie voor
beïnvloeding: de automatisering komt niet tot stand o n da n ks systematische hulp.
, ➢ Exclusiviteit: problemen alleen in het domein van leren (geen andere oorzaken). Definiëren
van een leerstoornis:
Achterstand: je wilt aantonen voordat je kind aanmerkt als zorgleerling of er een betekenisvolle
achterstand is. wat is dan betekenisvol? Daarnaast wil je ook de kwaliteit van het onderwijs erin
betrekken: wat je kunt verwachten van o.b.v. remediërend onderwijs. Dus ook toetsen of het kind
wel het passende onderwijs heeft gehad om dit op te kunnen lossen. Een ook kijken wat een kind
met eigen vermogens kan verwezenlijken. Dit is het criterium van achterstand
Criterium didactische resistentie: komt kind vooruit met aanvullend onderwijs en ondersteuning?
Zien we dan vooruitgang of blijft het even hard achter? Dit is de praktische vertaling zoals hij zich
naar het diagnostisch proces gaat verplaatsen.
Specific learning disability
Disorder in one or more of the basic psychological processes involved in understanding or in using
language, spoken or written, which disorder may manifest itself in an imperfect ability to listen,
think, speak, read, write, spell, or do mathematical calculations (p. 171).
Er ontstaat een cognitieve basis in de schrijfvaardigheid en dat kan verschillende uitingsvormen
hebben. We zullen zien dat het ene kind het andere kind niet is en dat dyslexie verschillende
manifestatievormen heeft. Het kan in meerdere vormen tot uiting komen. Het kan bijv. specifiek in
het spellingsproces voorkomen. Je moet verder kijken wat de onderliggende dingen zijn, want het
kan bijv. ook iets cognitiefs zijn, maar het kan ook liggen aan hoe de spellingsregels zijn aangeleerd.
DSM-5: A 08 Specific Learning Disorder (2013)
A diagnosis of Specific Learning Disorder is made by a clinical synthesis of the individual’s history
(development, medical, family, education), psycho- educational reports of test scores and
observations, and response to intervention, using the following diagnostic criteria (DSM-5, 2013).
Sinds een aantal jaren in dsm5 in omloop en dat heeft veranderingen meegebracht voor domein van
leerproblemen. Tegenwoordig wordt een kapstopbegrip aangelegd: specific learning disorder. Dit
begrip kan ook verschillende manifestaties hebben: kan zich uiten op taal- en leesgebied, op gebied
van spellen, van schrijven etc. We willen ook wat zeggen over aansluiting van onderwijs bij dit kind
en daarvoor hebben we verschillende testmaterialen beschikbaar per domein en daar ligt een
theoretisch model ten grondslag. Belangrijk om te leren hoe de testmaterialen zijn ontwikkeld en zijn
dus gebaseerd op een theoretisch model. Hoe goed reageert een kind op een bepaalde aangeboden
interventie. Als je denkt dat het met iets te maken hebt, kun je hiervoor een interventie inzetten en
daarna kijken of dit aansluit. Het kind reageert hier wel of niet op. Dit hoort ook bij het cyclische
diagnostisch denken.
DSM-5: A 08 Specific Learning Disorder
History or current presentation of persistent difficulties in the acquisition of reading, writing,
arithmetic, or mathematical reasoning skills during the formal years of schooling (i.e., during the
developmental period). The individual must have at least one of the following:
1) Inaccurate or slow and effortful word reading
2) Difficulty understanding the meaning of what is read (e.g., may read text accurately but not
understand the sequence, relationships, inferences, or deeper meanings of what is read
3) Poor spelling (e.g., may add, omit, or substitute vowels or consonants)
4) Poor written expression (e.g., makes multiple grammatical or punctuation errors within
sentences, written expression of ideas lack clarity, poor paragraph organization, or
excessively poor handwriting).
5) Difficulties remembering number facts
6) Inaccurate or slow arithmetic calculation
, 7) Ineffective or inaccurate mathematical reasoning.
8) Avoidance of activities requiring reading, spelling, writing, or arithmetic.
Je wilt nagaan wat functie is van de deelgebieden. Er zijn 8 uitingsvormen:
1.
2. Lezen van losse woorden en niet van een geheel
3.
4. Schrijven is een omkering. Dus kind spellend laten schrijven. Het is een subcategorie van
de hele classificatie (?)
DSM-5: A 08 Specific Learning Disorder
B. Current skills in one or more of these academic s kills are w ell- below the average range for the
individual’s age or intelligence, cultural group or language group, gender, or level of education, as
indicated by scores on individually-administered, standardized, culturally and linguistically
appropriate tests of academic achievement in reading, writing, or mathematics.
C. The learning difficulties are not better explained by Intellectual Developmental Disorder, Global
Developmental Delay, neurological, sensory (vision, hearing), or motor disorders.
D. Learning difficulties identified in Criterion A (in the absence of the tools, supports, or services that
have been provided to enable the individual compensate for these difficulties) significantly in ter f
ere w it h academic achievemen t , occupational performance, or activities of daily living that require
these academic skills, alone or in any combination.
B: we zien discrepantie-denken terug. Wat is wat we nog verwachten. Je gaat het afzetten tegen wat
normaal is. Veel testmaterialen zijn ook gebaseerd op normen. Je gaat voor een bepaalde
leeftijdscategorie vaststellen wat een normale score is. En als kind 1,5/2 sd achterblijft, dan kun je
spreken van een achterstandsscore
C: het exclusiviteitsprincipe: in hoeverre is niet iets anders aan de hand. Je wilt nagaan of er geen
sprake is van een ander probleem, kan het kind goed horen etc. Dus kijken naar alternatieve
verklaringen.
D: dit is de hekkensluiter, maar belangrijkste is: staat dit het kind in de weg met maatschappelijk
functioneren. Als kind problemen heeft met lezen, dan zal dit problemen opleveren in de
maatschappij.
DSM-5: A 08 Specific Learning Disorder
Descriptive Feature Specifiers : Specify which of the following domains of academic difficulties and
their subskills are impaired, at the time of assessment:
1) Reading
a) Word reading accuracy
b) Reading rate or fluency
c) Reading comprehension
2) Written expression
a) Spelling accuracy
b) Grammar and punctuation accuracy
c) Legible or fluent handwriting
d) Clarity and organization of written expression
3) Mathematics
a) Memorizing arithmetic facts
b) Accurate or fluent calculations
c) Effective math reasoning
