In deze samenvatting worden alle onderwerpen van de hoorcolleges uitgebreid uitgelegd en besproken. Daarnaast zijn alle voorbeelden uit de hoorcolleges hierin verwerkt.
Samenvatting – Wetenschapsfilosofie 24/25
Inhoudsopgave
HC 1: Antieke filosofen 3
Het begrip wetenschapsfilosofie
Epistemologie
Socrates
Rationalisme
Plato
Heraclitus
Empirisme
Aristoteles
HC 2: Bacon, Descartes, Br. Empiristen 7
Francis Bacon
Bacon VS Aristoteles
René Descartes
Tegenreactie van de Britse Empiristen
John Locke
George Berkeley
David Hume
Scepticisme op…
HC 3: Kant, positivisme, hermeneutiek 11
Immanuel Kant
Problemen voor Kant
Sociale Wetenschappen
Positivisme (August Comte)
Hermeneutiek
Kritiek
HC 4: Wittgenstein I & het Logisch Positivisme 16
Martin Heidegger
Ludwig Wittgenstein I
De Logisch Positivisten Wiener Kreis (LPWK)
Evaluatie/Kritiek Logisch Positivisten
HC 5: Karl Popper 20
Karl Popper
Popper & de Logisch Positivisten: Overeenkomsten & Verschillen
Kritisch Rationalisme
Problemen met Poppers’ opvattingen
HC 6: Wittgenstein II, Kuhn 24
Constructivisme
Relativisme
Ludwig Wittgenstein II
Thomas Kuhn
Kenmerken revolutie
Radicale conclusie
HC 7: Feyerabend, Lakatos 28
Paul Feyerabend
Consequenties van Feyerabends anarchisme
Imre Lakatos
Onderwijsprogramma’s
HC 8: Wetenschappelijk realisme vs. constructivistisch empirisme, pragmatisme &
naturalisme 33
Wetenschappelijk realisme vs. constructivistisch empirisme
Wetenschappelijk realisme
Argumenten tegen het wetenschappelijk realisme + evaluatie van die argumenten
De scepticus
,Waarom willen we eigenlijk kennis?
Charles Sander Pierce
Pragmatisme
Genaturaliseerde epistemologie
Willard van Orman Quine
HC 9: Voorspelbaar irrationeel 40
Kritisch denken
Drie vuistregels
Veelvoorkomende denkfouten/biasen
HC 10: Waarom zijn we irrationeel? 43
Evolutie
De evolutie van ons denkapparaat
Daniel Kahneman
Welk systeem staat aan het roer?
De feilbaarheid van systeem 1
The argumentative theory of reason
Sociale omgeving
Emotie
Ingroup-outgroup bias
HC 11: Irrationaliteit in actie 48
Bijgeloof
Samenzweringstheorieën
Pseudowetenschappen
Wetenschappelijke bescherming tegen irrationaliteit
Religie en bovennatuurlijke overtuigingen
Andere vormen van irrationaliteit
HC 12: Hoe kunnen we ons wapenen tegen denkfouten? 55
Drie bronnen van denkfouten
Wapenen tegen intuïtieve denkfouten
Intuïtie
Handleiding bij intuïties
Wapenen tegen denkfouten door emoties
(Irrationele) cognitieve dissonantiereductie
Wapenen tegen denkfouten van systeem 2
Wat maakt de mens slim?
HC 13: Het belang van kritisch denken 61
Illusies en hun rol in het menselijk leven
Religie: een heilzame illusie?
De gevaren van illusies
Impact van irrationaliteit op de wereld
Kritisch denken en morele vooruitgang
Het Escalator Effect van Rationele Moraliteit – Peter Singer
Natuurlijke Selectie en Morele Intuïties
Vier Eeuwen van Morele Vooruitgang
Kritisch denken en morele vooruitgang – Vandaag
Het Belang van Kritisch Denken
Uitdagingen van Vandaag
HC 14: De wetenschappelijke methode en het demarcatiecriterium 65
Wetenschappelijke methode
Het Looping Effect – Hacking
Carl Sagan
Bescherming van de wetenschappelijke methode op denkfouten
Het demarcatiecriterium
2
, HC 1: Antieke filosofen
Het begrip wetenschapsfilosofie
Wetenschap
- We gebruiken het woord ‘wetenschap’ heel vaak en ook juist, maar hebben geen helder
antwoord op wat het is / wat de eigenschappen zijn
Wetenschapsfilosofie: filosofische reflectie op wat wetenschap is, doet en aan kennis
genereert
Waarom vallen Stephen Hawkings beweringen over zwarte gaten binnen het domein
van de wetenschap en Joke Dammans beweringen over witte geesten niet?
Relevantie voor de psychologie
Psychologie is een wetenschap. Om als academicus uit te kunnen leggen waarom
psychologie als een wetenschap wordt beschouwd heb je drie dingen nodig:
- Kennis: weten wat de verschillende antwoorden zijn die in de geschiedenis van het
denken over wat wetenschap geven zijn op de vraag: wat is wetenschap?
- Kunde: vaardigheid om kritisch te kunnen reflecteren op vragen
- Karakter: door kennis en kunde is er hoop dat je een betere wetenschapper wordt (want
je krijgt beter inzicht in psychologie als wetenschap)
Epistemologie
= kennisleer
Stelt 3 vragen:
1. Wat is (zekere) kennis?
2. Hoe kunnen we die kennis rechtvaardigen?
3. Wat is de bron van kennis?
Traditioneel gezien zijn hier twee posities voor ingenomen:
- Rationalisme: echte kennis is afkomstig van de ratio, de rede, het verstand
- Empirisme: echte kennis is afkomstig van de zintuiglijke ervaring
Beide zijn van de overtuiging dat zekere kennis mogelijk is. Tegenoverstaand is het
scepticisme: er is geen zekere kennis mogelijk.
‘Perhaps the conclusion must even be that we do not know anything at all, and never will.’
Socrates (scepticus)
- Stond op het marktplein en stelde vraagtekens bij de gevestigde (vaak mythologische)
opvattingen en blijft eigenlijk door en doorvragen met de conclusie dat we eigenlijk niks
zeker weten.
- Werd uiteindelijk veroordeeld tot de doodstraf, omdat het gezien werd als bederving van
de jeugd en moest een gifbeker drinken. (Dus werd eigenlijk veroordeeld voor kritisch
denken!)
Rationalisme
Centrale bewering: echte kennis komt (deels) voort uit het goed gebruiken van je verstand
Geassocieerde bewering: er bestaat ingeboren kennis (= nativisme)
Plato (rationalist Oude Grieken)
- Leerling van Socrates. Hij dacht: ergens heeft Socrates gelijk, want Plato geloofde ook
niet in alle toen gevestigde overtuigingen, maar hij gelooft ook niet dat we helemaal niks
weten
- De bron van kennis is de ratio
- Anamnèsis: leren is herinneren (en je doet dus eigenlijk nooit nieuwe kennis op)
- Geloofde in reïncarnatie (niet zoals wij die kennen in de moderne theorie)
3
, Voor je geboorte had je alle echte kennis al (in de ideeënwereld), die ben je vergeten
bij de geboorte
Epistème: kennis van hoe de dingen zijn
Doxa: mening over hoe de dingen zijn
Plato zegt: kennis is een ware en gerechtvaardigde overtuiging
(je kan een overtuiging hebben (jij hebt 1 broer), en die kan goed zijn! (diegene heeft
inderdaad 1 broer)
Hiermee reageert Plato op Heraclitus.
Heraclitus zei namelijk dat in de wereld die we met onze zintuigen waarnemen alles continu
verandert (panta rhei: alles stroomt). Als dit zo is, is er dus eigenlijk niks, maar alles wordt
constant.
Hierdoor zouden we alleen maar doxa kunnen verwerven, en geen epistème. Ware kennis is
alleen mogelijk over een onveranderlijke wereld. Er is wel kennis, maar je ziet een continu
veranderende wereld, dus is het louter mening. → scepticisme
Maar Plato wilde geen scepticisme en kwam met de allegorie van de grot:
- Er moet een onveranderlijke wereld zijn waar alle ware kennis is én waar je al ooit
geweest bent; de wereld die wij waarnemen zijn maar schaduwen van die
onveranderlijke wereld
- Er zitten mensen geketend in een grot en kijken alleen naar schaduwen van de wereld.
Ze zien een schaduw van een stoel en denken hierdoor dat dat een stoel is, want dat is
het enige wat ze kunnen waarnemen. Ware kennis komt dus niet uit je zintuigen
gebruiken, maar uit je verstand goed gebruiken.
- Ideeën/Vormen bestaan los van ons in een ideeënwereld/vormenwereld en de ziel is
verwant aan deze ideeën. Kennis verwerven is daarmee je ideeën herinneren
(anamnèsis).
Plato wilde laten zien dat iedereen de mogelijkheid heeft om kennis te ‘herinneren’. Socrates
heeft niet zoveel opgeschreven, maar Plato wel. Hij heeft veel in dialoogvorm geschreven,
waarbij Socrates voornamelijk de hoofdpersoon is.
Socrates haalde er een slaaf van Meno bij om te laten zien dat hij zelf aan wiskundige
kennis kon komen door vierkanten te tekenen in het zand. Maar uiteindelijk legt
Socrates de slaaf van Meno de woorden in de mond, dus dit is onacceptabel om de
gedachte ‘als je maar zelf gaat nadenken kom je tot nieuwe kennis’ te ondersteunen.
Empirisme
Centrale bewering: Empiristen menen dat de bron van kennis de ervaring opgedaan via de
zintuiglijke waarneming is
Common sense opvatting: als je wilt weten hoe iets zit, moet je kijken/luisteren/ruiken, etc.
Geassocieerde bewering: als alle kennis uit de ervaring via de waarneming voortkomt, is er
geen aangeboren kennis
Empiristisch is niet hetzelfde als empirisch:
Empiristisch verwijst naar het empirisme, de opvatting dat kennis voortkomt uit de
zintuiglijke waarneming & staat tegenover rationalistisch
Empirisch verwijst naar de wetenschappelijke methode, waarbij men gebruik maakt van
observeerbare of experimentele gegevens om conclusies te trekken over de wereld & staat
tegenover hypothetisch of louter theoretisch
Empirisch bewijsmateriaal voor een theorie is dus verkregen door observatie en
experimenten
Aristoteles (empirist Oude Grieken)
- Was kritische leerling van Plato en verworp Plato’s twee-werelden theorie: er is slechts
één wereld en die is met de zintuigen waar te nemen
- De mens is een tubula rasa (metafoor voor blanco tafel), er is geen aangeboren kennis
en er zit nog geen kennis op het moment dat je geboren wordt
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper susanbouwkamp. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,16. Je zit daarna nergens aan vast.
