Ontwikkeling en Ontwikkelingsproblemen van Adolescenten: Uitgebreide samenvatting (2024)
Ivyvanekert
Samenvatting Ontwikkeling en
Ontwikkelingsproblemen van Adolescenten
Inhoudsopgave & Informatie
Hoorcollege 1: Introductie ........................................................................................... 2
Hoorcollege 2: Cognitieve Ontwikkeling ..................................................................... 8
Hoorcollege 3: Morele Ontwikkeling ......................................................................... 13
Hoorcollege 4: Gedragsontwikkeling ........................................................................ 21
Hoorcollege 5: Sociaal-Emotionele Ontwikkeling ..................................................... 31
Hoorcollege 6: Interactief College a.d.h.v. Documentaire “Eindeloos Pesten” .......... 41
Hoorcollege 7: Invloed van Influencers op Adolescenten ......................................... 44
Hoorcollege 8: Interactief College a.d.h.v. Documentaire “Waarom is Anorexia zo
moeilijk te behandelen?” ........................................................................................... 50
Hoorcollege 9: Seksuele Ontwikkeling (Deel 1) ........................................................ 52
Hoorcollege 10: Seksuele Ontwikkeling (Deel 2) ...................................................... 58
Deze samenvatting dient voor het vak Ontwikkeling en Ontwikkelingsproblemen van
Adolescenten (500839-M-6) aan Tilburg University voor de Master Klinische Kind en
Jeugd Psychologie, collegejaar 2024-2025. Afbeeldingen komen uit de slides/
colleges van het desbetreffende vak.
, Ontwikkeling en Ontwikkelingsproblemen van Adolescenten: Uitgebreide samenvatting (2024)
Ivyvanekert
Hoorcollege 1: Introductie
Kennisclip
In de huidige cursus wordt gebruik gemaakt van het theoretisch, verklaringsmodel
ontleent aan de Integrated Theory of Sexual Offending (ITSO-model). Het ITSO
model lijkt veel op het biopsychosociaal model, waarin de fysieke en neurologische
ontwikkelingen samen de cognitieve en gedragsontwikkeling sturen en beïnvloedt
wordt door omgevingskenmerken, zoals familie of leeftijdsgenoten. Het ITSO-model
is echter gemakkelijk te adolescentie en maakt zaken wat specifieker dan het
biopsychosociaal model.
ITSO-Verklaringsmodel
Het ITSO-verklaringsmodel gaat ervan uit dat seksueel
grensoverschrijdend gedrag alleen kan worden
begrepen door de invloed van biologische en
ecologische factoren, die vervolgens beïnvloedt worden
door de werking van het neuropsychologische
functioneren. Deze interacterende werking kan leiden
tot de ontwikkeling van risicofactoren die de kans op
seksueel grensoverschrijdend gedrag versterken
afhankelijk van de aanwezigheid van beschermende factoren. Daarnaast versterkt
seksueel grensoverschrijdend gedrag de kans op herhaling. Grensoverschrijdend
gedrag kan vervangen worden door gedragsontwikkeling bij adolescenten, omdat het
gedrag van adolescenten ook enkel begrepen worden in de interactie van
biologische, ecologische en neuropsychologische factoren. Zo ontwikkelt de
hersenontwikkeling samen met het sociaal leergedrag, het psychologisch
functioneren. Bovendien beïnvloedt de wisselwerking tussen distale (temperament)
en proximale factoren (ouder-kind relatie) het sociaal leergedrag van de adolescent.
Biologische factoren
• Hersenontwikkeling
• Genen
• Evolutie
Ecologische factoren/ sociaal leren
• Sociale en culturele omgeving
• Persoonlijke omstandigheden
• Fysieke omgeving
Neuropsychologisch functioneren
• Motivatie/ emotie
• Actie selectie en controle
• Perceptie en geheugen
Klinische risicofactoren
• Emotionele problemen
• Sociale moeilijkheden
• Cognitive distortion
• Afwijkende arousal
2
, Ontwikkeling en Ontwikkelingsproblemen van Adolescenten: Uitgebreide samenvatting (2024)
Ivyvanekert
Vanuit de ecologie kan een diathesis (= individuele kwetsbaarheid) in combinatie
met nadelige omgevingsfactoren ervoor zorgen dat een adolescent een vergroot
risico loopt op het ontwikkelen van abnormaal gedrag. De ontwikkeling van
abnormaal gedrag is dus afhankelijk van de aanwezigheid van risicofactoren en/ of
de aanwezigheid van beschermende factoren. Daarnaast kan abnormaal gedrag in
de adolescentie de kans op herhaling versterken.
Binnen deze cursus behandelen we 4 domeinen die hieraan gerelateerd zijn, waarbij
wordt uitgegaan van het biopsychosociaal en ITSO-model.
• Fysieke ontwikkeling: fysieke veranderingen die de adolescentie inluiden,
zoals ontwikkeling van borsten (v), eerste menstruatie (v), bewiebere stem (m)
en bredere schouders (m). Deze fysieke veranderingen vertegenwoordig
echter slechts een fractie van de ontwikkelingsprocessen die adolescenten
doormaken.
• Cognitieve/ morele ontwikkeling: ontwikkelende hersenen brengen nieuwe
cognitieve en morele vaardigheden met zich mee, die hun vermogen om te
redeneren en abstract te denken verbeteren.
• Sociaal-emotionele ontwikkeling: de emotionele ontwikkeling zorgt voor een
nieuw gevoel van wie ze zijn en wie ze willen worden. Hun sociale
ontwikkeling houdt in dat ze op een andere manier omgaan met peers en
volwassenen.
• Gedragsontwikkeling: experimenteren met nieuw gedrag tijdens de
overgang van kindertijd naar volwassenheid.
֍ Alle ontwikkelingen hebben een belangrijke relatie met elkaar.
֍ Hormonale veranderingen (fysiek) brengen veranderingen in de
hersenen (cognitief) teweeg
֍ Veranderingen in de hersenen (cognitief) gaan gepaard met
toenemende gevoeligheid voor leeftijdsgenoten (sociaal-emotioneel)
֍ Afhankelijk van beschermende factoren kan dit uiting geven aan
risicogedrag (gedrag) en emotionele kwetsbaarheden
Hormonale ontwikkeling drijft verandering in
de hersenen die vervolgens een wijziging in
motivatie en doelen teweegbrengen in
adolescenten. Zo worden peers steeds
belangrijker, en worden status, affectie en
gedragsbevestiging binnen de peergroep een
belangrijk doel. Dat uit zich in een toename in
risicovolle gedragingen en internaliserende problemen. Hierbij spelen de afname van
de rol van ouder en toenemende rol van de media ook een belangrijke rol.
Adolescentiepsychologie
Adolescenten ondergaan veel veranderingen op fysiek, sociaal en cognitief gebied.
Het maken van irrationele keuzes hoort bij hun cognitieve ontwikkeling, maar dit
maakt hen niet per se irrationeel. De prefrontale cortex is nog in ontwikkeling,
waardoor ze minder goed in staat zijn om de lange termijn gevolgen volledig in te
schatten, hoewel ze wel beseffen dat die gevolgen er zijn. Hoewel adolescenten
soms minder verstandige beslissingen nemen, zijn ze zich daar doorgaans bewust
van, wat betekent dat hun keuzes niet automatisch irrationeel zijn.
3
, Ontwikkeling en Ontwikkelingsproblemen van Adolescenten: Uitgebreide samenvatting (2024)
Ivyvanekert
Adolescenten nemen vaker risico’s dan kinderen en volwassenen, maar dit moet in
context worden bekeken. Zo gaan adolescenten bijvoorbeeld risicovoller om met
alcoholgebruik vergeleken met jongere kinderen en volwassenen. Dit hangt echter
ook samen met hun motivatie, redenen achter hun keuzes en de mate waarin ze met
dingen bezig zijn. In tegenstelling tot volwassenen hebben adolescenten vaak minder
zicht op de risico’s van hun gedrag.
Aristoteles beschreef adolescentie als de "roerigheid van de jeugd," terwijl Hall het
zag als een overgangsperiode tussen kindertijd en volwassenheid, gekenmerkt door
"storm en stress." Hoewel adolescentie vaak als een moderne levensfase wordt
beschouwd, komt het fenomeen in alle culturen en zelfs bij diersoorten voor. De start
en duur van adolescentieperiode zijn echter veranderd; zo begon de menstruatie
vroeger rond de 15-16 jaar, terwijl meisjes tegenwoordig vaak al rond hun 12e
menstrueren. Ook duurt de adolescentie nu vaak langer, tot ongeveer 20-25 jaar.
Veel culturen hebben rituelen/rite die de overgang naar volwassenheid markeren.
Het doel van de adolescentie is om eigen normen, waarden en identiteit te vormen
door ervaringen en confrontaties in het leven. Hierdoor zetten adolescenten zich
vaak af tegen hun ouders of bepaalde regels, om te ontdekken wat wel en niet mag
in hun zoektocht naar zelfbegrip en onafhankelijkheid.
Belang voor de (Klinische) Praktijk
• Effectieve communicatie met jongeren bevorderen (APA): Om beter met
jongeren te communiceren, is het belangrijk inzicht te hebben in wat hen
motiveert en waar ze plezier uit halen. Een belangrijk streven voor hen is het
verkrijgen van autonomie. Dit vraagt om aandacht van volwassenen en het
gevoel dat ze serieus genomen worden.
• Erkennen diversiteit
֍ Verschillen jongens en meisjes
֍ Etniciteit/ regio
• Weten wat normale en abnormale ontwikkeling is
֍ Bijv. puberteit en risicogedrag: in de klinische praktijk wordt vaak
gedacht dat de puberteit start bij de overgang naar de middelbare
school. De hormonale veranderingen beginnen echter al rond de leeftijd
van 7-8 jaar, zoals de toename van testosteron en oestrogeen.
4 Thema’s
Fysieke Ontwikkeling
Tijdens de fysieke ontwikkeling vinden er verschillende veranderingen plaats, waarbij
het voornamelijk gaat over de puberteit.
• Verstoring/ overmaat van gewone functies
• Hormonale verandering
֍ Endraline klieren geven androgene hormonen af, die bijdragen aan
veranderingen zoals de ontwikkeling van schaamhaar,
huidveranderingen, lichaamsgeur en seksueel verlangen. Dit proces
begint vaak rond 6-8 jaar en duurt gemiddeld vijf jaar.
֍ Afgifte oestrogenen en testosteron: de HPA-as scheidt oestrogeen en
testosteron uit, wat zorgt voor hormonale veranderingen
֍ Genetische grondslag
4
