Deze samenvatting is gemaakt uit 3 delen van het boek "Recht in de samenleving: Juridisch kompas voor welzijnswerkers". Dit vak wordt gegeven in het eerste semester van het eerste jaar sociaal werk door Jan Fiers.
HOOFDSTUK 1
RECHT EN DE OVERHEID
WAT IS RECHT?
Recht = is een geheel van regelgeving, overheidsstructuren en van justitie. Je kan ze niet van elkaar los
zien, ze vormen één geheel
GEDRAGSREGELS EN NORMEN DIE ORDE BRENGEN IN EEN SAMENLEVING
Recht ordent de samenleving door:
• te omschrijven wat er mag en niet mag
• voor te schrijven hoe we ons als burgers (moeten) gedragen
• hoe we ons organiseren
• hoe de staatsvorm van het land waarin we leven eruitziet
• wat de rol van de overheid is
recht is zeer oud en wordt beschouwd als eigen aan het menselijk samenleven:
zodra mensen gaan samenleven ontstaan er onderlinge afspraken om zowel individu
als groep te doen overleven
de koppeling van recht aan de samenleving houdt ook in dat recht:
• tijdsgebonden is
• plaatsgebonden is
• ideologisch gebonden is, namelijk eigen aan een politieke en/of religieuze stroming
samenlevingen veranderen door de tijd heen, dus moet recht dit ook doen.
recht evolueert mee met stromingen, opvattingen binnen de maatschappij
Recht is een evolutief gegeven
Dit evolutieve karakter: maakt recht maakbaar = stromingen, ideologieën en gebeurtenissen in die
samenleving te gepaste tijden de gewenste inhoud geven aan het recht.
OPGELEGD DOOR DE OVERHEID
Om van recht te kunnen spreken moeten regels zijn opgelegd door een overheid die bevoegd is.
➔ = tweede essentiële kenmerk van recht
Recht is een middel, geen doel op zich.
Een middel om binnen een bepaalde samenleving, en binnen een bepaalde tijdsgeest
zaken te ordenen door hierrond beleid te voeren.
o Dit toont aan hoe tijdsgebonden, plaatsgebonden en ideologisch gebonden
recht is
Recht is een afspiegeling van de overheersende maatschappelijke tendensen
Het is het resultaat van verschillende ideologische stromingen + waarden die de maatschappij
hebben beïnvloed of dit nog steeds doen.
o We staan niet meer stil dat recht sterk beïnvloed is door het romeinse recht,
recht van napoleon, de joods-christelijke diensten … Etc.
o Toon aan hoe merkbaar recht is.
Recht wordt gemaakt/bijgestuurd door beïnvloeding van het orgaan dat bevoegd is om recht
te maken
Recht is een compromis van ideologische en politieke opvattingen die op een bepaald moment
overheersen in de samenleving.
De overheid: krijgen de macht om recht te maken, ze is het beste geplaatst om het belang van
de samenleving na te leven.
o Democratische overheid: in staat om ‘individueel belang’ te overstijgen en ‘algemeen
belang’ te verdedigen. Er wordt verwacht dat deze via het recht een ‘rechtvaardige’
ordening realiseert.
DWINGEND KARAKTER VAN RECHT
derde essentiële kenmerk van recht
Om ordering te krijgen binnen de samenleving , moeten er mechanismen zijn die ervoor zorgen dat
het recht wordt toegepast
Overheid + justitie waken over de correcte toepassing v/h recht + maken dat recht
afdwingbaar is ten opzichte van elkaar
Vb. overheid (met politie, inspectiediensten …), justitie (met Openbaar Ministerie, rechtbanken
…)
Als afspraken en rechtsregels afgedwongen worden via een rechtbank dan spreken we over
recht
Dwingende karakter is daarom meest wezenlijke kenmerk
o Onderscheidt rechtsregels van andere regels vb. religieuze regels, morele regels …
INDELING VAN HET RECHT
NATIONAAL VS INTERNATIONAAL (waar het tot stand komt)
Nationaal recht = Recht dat tot stand komt binnen de eigen landgrenzen (binnen 1 land)
= Recht dat tot stand komt buiten de landsgrenzen of dat verhoudingen
tussen landen regelt.
Dit kan op 2 manieren tot stand komen:
1. Binnen een internationale organisatie of tijdens nationale
bijeenkomt (Vb. verenigde naties)
Internationaal 2. Door landen onderling
of
grensoverschrijdend Internationaal recht legt men vast in verdragen:
recht Bilaterale verdragen = verdragen tussen 2 landen
o vb. Groen Boekje = bilateraal verdrag tussen BE en NL
Multilaterale verdragen = verdragen met meerdere landen
o vb. Shengen verdrag: afspraak tussen Europese landen om geen
identiteitscontrole in te voeren tussen de landen
Supranationale verdragen = verdragen tussen organisaties
o vb. Kinderrechtenverdrag door de VN
o vb. Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens door de
Raad van Europa
PRIVAAT VS PUBLIEK (wat er geregeld wordt)
privaat recht = regelt hoofdzakelijk verhoudingen tussen burgers of ondernemingen
Vb. kopen/verkopen, huren/verhuren, lenen, werken, huwen …
= regelt zaken die met de overheid te maken hebben
de structuur, werking, financiën en alles wat strafbaar is
Publiek recht Vb. de grondwet, staatsstructuur, de werking van de overheid, de
overheidsfinanciën …
STRAFBAAR OF NIET STRAFBAAR (de aard van wat er is gebeurd)
Strafrechtelijke = als er een straf staat op wat je hebt gedaan
handeling Vb. je begaat een verkeersovertreding, je pleegt fraude, je haalt vandalisme uit …
Burgerrechtelijke = als er geen straf staat op wat je hebt gedaan
handeling Vb. je schrijft je in voor ene opleiding, je loopt stage, je gaat werken …
Wanneer weet je of iets strafbaar is?
Als in de wet staat dat het strafbaar is én als er staat welke straf erbij hoort
Meestal terug te vinden in het strafwetboek
o Soms ook in wegcode, fiscaal recht ….
Strafbare handeling = misdrijf (algemene term), bij jongeren is het jeugddelict
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Waarom is dit onderscheid tussen strafbare en niet strafbare handelingen belangrijk?
Voor de praktijk is het van fundamenteel belang
Andere manier van omgaan tussen strafrechtelijk en burgerrechtelijk feit.
Bij een strafbare handeling:
o wordt de overheid betrokken (politie, Openbaar ministerie …)
o Zal je voor een strafrechtbank moeten komen
o kan de strafrechter jou een straf opleggen
een hoofdstraf Vb. geldboete, werkstraf, naleven van bepaalde
voorwaarden, elektronisch toezicht …
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Hoe zit het met de toestemming en intentie?
Sommige handelingen worden strafbaar als er geen toestemming was van de persoon die
benadeeld wordt
Vb. zo is het wegnemen van een fiets, auto of geld zonder toestemming van de eigenaar, diefstal en dus
strafbaar. Zo worden seksuele handelingen strafbaar als er geen wederzijdse toestemming was.
Bij strafbare handelingen doet de toestemming van het slachtoffer er vaak niet toe
Vb. toestemming van jou om geweld te plegen is niet geldig.
Bij de meeste strafbare handelingen speelt de intentie van de dader een rol
o Opzettelijke misdrijven: dader is zich bewust iets strafbaars te doen
Vb. iemand bestelen of drugs dealen zijn bewuste handelingen, ook al heb je misschien niet de gevolgen
ervan gewenst.
handelingen die een ongeluk zijn, kunnen strafbaar worden als het ongeluk te verwijten is aan
een zware fout.
o onopzettelijke misdrijven
Vb. iemand per ongelijk aanrijden is niet strafbaar. tenzij het ongeluk te verwijten is aan een overdreven
snelheid of rijden onder invloed
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Wat zijn tuchtsancties en administratieve sancties?
géén strafsancties en behoren niet tot het strafrecht
worden niet door de strafrechtbank opgelegd
komen niet in het strafregister
= sancties die worden opgelegd door een = sancties die worden opgelegd door een
‘tuchtorgaan” “administratief orgaan”
Voorbeelden van tuchtorganen: Enkele administratieve overheden:
- het Vlaamse Sporttribunaal in de sportsector - school, burgemeester, De Lijn,
- tuchtcommissies in het onderwijs en schepencollege, de NMBS …
overheid
- tuchtcommissies binnen beroepsgroepen Voorbeelden Administratieve sancties:
- …. - de GAS-boete
Voorbeelden van tuchtsancties: - schorsing door VDAB
- een waarschuwing - geldboete wegens zwartrijden
- schorsing - uitsluiting van burgemeester
- uitsluiting - onbewoonbaarverklaring van een woning
- geldboete
- … verschil met strafsancties:
verschil met strafsancties: AS is erop gericht om een bepaalde regelgeving
te doen naleven.
Tuchtsancties erop gericht om de discipline
binnen een groep te handhaven.
EEN DEMOCRATISCHE OVERHEID
recht dient om de samenleving te ordenen (eerste essentiële kenmerk)
overheid dient dit recht te maken (tweede essentiële kenmerk)
WAT IS EEN OVERHEID?
Overheid = die instanties die bevoegd zijn om recht te maken op een bepaald bestuursniveau
5 bestuursniveaus:
1. Europese Unie (EU)
2. federale overheid
3. regionale overheden democratische overheid op deze 5 bestuursniveaus
4. provinciale overheden
5. lokale of gemeentelijke overheden
democratische overheid = binnen die overheid instanties zijn er die rechtstreeks verkozen zijn en die
niet rechtstreeks verkozen zijn door de bevolking
WETGEVENDE MACHT UITVOERENDE MACHT
= de instanties die rechtsreeks verkozen zijn door = de instanties die niet rechtstreeks verkozen zijn
de bevolking door de bevolking
dit is parlement of raad Vb. regering, ministers, gouverneur, deputatie,
is de wetgevende macht schepencollege
o Democratie = de overheid wordt verkozen door de bevolking (via eerlijke verkiezingen of
regelmatige basis)
o Autocratie (alleenheerschappij) = de macht is in handen van een bevoorrechte elite, een
religieuze groepenring, eenzelfde koningshuis of de enige politieke partij.
Vier essentiële kenmerken van een democratie:
1. Inspraak van het volk
Democratie komt van “dèmos” (= volk) en “kratein” (= heersen) letterlijk vertaald: volksheerschappij
Ontstaan als staatsvorm in de Griekse oudheid
Uitgangspunt: basis van de macht ligt bij het volk
Tegenwoordig zijn samenlevingen te groot om iedereen bijeen te roepen om beslissingen te
nemen (= directe democratie iedereen kan zijn stem uitbrengen). We werken met
volksvertegenwoordigers, die worden met verkiezingen aangeduid (= indirecte democratie)
Vrije en eerlijke verkiezingen:
regelmatig verkiezingen houden
er moet ‘keuze zijn’ (minstens twee partijen of personen)
elke burger mogelijkheid tot verkiesbaarheid
stemming moet geheim zijn
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
2. Een debatcultuur
Debatcultuur = men gaat in gesprek met elkaar over maatschappelijke noden.
Vrij en geweldloos mening uiten
Iedereen wordt gehoord
Stemmen: voorstel met meer dan de helft v/d stemmen wint.
o Niet van toepassing op ingrijpende beslissingen zoals aanpassen van
grondwet, er wordt dan gewerkt met bijzondere meerderheden.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3. Een rechtsstaat
Democratie moet zich houden aan principes van rechtstaat
Recht geldt als hoogste gezag
o = zowel burger als overheid respecteert + leeft zelf het recht na
o Zo is de burger beschermd tegen willekeur of machtsmisbruik door overheid
De rechter moet waken dat zowel burger als overheid het recht naleeft
De mate waarin een land rechtstaat is, kan je aftoetsen door drie criteria:
1. De burgers hebben rechten en vrijheden die hen beschermen tegen rechtsongelijkheid,
willekeur en machtsmisbruik.
o Deze rechten en vrijheden zijn verankerd in de grondwet
6
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper femketemmerman. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €9,86. Je zit daarna nergens aan vast.
