Samenvatting historische contexten VWO voor het eindexamen met de onderwerpen: Steden en burgers in de lage landen (), verlichting (), China () en Duitsland in Europa ()
§1.1 Opbloei van handel en nijverheid in Vlaanderen
13. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een
agrarisch-urbane samenleving.
14. De opkomst van de stedelijke burgerij en toenemende zelfstandigheid van de steden.
Vanaf 11e eeuw: voedseloverschotten → ruilhandel → plek van handel groeit uit
tot nederzettingen.
1050: relatieve rust in de Lage Landen
→ bevolkingsgroei → vraag naar voedsel → ontginningen voor meer akkerbouw →
nieuw technieken gebruikt:
- betere ploeg
- halsjuk
- inzet paard
- drieslagstelsel
Bevolkingsgroei hand in hand met ontwikkelingen in landbouw:
Voedseloverschot → specialisatie → men hoeft niet meer op het platteland te
wonen→ toenemen handel → munten (versnellen handel) → groei monetaire
economie (economie waarin geld als ruilmiddel wordt gebruikt)
ofwel agrarische samenleving → agrarisch-urbane samenleving.
Edelen stimuleren de groei van steden → meer belastingen.
Horigen zijn na een jaar en een dag in een stad vrij na vlucht (poorter = burger
van een stad) → leeglopen domeinen → omstandigheden op domeinen worden
verbeterd.
Steden kregen in ruil voor belasting/leningen privileges → vastgelegd in
stadsrecht → steden kregen steeds meer invloed in het bestuur, rechtspraak en
financiën.
Atrecht een van de eerste stedelijke ontwikkelingen in Lage Landen, door vruchtbare grond,
aanwezigheid Romeinse wegen, geven van grond aan aspirant poorters (de aspirant-burger
moest voor het verkrijgen van burgerrechten een zekere som geld betalen om te bewijzen
dat hij niet armlastig was en in eigen onderhoud kon voorzien) & bisschopsstad. Lakenstad,
gemaakt van wol uit verschillende landen.
Doel stedelingen: belangen via gemeenschap beschermen = Bonum Commune
(stadsgemeenschap waarin burgers en stadsbestuur zich samen verantwoordelijk voelen
voor welvaart en welzijn.)
Ambachtslieden verenigden zich in gilden → groot economisch belang.
Koopliedengilden uit verschillende steden werken samen (import laken) = Hanze
(wisselbrieven).
Patriciërs vs. gemeen → tegengestelde belangen zorgen voor conflict
(belastingen).
1300: Atrecht overvleugeld door andere steden.
1
,Graaf van Vlaanderen: 1194 in Atrecht: na opstand Gemeen → schepenen niet
meer voor het leven, maar voor een jaar.
Steden worden zo machtig dat ze zich gaan bemoeien met internationale
conflicten. 1302: Guldensporenslag: Frans ridderleger van koning Filips IV wordt
verslagen door een leger ambachtslieden en boeren van de Graaf van
Vlaanderen→ macht van de burgers neemt toe.
§1.2 van Brugge naar Antwerpen
14. De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.
17. Het begin van staatsvorming en centralisatie.
21. De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot
gevolg had.
22. Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.
Vanaf de 14e eeuw: Brugge neemt rol van Atrecht over door:
- ligging aan het Zwin → beter bereikbaar via water.
- Honderd Jarige oorlog → handel met Frankrijk valt weg
- Import van wol → textielnijverheid
- Brugge lag goed voor de handel met het Oostzeegebied (belangrijker voor Hanze).
Goede faciliteiten + handelsprivileges + gedegen rechtspraak + veiligheid + geldwissels =
Brugge centrum voor handel en financiële dienstverlening in Noord-West Europa.
Sociale zorg → stadsbestuur, kerken kloosters en gilden (eigen mensen en
omgeving).
Kloosters werden steeds rijker
→ kloosterlingen leven niet volgens de regels
→ groeiende kritiek op rijkdom van kerk
→ hervormingsbewegingen
- Franciscus van Assisi: start nieuwe kloosterorde → doet afstand van
bezittingen
- Geert Grote: start de Moderne Devotie → kerk moet draaien om soberheid,
armoede en liefdadigheid.
Filips de Stoute: hertog van Bourgondië
→ erfopvolging + huwelijken + oorlog = hertogen van Bourgondië steeds meer
gewesten van de Lage Landen.
→ Hertogen zo machtig → onafhankelijkheid van de koning → door middel van
centralisatie en uniformering proberen staat te vormen.
Probleem: gewesten te zelfstandig (door privileges).
→ centralisatiebeleid Filips de Goede (meer eenheid)
- Hof wordt naar Brussel verplaatst
- Stadhouders worden aangesteld (toezicht)
- Instellen Staten Generaal
- Hertogelijke hofraad (adviesraad en hoogste rechtbank)
→ groeiende ontevredenheid onder de adel en de rijke burgers, want inbreuk op
de privileges (particularisme).
2
,1477: Karel de Stoute sterft → Maria van Bourgondië hertogin → koning van
Frankrijk bezet Bourgondië en Artesië. Maria van Bourgondië wordt gedwongen
om het Groot-Privilege (herstel oude privileges) te accepteren. Maria trouwt met
Maximiliaan van Oostenrijk → Groot-Privilege ongeldig verklaard, steden worden
met geweld onderdrukt → vormen van een Bourgondische staat is mislukt.
Karel V (1500-1558) ‘Rijk waar de zon nooit ondergaat’
1517: Heer der Nederlanden → bestuur gewesten
Doel door middel van centralisatie meer eenheid te creëren
- één geloof: katholiek
- uniformering → weg met privileges
- bestuur van geschoolde juristen → macht adel inperken
- centraal bestuursapparaat in Brussel.
Adel verliest macht door
- Landvoogd en stadhouders (plaatsvervanger vorst bij afwezigheid)
- Gewestelijke staten (vergadering vertegenwoordigers gewesten interne zaken)
- Staten-Generaal (vergadering vertegenwoordigers gewesten belastingen en beden)
→ centralisatie van de 17 gewesten → adel uitvoerende taak in plaats van
bestuurs/besluitstaak → toename particularisme.
Ondertussen wordt de macht van Brussel steeds groter.
Oorzaken neergang van Brugge:
- Verzanding van het Zwin
- Opkomst Hollandse steden
- In de 15e eeuw besloot het stadsbestuur dat bij elke transactie een inwoner van
Brugge betrokken moet zijn
→ Handel vertrekt naar Antwerpen (noorden)
- goed bereikbaar via land en zee (Schelde)
- nooit in verzet gekomen → privileges
- stadsbestuur investeert in faciliteiten
- trekt veel Duitse, Lutherse kooplieden (16e eeuw)
Karel V en Filips II → bloedplakkaten → om eenheid van geloof te houden
1559: Filips II landsheer van de Nederlanden
→ Margaretha van Parma landvoogdes.
1566: Smeekschrift der edelen → tijdelijke stop vervolgingen → Hagepreken
Beeldenstorm → Alva wordt landvoogd. Middelen rust te herstellen en einde
ketterijen:
- Raad der Beroerten (rechtbank Beeldenstorm bestraffen)
- Tiende Penning (extra belasting om kosten te dekken)
→ toename ontevredenheid van de Nederlanden
→ Vlucht vooraanstaande edelen & calvinisten
→ Willem van Oranje vlucht naar Duitsland, leger van privékapitaal
→ 1568: slag bij Heiligerlee, start Tachtigjarige Oorlog.
3
, 1568-1572: meerdere veldslagen, geen veroveringen
01/04/1572: Den-Briel veroverd door de Geuzen
(De op de Noordzee gevluchte calvinisten mochten vanaf 1568 een guerilla
tegen Alva/Spanjaarden voeren) → steden in Holland en Zeeland openen hun
deuren voor Willem van Oranje (onder andere Antwerpen).
- 1576: Spaanse Furie. Muitende Spaanse soldaten trekken Antwerpen in en zorgen
voor duizenden doden en een deel van Antwerpen wordt afgebrand.
- 1579: Unie van Atrecht (katholieken) & Unie van Utrecht (calvinisten)
- 1581: Plakkaat van Verlatinge. De Nederlanden gaan op zoek naar een nieuwe
landsheer
- 1584: Willem van Oranje wordt vermoord door Balthasar Gerards.
- 1585: Antwerpen wordt na groot beleg (14 maanden) ingenomen door
Spanje → Willem van Oranje blokkeert de Schelde → handel valt stil →
kooplieden vertrekken naar Hollandse steden → einde Gouden Eeuw
Antwerpen.
- 1585: Filips II besluit op een massale aanval op de Nederlanden en Engeland.
- 1588: Invasie van Armada mislukt (vloot om Engeland binnen te vallen) →
Spanje verzwakt → Europese zeeën open voor de Nederlanden en
Engeland.
- 1588: uitroepen van Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
Antwerpen blijft afgesloten → Hollandse steden komen tot bloei → Amsterdam
wordt het centrum van de wereldhandel.
§1.3 Amsterdam in de Gouden Eeuw
23. Het streven van vorsten naar absolute macht
24. De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel
opzicht van de Nederlandse Republiek.
25. Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een
wereldeconomie.
16e eeuw: boeren in Holland specialiseren zich in veeteelt, vanwege de bodem.
→ voor graan afhankelijk van Oostzeegebied → Moedernegotie → stapelmarkt
→ ligging van Amsterdam zorgde voor florerende handel en nijverheid
1600: Amsterdam belangrijkste havenstad in Europa.
Winst van de moedernegotie werd geïnvesteerd in handel met Azië. Probleem:
- opzetten van handelsexpedities waren duur.
- onderlinge concurrentie → lage winstmarge
Oplossing: VOC. In 1602 opgericht in opdracht van Johan van Oldenbarnevelt.
- had het handelsmonopolie met Azië
- had vergaande bevoegdheden (verdragen sluiten, factorijen en handelsposten
stichten, oorlog voeren)
- richtte zich op specerijen, thee en textiel
- had kapitaal via aandelen
- had kaperbrieven
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Sammiee. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,48. Je zit daarna nergens aan vast.
