Tentamensamenvatting strafrecht en mensenrechten
Tentamen: 30 mei 2024
Hoorcollege 1- Introductie en art. 6 EVRM
Europeanisering van het straf(proces)recht
o Strafrecht was heel lang, met name voor WOII, een nationele aangelegenheid. Er was
nationale wetgeving, nationale rechtspraak en Europa had vrij weinig met het
strafrecht te maken. Dit is inmiddels veranderd. Ook op Europees niveau wordt
strafrecht gereguleerd. Het EVRM is hierin een versnellingsfactor gweest. Het EVRM
is opgekomen daar WOII ter realisatie van een minimumniveau van bescherming voor
burgers dat op Europees niveau moet kunnen worden gegarandeerd.
o Begonnen met de Raad van Europa: EVRM. Tot op de dag van vandaag is het EVRM
van enorm belang voor Nederland en andere Europese landen.
o De afgelopen decennia is het ook de Europese Unie gegroeid betreft het strafrecht. De
Europese unie heeft zich ingezet wat betreft samenwerking op het gebied van
criminaliteitsbestrijding. Dit was voornamelijk het resultaat van de interne markt en de
daarbij behorende vrij verkeer van personen en goederen, wat grensoverschrijdende
criminaliteit in de hand werpt. Vooral na 2009 met de opkomst van het Verdrag van
Lissabon is strafrechtelijke samenwerking op Europees niveau geintensiveerd. Deze
samenwerking heeft tot een aantal strafrechtelijke instrumenten geleid: EAB
( overlevering), EOB (bewijsvergaring). Uiteindelijk zijn er ook instrumenten
gekomen op het gebied van een minimumniveau rechtsbescherming. De ‘Roadmap’
heeft er uiteindelijk toe geleid dat er zes richtlijnen in het leven zijn geroepen omtrent
rechtbescherming, die dus ook daadwerkelijk door de lidstaten van de EU verplicht
moeten worden geimplementeerd.
Raad van Europa Europese Unie
-EVRM: -Handvest van grondrechten: minimumbeschermingsniveau
minimumniveau -Instrumenten op het gebied van strafrechtelijke
-EHRM samenwerking, uiteindelijk ook wat betreft een
minimumniveau aan rechtsbescherming (bijv. toegang tot
advocaat etc.)
-HVJEU: Europese rechtspraak
o EVRM en EU wederzijdse beinvloeding. (bijv. op het gebied van cybercriminaliteit
en elektronisch bewijs)
o Het Europese strafrecht is wel wat ingrijpender dan de strafrechtelijke verplichtingen
die we uit het EVRM ontlenen. Zo moeten richtlijnen daadwerkelijk verplicht
geimplementeerd worden door de lidstaten ( 258 VWEU) en daarbij is de EU
, natuurlijk op communaturaire basis. Het EVRM is daarentegen intergouvermenteel
van aard en laat vaak wat margin of appreciation.
Het Nederlandse straf(proces)recht en het EVRM
o Invloed op wetgeving: Indien de wetgever een nieuwe wet gaat ontwerpen zal deze
toetsen op verenigbaarheid met het EVRM
o Invloed op rechtspraak: In individuele nationale strafzaken wordt er vaak nog over een
EVRM schending geklaagd en door rechters over verenigbaarheid met het EVRM
gesproken: 3 EVRM, 5 EVRM, 6 EVRM
o EHRM rechtspraak over het EVRM heeft ook invloed op het Nederlandse
straf(proces)recht. Dit door zaken waarin Nederland is aangeklaagd voor het niet
naleven van het EVRM, maar ook door zauzeken tegen andere landen. Nederlanbed is
vaak geneigd gehoor te geven aan uitspraken van het EVRM, maar toch blijven er
enkele pijnpunten. moeizame ontwikkelingen, veel klachten / botsing met
Straatsburg, terughoudende posistie Nederland bij het interpreteren en toepassen
EHRM-rechtspraak.
De aanvankleijke verwachting bij het inwerkingtreden van het EVRM was dat het EVRM
weinig toegevoegde waarde zou hebben voor Nederland, maar dat het buitenland er zijn
voordeel mee zou kunnen doen. De realiteit bleek flink anders. Nederland is en was niet altijd
Straatsburg-proof. Zo zijn er een aantal uitspraken geweest waarna Nederland daadwerkelijk
veranderingen in het nationale straf(proces)recht heeft moeten doorvoeren naar aanleiding van
EHRM rechtspraak, waardoor deze EHRM uitspraken dus echt een aantal keer een
richtinggevend en beinvloedend effect op nationale straf(proces)rechtelijke procedures,
wetgeving, en rechctspraak hebben gehad.
Enkele voorbeelden van pijnpunten in Nederland:
o Recht op rechtsbijstand: voornamelijk in de voorfase: tijdens en voorafgaand aan het
politieverhoor. Nederland hechtte veel waarde aan het behoud van de regie gedurende
het politieverhoor, angst voor bekennende verklaringen etc.
o Aanwezigheidsrecht: Nederland hecht veel waarde aan efficientie en het afhandelen
van het strafproces binnen een redelijke termijn, hetgeen nog weleens heeft gebotst
met de aanwezigheid van verdachte op zitting en de inspanningsverplicht voor de
autoriteiten die met het aanwezigheidsrecht van verdachte gepaard gaat.
Hierover in deze week meer: pijnpunten en ontwikkeling inzake recht op
, rechtsbijstand gedurende de voorfase en het aanwezigheidsrecht
o Ondervragingsrecht getuigen: Straatsburg kent veel groter belang toe aan rechtstreeks
ondervragen van getuigen, evt. echt op zitting, Nederland heeft dit minder. Dit
voornamelijk vanuit de efficientie van het strafproces en het afhandelen van zaken
binnen redelijke termijn; heeft dus vaak tot botsing met straatsburg geleid
o Voorlopige hechtenis: vooral veel klachten over een te routinematige toepassing van
de gronden met een te gebrekkige motivering.
o Levenslange gevangenisstraf: onder EVRM herbeoordeling na 25 jaar ingevoerd.
Kortom; Straatsburgse correctie t.a.v Nederlandse straf(proces)recht was en blijft nodig.
Het recht op een eerlijk proces in de grondwet
Wordt vaak gekoppeld aan art 6 EVRM als kernbepaling. Voordat we naar art 6 EVRM gaan:
het recht op een eerlijk proces is in 2022 ook opgenomen in de grondwet.
Art 17 lid 1 GW ‘Ieder heeft bij het vaststellen van zijn rechten en verplichtingen of bij het
bepalen van een tegen hem ingestelde vervolging recht op een eerlijk proces binnen een
redelijke termijn voor een onafhankelijke en onpartijdige rechter’
Wat is de meerwaarde van een codificatie van een recht op eerlijk proces in de grondwet,
naast art 6 EVRM?
Artikel M.A.P. Timmerman ‘De betekenis van het grondwettelijk recht op een eerlijk
proces voor het huidige en toekomstige strafprocesrecht’.
-Juridische meerwaarde: memorie van toelichting en wetenschappelijke
inzichten/literatuur
o Vastleggen minimumwaarborgen uit het EVRM en het EU handvest. Het EVRM en
het EU-handvest zetten er immers op aan om op nationaal niveau een invulling te
geven aan corresponderende rechten die ruimere bescherming biedt dan de rechten op
internationaal niveau. EVRM en Handvest benadrukken immers sterk dan hun
bescherming slechts een minimumniveau vertegenwoordigt. de mogelijkheid tot
eventueel ruimere invulling wordt uiteraard geboden door art 17 lid 1 GW: zet aan tot
rechtsvorming door wetgever en rechter omtrent recht op eerlijk proces die mogeloijk
vergaander is dan waartoe corresponderende minimumrechten van internationale
oorsprong reeds dwingen ( zie puntje 3)
o De reikwijdte van art 17 lid 1 GW. Het grondwettelijk recht op een eerlijk proces heeft
een ruimere reikwijdte dan art 6 EVRM en art 47 HGEU. Het doel daarvan is het
dichten van ‘een lacune in de waarborg van rechtsbescherming van individuele
burgers en rechtspersonen in de verdragsbepalingen’.
6 EVRM: ‘bij het vaststellen van burgerlijke rechten en plichten of bij het bepalen van
de gegrondheid van een tegen hem ingestelde vervolging’ Tweedeling: burgerlijke
rechten en plichten. (Civil rights and obligations – criminal charge) Deze tweedeling
is in art 17 GW niet gemaakt.
Art 47 HGEU: Ondanks dat art 47 HGEU niet wordt beperkt tot burgerlijke geschillen
, of gevallen van strafvervolging, wordt art 47 HGEU louter van toepassing geacht
wanneer de lidstaten Unierecht ten uitvoer brengen/ het geschil een unierechtelijk
aspect heeft.
Het recht op een eerlijk proces op grond van art 17 lid 1 GW geldt zodoende in alle
juridische procedure: berust een geschil op juridische basis, dan is art 17 lid 1 GW
daarop van toepassing.
Ongeacht of het geschil een unierechtelijk aspect heeft en ongeacht of het gaat om een
civil right of obligation/criminal charge Naast strafzaken en geschillen over
burgerlijke rechten en verplichtingen zullen ook andere procedures, zoals
vreemdelingenrecht, arbeidsrechtelijke kwesties, niet-bestraffende fiscale procedures (
kunnen onder criminal charge vallen), niet bestraffende bestuurlijke boetes ( kunnen
onder criminal charge vallen) bescherming van het recht op een eerijk proces genieten.
Procedures in de strafrechtlijke sfeer waarop art 6 EVRM en art 47 handvest niet van
toepassing zijn, kunnen wel onder at 17 lid 1 GW vallen, waardoor deze toch uit de
daaruit voorkomende waarborgen moeten voldoen, of er kunnen ruimere waarborgen
van toepassing zijn op procedures die deels onder 6 EVRM vallen
Beklagprocedure 552a Sv: niet-toepasselijkheid van art 6 EVRM, recht op eerlijk
proces op grond van 17 GW. waarborgen ogv 17 lid 1 GW
Ontnemingsprocedure: alleen art 6 lid 1 EVRM, 6 lid 3 onder d EVRM, alle
waarborgen eerlijk proces ogv 17 GW Ruimere waarborgen ogv 17 lid 1 GW
Ook in andere strafvorderlijke procedures lijken bepaalde eerlijk proces waarborgen
van belang te zijn, ondanks dat het EVRM of HGEU daartoe niet dwingt
o Geeft mogelijkheid tot rechtsvorming door Nederlandse wetgevers en rechters omtrent
het recht op een eerlijk proces: Kunnen zo tot nadere invulling recht op eerlijk proces
komen rechtsvormende en interpretatieve activiteiten Nederlandse wetgever en
rechter. Nederlandse recht op eerlijk proces kan op deze wijze een andere
inhoudeliijke invulling verkrijgen dan daar op basis van nationale equivalenten wordt
toegekend. Het Nederlandse recht op eerlijk proces heeft immers een eigen betekenis,
los van art 6 EVRM die zelfstandig door Nederlandse wetgevers en rechters ingevuld
kan worden ( al zal er natuurlijk veel overlap zijn en zullen internationale equivalenten
richtinggevend zijn voor de nationale interpretaties en rechtsvorming)
conceptwetgeving en zaken/uitleg van regels toetsen op overeenstemming met art 17
lid 1 GW en daarmee de norm nader uitwerking geven. (Nadere invulling van recht op
eerlijk proces door Nederlandse wetgever en rechter door te toetsen op conforminteit)
Uiteraard geldt voor deze rechtsvorming door wetgevende en rechterlijke macht dat
deze niet in strijd mag zijn met art 6 EVRM of het toepasselijke unierecht.
