Tentamensamenvatting rechtsgeschiedenis
Tentamen: 10 juni 2024
Hoorcollege 1 en 2- Het strafrecht der Romeinen
Archaische, primitieve rechtsculturen ( algemeen)
-Weinig publieke acties, vooral private acties: SR was privaat van aard
Privacte acties: acties op strafbare feiten vanuit slachtoffer / diens familie ( in het Romeinse recht
voornamelijk delicten van de ene Romeinse familie tegen de andere Romeinse familie)
Publieke acties: acties op strafbare feiten vanuit de overheid / de gemeenschap
In primitieve rechtsculturen waren bijna alle delicten privaat van aard, met als gevolg dat de
overheid zeer afzijdig was en het strafrecht voornamelijk bestaat uit private acties vanuit de burger /
familie zelf in reactie op private delicten.
o Het Romeinse recht; voornamelijk koningstijd en vroege republiek- vanaf late republiek
uitbreiding van het publieke strafrecht. In Dominaat alles publiek met cognitieproces
o Het begin van het Germaanse recht in oudheid en vroege middeleeuwen; onder Karel de Grote
steeds meer publiek van aard gaan worden- Vroege middeleeuwen; in de Dark Ages –alles
weer privaat van aard. Met inquisitoir strafproces in late middeleeuwen publiek van aard
gemaakt
Gehele ontwikkeling van telkens privaat strafrecht ( overwegend private acties door burgers in reactie
op private delicten) naar publiek strafrecht ( publieke acties door de overheid in reactie op publieke
delicten)
-Private acties waren gericht op vergelding
In ons hedendaagse strafrecht zijn straf en schadevergoeding twee afzonderlijke mechanismen.
Straf is gericht op vergelding. Dit is een publieke aangelegenheid en geschiedt dan ook vanuit de
overheid. Vergelding is voorbehouden aan de overheid.
Schadevergoeding is gericht op vergoeding en is een private aangelegenheid. Dit geschiedt dan ook
vanuit het slachtoffer/ benadeelde partij. Straf en schadevergoeding kunnen samenvallen, maar kunnen
zich ook echt afzonderlijk voordoen
-Schade zonder strafbaar feit ( onrechtmatige daad)
-Strafbare feiten zonder schade.
Het is niet altijd zo geweest dat vergelding in handen van de overheid was en de burger louter was
aangewezen op een schadevergoeding. In primitieve rechtsculturen zien we immers dat de burger door
middel van deze private acties vergelding in handen neemt, en dat er in de vroege rechtsculturen nog
geen acties waren gericht op schadevergoeding. Uiteindelijk naarmate deze rechtsculturen nader
ontwikkelen, zien we dat vergelding steeds meer aan de overheid is voorbehouden en de burger zich
dient te beperken tot schadevergoedingsacties, die eveneens ontwikkelen. Publieke acties ter
bestraffing van het aangedane onrecht worden voorbehouden aan de overheid. De burger dient te
volstaan met private acties gericht op schadevergoeding.
o Romeins recht: voornamelijk koningstijd en vroege republiek. Vanaf late republiek ook private
acties gericht op schadevergoeding ( repressecutoire actie). In dominaat zijn er louter nog
private acties gericht op schadevergoeding en geen private acties meer gericht op vergelding.
Dit is door de overheid dmv. publieke acties in handen genomen.
o Germaans recht in oudheid en vroege middeleeuwen: wraakneming – private geldboete in de
vorm van verplichte verzoening in de verzoeningsprocedure. In de dark ages: accusatoir
strafproces. – geen schadevergoedingskarakter in Germaans recht oudheid vroege
middeleeuwen
, o Romano-Canonieke procedure (aangezet door de Moraaltheologie en daarbij behorende
restitutieleer) en beinvloeding daarvan in de wereldlijke rechtspraktijk in de late
middeleeuwen: onderscheid tussen private schadevergoeding en publieke vergelding definitief
volledig uitgekristaliseerd in twee separate gebieden.
-Deze vergelding van private acties ontwikkelt telkens van feitelijk naar financieel ( private
geldboete)
Feitelijke vergelding: private acties gericht op wraakneming
-ongelimiteerde wraakneming
Steeds meer terugdringen wraakrecht door overheid
-gelimiteerde wraakneming; wraak naar evenredigheid
Steeds meer terugdringen wraakrecht door overheid
-Eerst vrijwillige, later veprlichte afkoop van wraakrecht; op vreedzame wijze verzoenen met de
tegenpartij
Financiele vergelding: private acties gericht op het verkrijgen van een private geldboete
o Romeins recht: koningstijd en vroege republiek. Vanaf late republiek louter financiele
vergelding
o Germanen in oudheid en vroege middeleeuwen. Van wraakneming naar verplichte verzoening
( verzoenbedragen ; composities)
-gelimtieerd wraakrecht: wraak naar evenredigheid ( ernstigere delicten: tegen particiers)
-minder ernstige delicten: delicten tegen gewone burgers of slaven: feitelijke vergelding reeds
teruggedrongen en hanteren van financiele vergelding = ontwikkeling die we dus in veel primitieve
rechtsculturen zien plaatsvinden
-Nadruk op hetgeen uiterlijk kan worden waargenomen ( = formalisme)
* Daadstrafrecht – materieel strafrecht
Accent van de strafrechtspleging in primitieve rechtsculturen lag bij de daad en niet de dader. De
strafrechtelijke aansprakelijkheid van de dader lag voor de zichtbare gevolgen die hij met zijn daad
had veroorzaakt. De dader was dus strafrechtelijk aansprakelijk voor de zichtbare gevolgen van het
strafbare feit: - geen ontoerekeningsvatbaarheid, culpa, doleus, schulduitsluitingsgronden,
beweegredenen – strafprocessen tegen dieren – strafprocessen tegen zelfmoordenaars – geen
strafbaarheid van de poging; er wordt niet in het hoofd van verdachte gekeken
Germanen in oudheid, vroege middeleeuwen en ook nog stukje late middeleeuwen (aanzet
ontwikkelingen verliezen formalisme)
,*Formalistische bewijsvoering – formeel strafrecht/strafprocesrecht
→ laat zich ook terugzien in de bewijsmiddelen en dus in het formele strafrde: godsoordelen.
Proceseed, eedhelpers, godsoordeel bijv. – formalistische bewijsmiddelen: illusteren de waarheid zoals
deze uiterlijk kon worden waargenomen
Germanen in vroege middeleeuwen en ook nog stukje late middeleeuwen ( aanzet ontwikkelingen
verliezen formalisme): verzoeningsprocedure en later accusatoir strafproces
Ontwikkeling naar steeds meer schuldstrafrecht in late middeleeuwen : aangezet door
moraaltheologie Thomas van Aquino
Ontwikkeling naar rationele bewijsmiddelen in het inquisitoire strafproces in late middeleeuwen
=strafrecht verliest materieel en formeel bezien haar formalisme
Verwevenheid van recht en religie
Terug te zien in bewijsmiddelen: gebruik van godsoordelen ter bewijs van feiten: god zou jij de
waarheid laten zien. Bijv. de ketelproef. Indien het bewijs niet jouw kant opviel, werd je geacht een
valse aanklacht te hebben gedaan en richt de aanklacht zich tegen jou; je wordt dan gestraft met de
straf die jij de ander graag had willen zien opleggen ( ook iets dat we vaak terug zien in primitieve
rechtsculturen)
-Meer aandacht voor het formele recht dan voor het materiele recht
Hetgeen voornamelijk centraal staat in de strafrechtspleging binnen primitieve rechtsculturen is
telkens; welke procesvorm moet ik bedienen, welke acties staan er voor mij over, uit welke fasen
bestaan strafprocessen. Het materiele strafrecht, dat ziet op de concrete bestanddelen, neemt slechts
een kleine rol in. Binnen het raamwerk van het strafproces wordt er wel wat aandacht besteed aan
materieel strafrecht, maar dit speelt echt sterk de tweede viool. Het strafprocesrecht staat in belang ver
voorop ( te zien in boek Filips Wielandt)
-Veel ongeschreven recht, dat naargelang naar geschreven recht ontwikkelt
Primitieve rechtsculturen vangen vaak aan met gewoonterecht: volkeren leefden volgens vaste
rechtsgewoontes. Langzaamaan zien we dat binnen deze rechtsculturen deze rechtsgewoontes op
schrift gesteld worden ( codificatie), bijv ter bescherming en ontastbaarheid van deze rechtsgewoontes,
en ( in steeds vergaandere mate) worden aangevuld / vervangen met / door wettenrecht
o Romeinen: Mores Maiorium – Wet der Twaalf Tafelen – Edict – Keizerlijke wetgeving/
constituties
o Germanen: ongeschreven stamrechten – in vroege middeleeuwen: Leges Barbarrorum (
vastlegging gewoonterecht + aantal nieuwe rechtsregels) - Capitularia (karolingische tijd)– in
Dark ages weer ongeschreven gewoonterecht
-Van een veelheid van rechtsbronnen naar één rechtsbron
Bijv. veel aandacht voor goddelijk recht in primitieve rechtsculturen , het recht dat men van de goden
heeft gekregen, als rechtsbron los van bijv. wetgeving. Naarmate primitieve rechtsculturen zich verder
ontwikkelen wordt er geconcentreerd op één rechtsbron; wetten
-Van rechtsverscheidenheid naar rechtseenheid
in primitieve rechtsculturen zien we veel rechtsverscheidenheid, hetgeen langzamerhand ontwikkelt
richting één recht dat geldt voor iedereen en elke plaats ( per land)
o Stamrechten Germanen in oudheid en vroege middeleeuwen; gewoonterecht, ongeschreven
stamrechten, personele werking dus veel rechtsverscheidenheid- Capitularia per se scribenda:
territoriale werking voor heel Frankische rijk: iets meer eenheid, in Darkages veel
desintegratie van gebied en gezag en weer afzonderlijke eigen rechten (gewoonterecht) voor
de gewesten en sterke herhelving van het gewoonterecht (geschreven recht blijkt in de
, versukkeling): rechtsverscheidenheid. Wel werkt dat gewoonterecht op dat momen territoriaal.
o Quasi-soevereine vorstendommen / gewestelijke vorstendommen in late middeleeuwen;
Ius propria – Ius commune
Kenmerken achrachische primitieve rechtsculturen en bijbehorende ontwikkelingen waar men
oog voor moet hebben gedurende de cursus
Kenmerk Achrachische primitieve Ontwikkeling om binnen de cursus in acht te
rechtsculturen houden die hierbij past
SR privaat van aard: private acties door burger Van privaat Sr naar publiek SR- publieke acties
in reactie op private delicten- afzijdige overheid door de overheid in reactie op publieke delicten
– actieve overheid
Private acties gericht op vergelding. Nog geen Van private acties gericht op vergelding naar
actie gericht op schadevergoeding private acties gericht op schadevergoeding en
publieke acties gericht op vergelding
X Van feitelijke vergelding naar financiele
vergelding
Daadstrafrecht; ook uiting in bewijsmiddelen Van daadstrafrecht naar schuldstrafrecht
(formeel)
Verweving recht en religie- bijv. godsoordelen in Steeds meer rationele tijdsgeest
bewijs
Grote aandacht voor formeel recht ipv. Materieel X
recht
Aanvankelijk gewoonterecht dat langzaamaan Ongeschreven recht → geschreven recht
naar geschreven recht ontwikkelt
Veelheid van rechtsbronnen dat steeds meer Veelheid van bronnen → één rechtsbron (
richting één rechtsbron gaat ( wettenrecht) wettenrecht)
Veel rechtsverscheidenheid, dat steeds meer naar Rechtsverscheidenheid → rechtseenheid
rechtseenheid ontwikkelt
Chronologische indeling cursus
Romeinse en Oudheid Romeinse tijd –Germanen
Germaanse tijd (0-500)
Germanen dringen Romeinen terug Tsunami van Germaanse
volken drukken tegen het West- Romeinse rijk aan. Het West
Romeinse rijk valt dan ook in 476
Frankische tijd Vroege Germanen zijn gevestigd in het Westen en hebben inmiddels
middeleeuwen Romeinen verdrongen. Meerdere Germaanse stammen, maar
(500-1000) focus op een van de grooste germaanse stammen – Het
frankische rijk. – Enorme expansie van het Frankische rijk,
wereldrijk
Uiteensplitsing Dark Ages
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper NikavanSchijndelTilburgUniversity. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €20,49. Je zit daarna nergens aan vast.
