10.1: Je lichaam en je voedsel:
De darmflora bestaat uit zo’n 500-1000 verschillende soorten bacteriën in je darmkanaal, in totaal
zo’n 100.000 miljard. Goede darmflora is belangrijk voor goede vertering, stimuleert ontlasting en
helpt bij de afweer. Bacteriën die de gezondheid bevorderen zijn probiotica. Door producten zoals
groente en fruit te eten, met prebiotica, onverteerbare plantendelen, bevorder je de groei van deze
bacteriën. Een goede hygiëne verkleint de kans op te veel schadelijke bacteriën.
Er zijn 6 soorten voedingsstoffen:
Koolhydraten dienen als brandstof, en leveren energie als ATP. Ze worden ook als bouwstof
gebruikt, bv voor receptoreiwitten, of als reservestof.
Vetten dienen als brandstof, bouwstof voor membranen en hormonen, en warmte-isolatie.
Eiwitten zijn bouwstoffen, voor bv spiereiwitten of hemoglobine. Ze zijn ook brandstof, en
worden niet opgeslagen.
Water is een bouwstof, transportmiddel (bloedplasma), en warmtebuffer.
Mineralen dienen als bouwstof, kalkzouten bv, en spelen een rol bij processen als Na/K-pomp.
Van sommige mineralen heb je weinig nodig, dit zijn spoorelementen.
Vitaminen zijn essentiële voedingsstoffen, bij tekort ontstaan gebreksziekten.
Sommige plantaardige koolhydraten kun je niet verteren, dit zijn voedingsvezels. Hun functie is het
stimuleren van de darmperistaltiek en een goede doorstroming, en ze nemen water op zodat het
volume van de darminhoud toeneemt en het soepel blijft.
De WHO geeft een advies over de dagelijkse consumptie, de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid of
ADH. Dit zijn gemiddelde adviezen, het verschilt nog per persoon. Jongvolwassenen gebruiken meer
dan kinderen en volwassenen, mannen gemiddeld meer dan vrouwen enz. Als je meer eet dan deze
richtlijnen word je te dik. Obesitas wordt een steeds groter probleem. Er zijn meerdere factoren dan
alleen eten en bewegen, DNA beïnvloed de omvang en er zijn allelen die het eetgedrag beïnvloeden
of vetcellen aanzetten tot deling. In voedsel zitten ook additieven zoals E-nummers, die het
voedingsmiddel aantrekkelijker of langer houdbaar maken. In grote hoeveelheden zijn sommige
stoffen schadelijk, dus er is een ADI, aanvaardbare dagelijkse inname. Je lichaam heeft additieven
meestal niet nodig. 1% vd Nederlanders heeft een voedselallergie, een hevige reactie of
voedingsstoffen als melkproducten of gluten.
10.2: Verteringsstelsel:
De afbraak van moleculen door enzymen heet vertering. Vertering begint in de mond, met de
mechanische verkleining van voedsel door de kiezen, waardoor enzymen uit het speeksel de
voedingsstoffen beter kunnen bereiken. Er zijn 6 speekselklieren, speeksel bevat oa:
Het enzym amylase, dat zetmeelmoleculen afbreekt in het brood,
Slijm waardoor je voedsel makkelijk kunt doorslikken,
En eiwitten met mondbacterie- en schimmeldodende werking.
Na het slikken duwen spieren in de wand van de slokdarm voedsel naar beneden met peristaltische
bewegingen. Lengtespieren voor de brok trekken samen om ruimte te maken, waarna kringspieren
achter het voedsel samentrekken. Hierna komt voedsel in de maag, waar de brokken vermengt
worden met maagsap uit de maagsapklieren. Het bestaat uit 3 producten:
Zoutzuur, afgescheiden uit dieper gelegen cellen vd klieren, met lage pH. Het laat eiwitten
opzwellen zodat enzymen er beter bij kunnen, activeert enzymen en doodt bacteriën.
Pepsinogeen, inactief pro-enzym, ook gemaakt door dieper gelegen cellen, waaruit peptase
ontstaat dat eiwitten afbreekt tot polypeptiden.
Slijm, gemaakt door cellen bij de uitgang vd klieren, bedekt de binnenkant vd maag, en
beschermd de cellen vd wand tegen het zure zoutzuur en peptase.
De maag heeft 2 kringspieren, aan de bovenkant, en het maagportier. Ze reguleren wanneer eten
verder kan gaan. Nu komt de maaginhoud in de twaalfvingerige darm, waar ook alvleessap met
HCO3- bijkomt zodat de pH stijgt naar 8. Ook gal uit de lever is belangrijk voor vetvertering. In de rest
vd dunne darm geven darmsapklieren enzymen af aan de darminhoud. De dunne darm heeft
darmplooien met uitstulpingen, villi, en de dekweefselcellen hebben weer microvilli, waardoor er
een erg groot oppervlak is. Als de brij in de dikke darm komt, via de blindedarm, wordt het grootste
, deel van het water opgenomen. In de endeldarm is de laatste opslagplek. Als je bv ziek bent en de
goede bacteriën uit je darmen worden verwijderd, zijn er in de blindedarm en appendix ook nog
goede bacteriën opgeslagen.
10.3: Enzymen:
Enzymen breken grote moleculen af. Het zijn eiwitten die een bepaalde reactie versnellen zonder te
veranderen. Bij elke chemische reactie zijn ze betrokken. Ze hebben meestal de uitgang -ase. Het
lichaam maakt macromoleculen, zoals eiwitten en koolhydraten, uit voedingsstoffen. Bij vertering in
de darmen is activeringsenergie nodig om de reactie te starten. Enzymen werken als katalysator door
de benodigde activeringsenergie te verlagen. Het substraatmolecuul, een macromolecuul, bindt aan
de actieve plaats van het enzymmolecuul, en vormt zo een enzym-substraatcomplex. Water splitst in
H+ en OH-, die aan het gesplitste substraat binden, waardoor beide delen als reactieproducten
loskomen van het enzym. Deze verteringsenzymen worden dus niet verbruikt.
Enzymen zijn substraatspecifiek. Het is een soort sleutel-slot verhaal. De splitsing mbv water heet
hydrolyse. Het opbouwen van macromoleculen verloopt andersom, hier splitst water juist af, dit heet
condensatie.
Bij temperatuurverhoging kunnen enzymen denatureren en hun werking verliezen. Daarom is 42
graden koorts zo gevaarlijk. De optimumtemperatuur is een compromis: de enzymmoleculen
verrichten samen het hoogste aantal omzettingen per tijdseenheid. De zuurgraad beïnvloedt ook de
enzymwerking. Elk type reactie heeft een optimum-pH. De verteringsproducten die afbraak van
voedsel oplevert, gebruik je om je cellen op te bouwen en te laten functioneren.
Een koolhydraat is een polymeer, gevormd uit gekoppelde glucosemoleculen: een polysacharide.
Tijdens het kauwen mengt speeksel met amylase met je voedsel. Het zetmeel wordt afgebroken,
waarbij de disacharide maltose ontstaat. In de maag stopt de werking van amylase, en in de 12-
vingerige darm gaat het verder. De 2e stap gebeurt door (iso-)maltase in de dunne darm, waar
maltose wordt omgezet in twee glucosemoleculen, de monosachariden.
Eiwitten bestaan uit aminozuren en kunnen heel lang zijn. De vertering begint in de maag, waar
cellen pepsinogeen maken. Een klein stukje hiervan splitst, en vormt peptase, actief bij lage pH. Het
knipt eiwitten in polypeptiden van enkele tientallen aminozuren en oligopeptiden van enkele
aminozuren lang. De optimum-pH in de darm is hoger dan in de maag door HCO3- uit de alvleesklier.
Enzymen uit de darmen vervolgen het proces. Tryptase en chymotryptase breken eiwitten en
polypeptideketens af. Ze doen dat beide op een andere plaats, de splitsing is altijd in een
peptidebinding, waardoor een carboxyl- en aminogroep ontstaan. Uit de eiwitten ontstaan
oligopeptiden. Sommige peptidasen knippen aan de uiteinden vd polypeptiden een aminozuur af.
Daarbij ontstaan oa dipeptiden. Dipeptidasen nemen de laatste hydrolyse voor hun rekening, wat 2
losse aminozuren oplevert.
De verschillende nucleasen uit de alvleesklierknippen midden in de nucleotidenketen of splitsen een
nucleotide af aan het einde.
10.4: Overgewicht en vet eten:
Je DNA bepaald voor een groot deel wat je wel en niet kunt eten, vanaf 3 jaar kun je bv geen
moedermelk meer drinken. Darmbacteriën zijn een belangrijk deel van je microbioom. Het grootste
deel leeft in de dikke darm. Omdat de soortensamenstelling pp verschilt, is de darmflora zeer uniek.
De samenstelling is niet constant, maar is anders wat je eet en medicijnen, beweging, leeftijd, stress.
Door een vetrijk dieet neemt de afgifte van gal toe, sommige bacteriën gaan dat dood, en sommigen
gebruiken het als voedingsbron. Gal is nodig bij vertering van vetten door lipase uit het alvleessap.
Het enzym is in water opgelost, maar doordat vetmoleculen zijn hydrofoob. Vetten hebben
vetzuurstaarten van CO met gelijkmatige ladingverdeling, dus apolair. In water plakken de
vetzuurstaarten aan elkaar tot een druppel, met glycerolkoppen aan de buitenkant. Vetmoleculen
hebben 1, 2 of 3 vetzuurmoleculen: mono-, di- of triglyceriden. Water is een polaire stof, waardoor
ze niet binden aan vetmoleculen.
Gal helpt lipase dus vetten te verteren. De lever produceert voortdurend gal, het wordt opgeslagen in
de galblaas. Galzure zouten hebben een polair en apolair deel, en binden dus aan vet én water. De
grote vetdruppels vallen uiteen in micellen van enkele tientallen nanometers, en er ontstaat een
