Aantekeningen straf(proces)verdiept Fundamenten
A. Inhoudelijke inleiding
• Opzet van dit college : Dilemma's rondom fundamentele rechten?
▪ Grondslagen van deze rechten in het strafrecht, in combinatie met:
▪ Twee vragen:
- Mensenrechtenbescherming van de verdachte en het algemeen belang: worden deze ten
onrechte wel als dilemma gezien?
- Positieve verplichtingen: worden deze ten onrechte niet als dilemma gezien? Wordt daarvan
niet ten onrechte gezegd dat het hetzelfde is als in het strafrecht?
➢ Mensenrechtenbescherming van verdachte wordt vaak zien als iets wat tegen het strafrecht is,
tegengestelde belangen maar is dat nou zo. Is een mensenrechtenbescherming en het belang
van strafrecht niet hetzelfde belang? Dat is vraag 1.
➢ Bij mensenrechten heb je negatieve en positieve verplichtingen houden kort gezegd in dat e
overheid zich moet onthouden van het maken van inbreuken op rechten van burgers. kortom,
je moet niet mensen onmenselijk behandelen, niet op slavernij etc. positieve verplichtingen
zijn geschoteld op de gedachte dat mensen die rechten pas goed kunnen uitoefenen als wij
worden geholpen door deo verheid. Dan gaat het niet goed om wat de overheid niet moet
doen, maar wat zij wel doen. Actief het leven van mensen beschermen, tegen menselijke
behandeling actief ervoor zorgen.
- Opzet van dit college: dilemma’s rondom fundamentele rechten. gaat om grondslag in het
strafrecht en 2 vragen.
B. Algemeen
• Artikel “Introduction – Criminal Law and Human Rights”
▪ Is de basis van dit college, maar nadere verdieping en uitbreiding in dit college
▪ Vele verwijzingen voor verder lezen (ook nuttig i.v.m. scriptie)
▪ Strafrechtelijk systeem en mensenrechten
▪ Wat is aard en doel ervan en wie beschikt erover?
▪ Maar toch: gemeenschappelijk waarden & hebben elkaar nodig
▪ Vgl. bijv. evrm en de inleidende bepalingen van de modernisering wvsw: art. 1.1.1 t/m 1.1.4 concept
nieuw sv
- Komen we op de inhoud van het college. Strafrecht systeem en mensenrecht; wie beschikt
erover? Het strafrecht dat is in handen van de staat. Het is zelfs het heftigste middel wat de
staat in handen heeft om orde in de maatschappij te kunnen implementeren en handhaven,
want alleen str kan leiden tot ontneming eigendom maar zelfs ook tot ontneming vrijheid (en
waar doodstraf geldt, het leven). Dat is een heftig middel. Alleen staat heeft daarover het
monopolie. Het monopolie is in handen van de staat. Het str is op zekere hoogte noodzakelijk
kwaad: het brengt schade toe (onderzoek en bestraffing), maar het brengt het toe om kwaad
tegen te gaan. In volmaakte samenleving heb je geen str nodig. Het past dus ook bij de functie
van de staat. Belangrijkste functie van staat: is veiligheid aan burgers bieden, primair doel van
elke staat. Daartegenover staan mensenrechten want dat is juist niet in handen van de staat,
komen toe aan mensen. Definitie van mensenrechten zijn de rechten die inherent zijn aan mens
zijn-> omdat je mens bent, heb je die rechten. die worden juist primair gebruikt tegenover de
staat, om de staat op enige afstand te houden: kom niet aan mijn vrijheid van meningsuiting, lijf
etc. en als je me vervolgt zorg dat proces eerlijk is. dat kan je dus tegenover elkaar stellen, maar
nu komt het: mensenrechten dringen aan op subsidiariteit, waarachtigheid en eerlijkheid doet
strafrechtelijk systeem dat ook, een belangrijk structuur kenmerk is dat ook subsidiariteit,
gericht op waarheidsvinding. Ze hebben gelijke grondslagen. Ze kunnen niet zonder elkaar. Als je
alleen mensen recht, heb je niet veel. Ze komen pas aan van toepassing in strafrechtelijk systeem.
- Mensenrechten zijn veel gefragmenteerder. Dat betekent dat mensenrechter alleen handen en
voeten krijgen in strafrechtelijk systeem. Net andersom dragen de mensenrechten bij aan
kwaliteit van strafrecht systeem: niet alleen eerlijkheid maar ook efficiency. Als je nu in art. 279
lid 2 Sv zie je dat advocaat ook het recht heeft woord te voeren, ook al is verdachte niet aanwezig.
, Vroeger was dat niet zo! Maar je ziet dat het veel efficiënter is geworden. Dus ook hier zie je str
en mensenrechten zo keihard tegenover elkaar stellen, dat klopt niet!
C. Bescherming tegen strafrecht/overheid (I)
Strafprocesrecht
▪ Invloed op vrijwel elk aspect ervan
▪ EVRM zeer breed relevant voor strafprocesrecht: 2, 3 (verbod foltering), 5 (recht op vrijheid), 6 (recht
op een eerlijk proces), 8 (recht op privacy: bijna alle opsporingsmethoden raakt dat), 9 (vrijheid van
religie), 10 (vrijheid van meningsuiting) en 11
▪ Presumptie van onschuld (art. 6-2 EVRM; vgl. beperkte art. 271-2 Sv; zie ook vooraan in Modernisering
WvSv: art. 1.1.3 Concept Nieuw Sv)
6-2 EVRM: “Een ieder tegen wie een vervolging is ingesteld, wordt voor onschuldig gehouden totdat
zijn schuld in rechte is komen vast te staan.”
▪ Fundamenteel : inrichting systeem, alle fasen
▪ Betekenissen: behandelingsdimensie; bewijsdimensie
▪ Moeilijke vraag: werking bij dwangmiddelen? Logica praktijk versus tekst art. 6 EVRM
▪ Alleen individueel of ook algemeen belang bij onschuldpresumptie?
- Eerst de negatieve verplichtingen. Het strafprocesrecht. Bijna elk aspect wordt wel geraakt door een
mensenrecht. Art. 2evrm, recht op leven, betekent dus dat je opsporing en bestraffing mensen niet in
levensgevaar. Zie beschrijving artikel 3-10 tussen haakjes waar het op ziet.
- Presumptie van onschuld: heel belangrijk. Criminal charge als beginpunt. Beginsel van onschuld is veel
belangrijker: studenten hier zijn geen verdachten. Het strijkt zich over hele maatschappij. Recht raakt
inrichting van het systeem. Wanneer kan je überhaupt met het Sr beginnen? Zelf als je daarmee begint
moet je voorzichtigheid betrachten omdat je onschuldpresumptie in acht moet nemen.
- Wat is het nu precies? Bepaling is vaag en klopt niet! zie definitie. Wanneer geldt het? Berelmans:
onderscheid tussen behandeldimensie en bewijsdimensie (bewijslast ligt bij overheid, het het OM, en
niet bij de verdachte. Verdacht hoeft niet onschuld te bewijzen). Ander punt van bewijsdimensie: bij
twijfel, vrijspraak. Behandeldimensie: je moet als onschuldig worden gehouden: het feit dat een
dwangmiddel of opsporingsmiddel wordt toegepast geeft evident aan dat jij niet voor onschuldig wordt
gehouden. Als je jou gaan verhoren als verdachten: kennelijk vinden ze jou dan schuldiger dan iemand
die op straat loopt. Je wordt wel een beetje voor schuld gehouden. Als je de bepaling letterlijk ga
naleven: kan je niks met strafrecht. Bepaling klopt niet. waar het om feite in gaat is NIET dat je voor
onschuldig moet worden aangehouden, maar dat je voor schuldig wordt gehouden. Je mag pas voor
schuldig worden gehouden als jouw schuld in rechte is komen vast te staan.
- Is er ook een individueel belang of ook een algemeen belang? Uiteindelijk ook een algemeen belang: in
de maatschappij waar de overheid jou als schuldig kan behandelen, is verschrikkelijk. Dat zou betekenen
dat je moeilijk gaat functioneren. Alles wat je onderneemt, wordt gevaarlijk. Maatschappijen worden
economisch steeds zwakker. Dus de presumptie van onschuld is niet alleen belang van de verdachte
maar ook van maatschappij in het algemeen.
C. Bescherming tegen strafrecht/overheid (II)
• Recht op privéleven (art. 8 EVRM; volgt uit systeem WvSv)
8-1 EVRM: “Een ieder heeft recht op respect voor zijn privé leven, zijn familie- en gezinsleven, zijn woning en
zijn correspondentie.”
▪ Speelt bij vrijwel alle dwangmiddelen
▪ Wat betekent/is privacy?
▪ Alleen individueel of ook algemeen belang bij bescherming privacy van burgers?
- Privacy voor wie: individuen, groepen, de gemeenschap
- Niets te verbergen? Onzin! Zelfs schadelijk voor functioneren maatschappij.
- Afweging per individuele zaak dus risicovol
- Geldt hetzelfde voor. Speelt bij alle dwangmiddelen, alle opsporingsmiddelen (als je aftapt, dna afneemt,
zelf bij verhoor). Let op: inbreuk is nog geen schending. Want schending van art. 8 EVRM: in lid 1 kijk je of
er een inbreuk op het recht is. als die er is, dan naar lid 2: is die inbreuk gerechtvaardigd is? moet een basis
, in de wet zijn, moet een legitiem doel hebben en noodzakelijk zijn in een democratische samenleving. als
dat zo is dan is het ook noodzakelijk.
- Wat is privacy? Volgens sommigen niets omdat het al onder andere rechten valt.
- Wat wel interessant is waar privacy speelt: 1) privacy van lijf en geest, mag niet zomaar inbreuk op
worden gemaakt 2) privacy van je omgeving: woning, werkplek etc. 3) persoonlijke informatie, informatie
over jouzelf (sluit strafbaarstelling doxing aan)
- Privacy is van belang van individuen. Maar ook belangrijk voor groepen, daar is vaak minder aandacht
voor. Als vrouwenbeweging geen privacy hebben gehad was het vrouwenkiesrecht veel later worden
ingevoerd. Waarom? Vrouwen hadden privacy om de zaken te bespreken en acties te ondernemen.
Alleen omdat de groep privacy had, hebben ze er een goede zaak van kunnen maken: geldt ook voor de
homobeweging, geldt ook voor emancipatie van minderheden.
- Dan privacy van gemeenschap, daar kom je op punt waarom privacy van belang gaat: gaat over etiketten,
gaat over persoon die je kan zijn die op dat moment bent. Voorbeeld: stel, dat iemand camera’s boven de
wc hangt. Enerzijds niets te verbergen en de andere kant: privacy schending. We kunnen samen
functioneren omdat iedereen privacy bij zich houdt. Zonder privacy wordt Sr een groot drama waar men
zichzelf niet kan zijn. probleem in strafrecht is: zo gauw je niet het belang van privacy erbij betrekt kom je
in afwerking terecht in het privacybelang van de individuele verdachte en belang van maatschappij om
strafbare feit op te lossen, in die afweging gaat privacy het altijd afleggen en dat zou slecht zijn voor de
maatschappij.
C. Bescherming tegen strafrecht/overheid (III)
• Recht op een eerlijk proces (art. 6 EVRM; door hele WvSv; zie ook vooraan in Modernisering WvSv:
art. 1.1.2 Concept Nieuw Sv)
6-1 EVRM o.a.: “... bij het bepalen van de gegrondheid van een tegen hem ingestelde vervolging
heeft een ieder recht op een eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak ...”
▪ Grote verzameling rechten, met relevantie voor zowel hoofd- als vooronderzoek
▪ Alleen individueel of ook algemeen belang bij eerlijk proces?
- Eerlijk proces als zelfstandige waarde
- Eerlijk proces als instrumentele waarde
- Grote invloed op kwaliteit van Nederlandse strafrechtspleging
- Maar spanning blijft: bijv. zwijgrecht en Unus testis, nullus testis, art. 342-2 Sv
- Eerlijk proces als je terechtstaat. Wat is dan het algemeen belang? Het eerlijk proces is een autonoom
belang, in die zin dat een proces (stel, 2 mensen die hebben exact hetzelfde gedaan, zelfde
achtergrond etc. worden voor zelfs straf veroordeeld. Maar de 1 wordt in eerlijk proces veroordeeld
en de ander in een schijnproces veroordeeld: is dat evenveel waard? Zodra je zegt dat eerlijk proces
meer waarde heeft, heeft het eerlijk proces autonome waarde. Het is meer waard! Daar mag je van
iedereen verwachten dat ze bij de uitkomst neerleggen. Bij de ander kan je verwachten dat men er
tegen is. alleen daarom is er al een enorm belang bij het voeren van procedure
- Dan instrumenteel belang: kwaliteit bij een eerlijk proces is veel hoger.
- Heeft veel invloed op strafproces: Laila veladova. We hebben wat dingen aangepast: advocaat bij
politieverhoor. Nederland is overstag gegaan. EHRM werd ingehaald door richtlijn van EU. In de zin
van strafvordering heeft de advocaat meer rechten in het vooronderzoek. M.a.w.: rechtspraak heeft
uiteindelijk Nederland de weg geopend om een keuze te maken die zij wellicht al langer wilde
maken. Nu was de keuze makkelijker.
- De spanning blijft. Het zwijgrecht. Dat is fijn voor de verdachte. Als je het afschaft dan foltering. Dus
zwijgrecht: het kan in individuele waarheidsvinding. Veel minder een tegenstelling tussen strafrecht
en mensenrechten dan wel wordt gedacht.
C. Bescherming tegen strafrecht/overheid (IV)
Materieel strafrecht
▪ EVRM raakt hele materiële strafrecht:
- Algemene legaliteitseis: 7
- Beperking voor bijzondere delicten: o.a. 8, 9, 10 en 11
, - Voorbeeld: vrijheid van meningsuiting (art. 10 EVRM)
10-1 EVRM “… mening te koesteren .. inlichtingen of denkbeelden te ontvangen of te verstrekken,
zonder inmenging van enig openbaar gezag ...”
▪ Speelt bij veel delicten
▪ Alleen individueel of ook algemeen belang bij vrijheid van meningsuiting?
▪ Wat grotere bedreiging: uitingen tegen minderheden of overheid die uitingen beperkt?
- Mensenrechten raken het hele materiele recht door bijv. art. 7 EVRM, ook door bijzondere delicten.
- Sr mag de rechten niet te veel beperken. Daar is weer schema van toepassing: basis wet, legitiem
doel en noodzakelijk in democratische samenleving.
- Vrijheid van meningsuiting. Groot scala aan uitingen. Is er een algemeen belang naast individueel?
Democratie moet kunnen ademen in een open debat. Geen vrijheid van meningsuiting= geen
democratie.
- Maar de vrijheid van meningsuiting is ook wel een probleem: als je ziet hoe politici en burgmeesters
worden bedreigd, gewoon omdat men losgaat omdat ze het niet eens zijn wat politici of bestuurders
wel of niet willen. Je kunt zeggen dat vvm veel breder wordt gebruikt dan dat je zou willen. Het draagt
soms weinig bij aan de democratie. Het probleem is: op het moment je vvm zou gaan afstellen, de
reikwijdte, ongeveer zo breed als nuttig is voor de democratie, dan krijg je het probleem van chilling
effect: dan zou je zeggen dit is vvm NU maar dit is rommel. Hier wil je de grens trekken, maar als je
hier de grens trekt, dan zijn er heel veel mensen dan blijf ik aan de andere kant. Chilling effect; de
grens laat mensen te ver terugzetten, discussie die stevig is wordt niet meer gevoerd. Vanuit oogpunt
van democratie met je grenzen van vvm breder trekken dan dat je nodig hebt voor de maatschappij.
Je hebt in democratie daarom altijd te maken met meningen die extreem zijn of minder toevoegen.
- Goed is dat die bepalingen fluctueren door de tijd. Waarom goed? dreiging kan steeds uit een andere
hoek blijven. Het kan zijn dat vvm zo wordt misbruikt dat andere groepen worden onderdrukt.
- Dus: in sommige periodes is de vvm heel bedreigend voor de maatschappij dat sommige groepen
extra worden onderdrukt, maar in andere tijden kan het best zijn dat de wind vanuit de overheid
komen: dat daar juist tegen beschermd moet worden, dan moet vvm juist groter worden.
- De vraag is: in welke periode zitten we? .. Of Is er een bedreiging vanuit de overheid groter dat je
grotere vvm zou willen? Op dit moment is het een stuk complexer: je moet bijna specifiek gaat kijken
waar hebben we het over? niet vvm abstract bespreken maar per thema gaan bekijken.
C. Bescherming tegen strafrecht/overheid (V)
• De eerste vraag: mensenrechtenbescherming van de verdachte en het algemeen belang: worden deze ten
onrechte als dilemma gezien?
▪ Bij afweging algemeen belang veiligheid tegen belang verdachte is verliezer al gauw duidelijk
▪ Deels schijntegenstelling
▪ Antwoord op vraag: ja
➢ Ja, tot op zekere hoogte dus wel. Voor een deel een schijn tegenstelling. Het algemeen belang en
individueel belang loopt hand in hand, het is voor flink deel hetzelfde belang, dus een deel een
schijntegenstelling. Dat komt natuurlijk, omdat het algemeen belang veel meer omvat dan alleen
veiligheid.
D. Bescherming tegen criminaliteit/anderen (I)
• Positieve verplichtingen
Plichten tot het strafbaar stellen van mensenrechtenschendingen door burgers en tot strafrechtelijk
onderzoek, vervolging, berechting, veroordeling, strafoplegging en straftenuitvoerlegging jegens hen.
▪ Historische en tekstuele betekenis mensenrechten: bescherming tegen staat
- Geen expliciete grondslag
- Rechtsschepping op basis van de aan verdrag (o.a. 2,.3, 4, 5, 8, 9, 10, 11 en 12) ten grondslag
liggende waarde i.p.v. bepalingen zelf
- Wat voor soorten delicten
- Redenering zonder einde
