In dit filosofie Essay wordt aandacht besteed aan de waarheid en de leugen. Vanuit verschillende filosofische stromingen worden deze belicht en blijkt dat de waarheid en de leugen helemaal niet zoveel van elkaar verschillen....!
Is de waarheid eigenlijk een leugen?
Filosofie
VWO 5
, In een opiniestuk van Trouw dat deze zomer werd gepubliceerd wordt gerefereerd aan die
hoeveelheid uitspraken die president Trump doet die niet waar zijn. Het aantal onwaarheden bleek
in de zomermaanden van 2018 16 per dag te zijn 1.
De waarheid staat steeds vaker ter discussie en lijkt zelfs een onderwerp van strijd te zijn 2. Zo zijn er
mensen die twijfelen aan het nut van vaccinaties, aan de opwarming van de aarde en aan wie de
veroorzakers van het neerhalen van de MH17 zijn. Nu de machtigste man ter wereld met regelmaat
informatie van invloedrijke grote bedrijven en van journalisten nepnieuws noemt, is het vraagstuk
over wat de waarheid nou eigenlijk inhoudt steeds vaker onderwerp van discussie.
In vele kranten en televisieprogramma’s wordt gesproken van een post-truth of postwaarheid
tijdperk. In 2016 was dit zelfs het Britse woord van het jaar volgens de Amerikaanse en Britse Dikke
van Dalen3. In hoog tempo steeg het gebruik van deze term. Maar wat houdt het in en hoe verhoudt
het zich tot filosofische stromingen? Dit is waarop ik mij in dit essay zal richten. De filosofische vraag
die ik hiermee hoop te kunnen beantwoorden is ‘is de waarheid eigenlijk een leugen?’
Eén van de filosofische stromingen is het rationalisme. Dit is een stroming in de filosofie die de rede,
het verstand, de ratio, de voornaamste bron van kennis is. Rationalisten hebben geen vertrouwen in
de zintuigen. Zij hechten waarde aan inzichten verworven door wiskundige en logische
redeneringen4. Plato is één van de bekendste rationalisten. Hij stelt dat al je kennis gebaseerd is op
ideeën. Aan elk concept ligt één idee ten grondslag: een absoluut idee 5. Deze heb je al in je hoofd en
is dus niet afhankelijk van ruimte en tijd. Alle ideeën zijn volgens Plato aangeboren.
Rechtvaardigheid is één van deze ideeën. Plato ging er vanuit dat de ware ideeën onvergankelijk en
onsterfelijk zijn en al ‘het stoffelijke’ ondanks dat het er werkelijk uit kon zien, sterfelijk en
vergankelijk is. Door je te binden aan het onsterfelijke en onvergankelijke vindt de mens houvast.
Een andere bekende rationalist is de filosoof Descartes. Descartes is van mening dat slechts vijf
basisideeën zijn aangeboren en de andere ideeën aan de zintuigen zijn ontleend 4,5. De waarheid is
dus in de basis aangeboren, maar vergt analyse van de aangeboren ideeën om tot kennis te komen.
Hij stelt dat ware kennis begint bij de radicale twijfel aan alles wat we geloven, menen te weten of
waarnemen6. Pas als we aan alles twijfelen stuiten we op iets dat onbetwijfelbaar is, namelijk dat
iets twijfelt of denkt. Ons eigen verstand is het startpunt van kennis; ‘ik denk dus ik ben’. Hij is van
mening dat we overtuigingen niet klakkeloos moeten overnemen maar kritisch na moeten denken.
Een tegenhanger van het Rationalisme is het Empirisme. Deze stroming stelt dat kennis gebaseerd is
op zintuigelijke waarneming4,6,7. Een belangrijke filosoof van deze stroming is John Locke. Ideeën zijn
volgens hem niet aangeboren. Hij ziet ervaring als een bron voor kennis. In tegenstelling tot het
rationalisme is hij van mening dat het bewustzijn een onbeschreven blad. Juist de zintuigelijke
waarneming vormen onze ideeën. Locke laat zich echter niet uit over de achtergronden van de
werkelijkheid. David Hume doet dit wel. Hij is ook een empirist en is van mening dat het grootste
deel van onze kennis onzeker is en meer zegt over onszelf dan over de werkelijkheid. Soms lijken
dingen door zintuigelijk waarneming tot kennis te leiden, maar is dit in de werkelijkheid niet het
geval. Niet alles aan kennis kun je waarnemen zegt Hume. Indrukken die je waarneemt die je niet
kunt aanraken, zien of ruiken zijn volgens hem gebaseerd op innerlijke waarneming. Hij noemt dit
laatste ‘substantie’ wat voorkomt uit de geest en iets zegt over hoe ons verstand werkt; ‘de rede is
alleen de slaaf , en mag alleen de slaaf zijn, van de hartstochten’. Ik denk dat hij bedoelt dat de
waarheid dus niet altijd is wat het letterlijk lijkt.
Een filosoof die in de tijd van de verlichting een middenweg tussen beiden bovengenoemde stromen
vertegenwoordigde was Kant. Met zijn ideeën combineerde hij het empirisme en het
rationalisme4,6,7. Kant is van mening dat de mens autonoom is; ‘de mens die voor zichzelf denkt en
zich niet onmondig laat leiden door een ander’. Hij zegt dat er een grens is aan wat we kunnen
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper femkesinneterpstra. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,99. Je zit daarna nergens aan vast.
