Hoofdstuk 1: Toepassingen van geneesmiddelen (Boek Farmacotherapie voor
apothekersassistenten)
1.2 Behandelmethoden
- Causale behandeling: causa = oorzaak. Als geneesmiddel de oorzaak van het probleem kan
bestrijden. Het geneesmiddel geneest de ziekte. Antibiotica bij bacteriën.
- Symptomatische behandeling: symptoom = verschijnsel. Bestrijd alleen de gevolgen van de
aandoening. Iemand heeft griep met koorts, kun je niks toen tegen de griep maar wel tegen
de koorts. Substitutietherapie is dat een geneesmiddel een lichaamseigen stof vervangt als
het lichaam dit zelf niet meer aan kan maken. Bijvoorbeeld insuline omdat het lichaam geen
insuline meer kan aanmaken.
- Preventieve behandeling: profylaxe = voorkomen van een ziekte. Bijvoorbeeld vaccinaties,
malariatabletten, behandelen van een hoge bloeddruk om hartziekten te voorkomen.
- Palliatieve therapie: verlengen van het leven, verminderen van pijnklachten en bestrijden
van symptomen en remmen van de ziekte. Doel is niet meer genezen maar lijden beperken.
- Diagnostische behandeling: het achterhalen van de oorzaak om daarna een behandeling in te
kunnen zetten. Voor een prostaatonderzoek wordt een radioactief middel gegeven om
diagnostiek onderzoek te kunnen doen. Het radioactieve middel is dan voor de diagnostiek.
1.3 Gebruiksduur geneesmiddelen hangt af van het doel van de therapie.
- Gebruiksduur bij klachten: mogen niet langer gebruikt worden dan nodig is, totdat de
klachten verdwenen zijn. Hoestmiddelen, pijnstillers, diarreeremmers.
- Gebruiksduur bij een kuur: Gedurende een periode volgens vast voorschrift. Symptomen
kunnen wel minder worden maar de ziekte is nog niet weg, daarom kuur afmaken.
- Langdurig gebruik: chronisch gebruik, als het regelmatig vergeten wordt kan de werking
verminderen of vergroot het de kans op bijwerkingen. Vaak ook afbouwen bij stoppen.
2.3 Alternatieve geneeswijzen (acupunctuur, homeopathie, voedingstherapie)
- Homeopathische middelen: behandelwijze met middelen die bij gezonde mensen
verschijnselen opwekken die gelijkenis vertonen met het ziektebeeld van de patiënt. Het
middel stimuleert het lichaam zichzelf te genezen. Zijn er in druppels, tabletten en globuli
(korrels). Tabletten worden gemaakt met melksuiker, globuli zijn rietsuikerkorrels. De
korrelvorm is vaak voor kinderen.
o Homeopathische middel wordt door het lichaam ervaren als een gerichte prikkel die
afweermechanisme stimuleert. Versterkt de afweerreactie, geeft duwtje in de rug.
- Fytotherapie: homeopathische behandelwijze met kruiden. Kruidenthee, kruidentabletten,
stropen, tinctuur. Bijv kamillethee om te stomen bij verkoudheid of zonnehoed kruiden bij
het verbeteren van de weerstand.
,Hoofdstuk 2: Toedieningswegen en toedieningsvormen (Boek Farmacotherapie voor
apothekersassistent)
2.2 Toedieningswegen (systemisch of lokaal)
- Toediening rechtstreeks in de bloedbaan: Parenteraal, Transdermaal, Sublinguaal.
- Toediening buiten de bloedbaan: Enteraal, Oraal
- Lokale toediening: direct op de plaats van werking aanbrengen, weinig bijwerkingen.
- Cutaan = op de huid, lokale bijwerkingen mogelijk, vaker bij kinderen, huid is dunner.
- Inhalatie = inhalatie kan via de luchtpijp of neus, lokale werking longen/neus.
- Toediening op slijmvliezen: Inhalatie, mond, neus, ogen en oren worden behandeld met
spoeling, druppels of sprays. Vagina kan lokaal behandeld met crème of vaginale tabletten.
- Systemische toediening: via de bloedsomloop naar de plaats van de werking.
- Orale toediening: snelheid afh van toedieningsvorm, vulling van de maag, het soort voedsel.
- Sublinguaal: onder de tong; snelle werking, lever wordt omzeild, vaak niet geschikt
- Rectaal: in de endeldarm bijv zetpil of klysma. Bij slecht slikken, patiënt misselijk is of als het
rectum behandeld moet worden. Nadeel is onregelmatige opname, voornamelijk geschikt
voor kinderen of mensen die slecht kunnen slikken. Oraal heeft altijd de voorkeur.
- Transdermaal: stoffen die via de huid in het bloed komen. Bijvoorbeeld fentanyl of nicotine
- Parenteraal (injectie): verwerking in het bloed, subcutaan, intraveneus, intramusculair. Intra
articulair (in het gewricht) Intra cardiaal, intralumbaal, epiduraal.
2.3 Orale toedieningsvormen
- Disper tabletten: vallen in water uit elkaar. Bruistabletten: lossen op in water door
gasontwikkeling. Zuigtabletten: lang in mond houden. Smelttabletten: lossen op in speeksel.
- Maagsapresistente tabletten: Entered Coated: hebben een laag waar het maagsap niet
doorheen dringt. (EC of MSR). Dragees: omhulde tabletten, moet in geheel geslikt worden.
- Tabletten met vertraagde afgifte: gelijkmatige verdeling in het bloed, vaak 1 of 2x daags en
heeft minder bijwerkingen. Mogen niet vermalen worden. (MGA, MVA, retard, ZOC)
- Capsules: gemaakt van gelatine, heel doorslikken, mag soms opengemaakt worden. In water
wordt capsule zacht dus mag wel geweekt worden. Niet voor hele jonge kinderen.
2.4 Toediening neus, oor, mond, oog
- Neusdruppels: lokale behandeling neusslijmvlies. Voor gebruik de neus snuiten, hoofd beetje
achterover, druppels opsnuiven, druppelaar schoonmaken, na openen 3 maanden houdbaar
- Neusspray: fijnverdeelde druppels vloeistof in neus, snuit neus zachtjes, spray en snuif
tegelijk. Soms neusspray ook systemisch dus met pijnstilling of neusspray tegen bedplassen,
deze neusspray maar vaak in 1 neusgat.
- Oogdruppels: maximaal 1 maand na openen houdbaar ivm infectiegevaar. Uiteinde flesje
niet met vingers of ogen aanraken. Hoofd iets achteroverbuigen, naar boven kijken, ooglid
wat naar beneden trekken, druppel erin laten vallen. Binnenkant van oog 1 minuut
dichtdrukken zodat het niet gelijk de neusholte ingaat. Druppelhulpen beschikbaar.
- Oogdruppels en lenzen: met gebruik oogdruppels lenzen afgeraden. Harde lenzen houden
geen druppels vast, zachte lenzen wel. Anders lenzen uitdoen en 15 min. later weer in doen.
- Oogzalf: hecht langer aan oogslijmvlies dan druppels, sliertje in oog aanbrengen. Kan wazig
gaan zien, veel knipperen met ogen na aanbrengen en advies voor het slapen gaan zalven.
- Oordruppels: hoofd opzij doen, enkele druppels in de ingang laten vallen, daarna inmasseren
of aan het oor trekken. Na openen 1 maand houdbaar. Oordruppels niet steriel, oogdruppels
wel.
,2.5 Toedieningsvormen voor de luchtwegen
- Bovenste luchtwegen: neusholte en mondholte. Onderste luchtwegen zijn de longen.
- Inhalatie instructie: Ga rechtop zitten of staan en adem diep in en uit, inhaleer op de juist
wijze afhankelijk van het apparaat, houd de adem 5-10 tellen vast, adem langzaam uit via de
neus, sluit het apparaat af en spoel de mond met 1 slok water.
- Dosis aerosol: inhalatiesprays, wanneer knop wordt ingedrukt komt fijn verdeeld drijfgas vrij,
daarom hand oog coördinatie belangrijk en gebruik met voorzetkamer, pufje wordt in
hulpstuk gespoten waardoor de patiënt rustig kan inhaleren.
- Autohaler: dosisaerosol die automatisch een pufje geeft bij inademen. Niet nodig om zelf op
knop te drukken. Kan niet met een voorzetkamer gecombineerd.
- Poederinhalatoren: poederinhalatoren voor 1 dosis en met meerdere dosissen. Voor 1 dosis
is het een capsule die in een inhalatieapparaat wordt gebracht. Door krachtig te inhaleren
wordt de vaste stof in de longen verdeeld.
- Meerdere dosissen: diskus, turbuhaler, novolizer, elipta, zit opgesloten in het apparaat, bij
elke inademing komt 1 dosis vrij. Kinderen vanaf 7 jaar gebruiken. Poederinhalatoren
makkelijker in gebruik, niet voor jonge kinderen, oudere mensen en mensen met
onvoldoende longcapaciteit heeft de dosisaerosol met voorzetkamer de voorkeur.
- Inhalatievloeistoffen: via vernevelapparatuur toegediend, keuze als longfunctie heel slecht is.
Dan wordt een luchtwegverwijdende of ontstekingsremmende stof geïnhaleerd.
- Stoomdruppels: gebruik bij verstopping bovenste luchtwegen, druppels in kokend water. Dan
stomen met handdoek voor 10 minuten. Ongeschikt voor kleine kinderen ivm warm water.
2.6 Toediening op de huid
- Zalven en crèmes: bestaat uit basis met werkzame stof. Zalf bestaat uit vetten. Crèmes
bestaat uit vet en water daardoor makkelijk smeerbaar en trekt snel in.
- Zalven op slijmvliezen: neus/mondzalf, samenstelling zodat het goed hecht op het slijmvlies
- Pleisters: maar weinig pleisters omdat weinig stoffen door de huid heen kunnen dringen en
in het bloed kunnen komen. Voorbeeld: hormoonpleister, fentanyl pleister, pleister tegen
hartklachten, nicotinepleister. Meestal is 2-3x per week vervangen voldoende, moet op
andere plek geplakt worden om huidirritatie te voorkomen, kan blijven zitten met douchen.
Bovenlichaam of bovenarm met weinig haren.
2.7 Rectale toedieningsvormen; via de anus in de endeldarm, lokale of systemische werking.
- Zetpillen: lichaamstemperatuur smeltende pil, heeft torpedovorm. Via punt inbrengen en
duwen op de platte achterkant. Topje bevochten voor makkelijker inbrengen. Bij kinderen
inbrengen liggend met opgetrokken knieën, daarna billen bij elkaar houden.
- Klysma: rectale vloeistof. Fles leegknijpen en ingedrukt weer terugtrekken anders zuigt de
fles weer vol.
3.7 Vaginaal tabletten, crèmes en spoelingen
- Vaginaal tablet: via applicator diep inbrengen, tablet of ovule lost op. Smelt bij
lichaamstemperatuur, liggend inbrengen voor het slapen. Kan condooms aantasten.
- Vagina crème: Applicator met zalf inbrengen, indien zwanger geen applicator gebruiken ivm
ongewenste prikkeling van baarmoedermond vermijden.
- Vaginaal spoeling: gebruik bij infectie of ontstekingen. Doel: PH herstellen, hulpstukken
verkrijgbaar.
- Spiraal: inbreng in de baarmoeder, kan jaren blijven zitten.
- Vaginale ring: ring kan 3 weken blijven zitten met hormonen die zwangerschap voorkomen.
, Hoofdstuk 3: Opname, werking, omzetting en uitscheiding (Boek Farmacotherapie voor
apothekersassist)
3.2 Opname
- Middel komt aan in darm, word in het bloed opgenomen of het wordt afgestoten via
ontlasting. Middelen die in het bloed worden opgenomen komen via de dunne darm en
poortader in de lever in de rest van het lichaam. Een geneesmiddel dat in de darm
opgenomen wordt gaat dus altijd via de lever en kan tot 45 minuten duren voordat het
middel werkt. Een middel dat niet in het bloed wordt opgenomen heeft een lokale werking in
de dikke darm, bijvoorbeeld bij darmkrampen of diarree.
- Opname na rectale toediening zetpil of klysma: naar de endeldarm, zetpil smelt door warmte
en de werkzame stof wordt via het slijmvlies van de darm in het bloed opgenomen zonder de
lever te passeren. Rectale toediening is minder betrouwbaar dan orale toediening.
4.2 Werking van geneesmiddelen
- Bepaalde organen of cellen zijn gevoelig voor bepaalde stoffen en geeft een werking.
- Bloedspiegel: altijd via lever. De biologische beschikbaarheid: de hoeveelheid geneesmiddel
die in het bloed terecht komt, in procenten van de ingenomen hoeveelheid
- Verloop van bloedspiegelcurve: patiënt neemt om 7.30 uur een tablet in,
bloedspiegelbepaling wordt uitgevoerd door elke 30 minuten bloed af te nemen en de
hoeveelheid stof te testen. Als een voortdurende werking nodig is moet voordat de
ondergrens bereikt is een nieuwe dosis worden ingenomen. Gangbare innametijden: 8 uur,
12 uur, 17 uur en 22 uur. Vaak op nuchtere maag voor een snellere werking, soms ook met
eten voor gelijkmatigere bloedspiegel.
- Smalle therapeutisch breedte: Snel vergiftigingsverschijnselen bijvoorbeeld
epilepsiemiddelen, lithium, oncolytica of digoxine. Bloedspiegel bepalen voor juiste dosering.
5.2 Omzetting in de lever en nieren
- Lever belangrijk bij opname en omzetting van geneesmiddelen. Soms pas werkzaamheid
nadat de lever ze heeft omgezet. Bijvoorbeeld prednison – prednisolon / T4 – T3.
6.2 Uitscheiding
- Uitscheiding van de lever wordt via de nieren afgevoerd. Als de lever en nieren niet goed
werkzaam zijn kan het geneesmiddel zich ophopen in het lichaam.
- Halfwaardetijd: tijd waarin de hoeveelheid geneesmiddel in het bloed tot de helft is
verminderd, varieert van 1 uur tot dagen. Uit het lichaam als de halfwaardetijd 5x is
verstreken.
- Cumulatie: Wanneer een 2e dosis wordt ingenomen terwijl de halfwaardetijd pas net
verstreken is. Werkzame stoffen kunnen opstapelen waarbij vergiftiging kan optreden.
