Alle verplichte literatuur sociologische vraagstukken 4 + colleges en interactieve sessies
Samengevat per week
Week 1 – inleiding: stad en migratie in historisch perspectief
The city: suggestions for the investigation of human behavior in the city environment – Robert E. Park
De auteur stelt voor om de stad niet alleen als een verzameling mensen en sociale structuren te
beschouwen, maar als een instelling, oftewel een “institutie.” Volgens de definitie van Sumner
bestaat een institutie uit een “concept” en een “structuur.” Het concept omvat georganiseerde
attitudes en opvattingen die worden ondersteund door bijpassende gevoelens. De structuur is het
raamwerk of de middelen waarmee deze ideeën tot uiting komen in de realiteit en de belangen van
de samenleving dienen.
Door de stad als institutie te zien, kunnen we het beschouwen als een mechanisme waarin privé- en
publieke belangen gezamenlijk vorm krijgen. Hoewel veel aspecten van de stad – zoals gebouwen,
infrastructuur en organisaties – artificieel lijken, worden ze pas echt deel van de stad als institutie
wanneer ze, door gebruik en gewoonte, verbonden raken met de levenskrachten van individuen en
de gemeenschap. Zo ontstaat de stad als geheel door de onbedoelde inspanningen van
opeenvolgende generaties.
Het stadsplan en lokale organisatie
De auteur bespreekt hoe de stad, met name de moderne Amerikaanse stad, op het eerste gezicht
kunstmatig lijkt, maar in feite diepgeworteld is in de gewoonten en waarden van haar bewoners.
Stadsplanning, zoals het rasterpatroon en de blokindeling, maakt dat de stad eruitziet als een pure
constructie. Echter, deze fysieke structuur van de stad is een uitdrukking van menselijke natuur, en
beïnvloedt op haar beurt het gedrag en de sociale structuren van de inwoners.
o Stadsplan en organisatie: Het stadsplan bepaalt de basisstructuur van een stad, zoals de
locatie van gebouwen en infrastructuur. Maar onder invloed van persoonlijke voorkeuren en
economische factoren ontstaan gebieden die zich spontaan ontwikkelen tot woon- en
werkgebieden. Dit leidt tot de vorming van wijken en segregatie, waarbij verschillende
bevolkingsgroepen (zoals rijke en arme wijken, of etnische gemeenschappen) zich op
bepaalde plekken concentreren. Dit maakt van de stad een complexe sociale structuur die
niet volledig ontworpen of gecontroleerd kan worden.
o Wijkvorming: De nabijheid van mensen creëert buurten die functioneren als sociale
eenheden, waar mensen gemeenschappelijke belangen en gevoelens delen. Buurten
ontwikkelen een eigen identiteit, tradities en sociale normen. Buurtverenigingen, formele en
informele, geven uitdrukking aan deze lokale sentimenten. Sommige buurten worden
hechter, terwijl andere vervallen of van karakter veranderen, bijvoorbeeld door
veranderingen in de bevolking of economische factoren.
o Kolonies en segregatie: Steden ontwikkelen vaak etnische wijken en segregatiezones, zoals
Chinatown in San Francisco of Little Sicily in Chicago. Daarnaast hebben veel steden aparte
gebieden voor specifieke beroepen of sociale klassen. In grote Europese steden, zoals Oost-
Londen, is deze segregatie nog sterker, wat leidt tot een duidelijke identiteit en cultuur in
bepaalde stadsdelen. Deze groepen behouden vaak eigen normen, tradities en een
onderscheidend sociaal karakter.
o Onderzoek naar stedelijke bevolkingsdynamiek: Om de stad en haar wijken goed te begrijpen,
is het belangrijk om factoren te bestuderen zoals bevolkingsgroei, immigratie, economische
factoren, en de sociale rituelen en waarden van verschillende gemeenschappen. De auteur
benadrukt dat het onderzoeken van stadswijken en sociale interacties in steden ons kan
helpen om inzicht te krijgen in het bredere menselijke gedrag en sociale dynamieken.
,Secundaire relaties en sociale controle
Moderne vervoers- en communicatiemiddelen zoals de elektrische spoorweg, de auto en de telefoon
hebben recent grote invloed gehad op de sociale en industriële organisatie van steden. Ze hebben
bijgedragen aan het concentreren van verkeer in stadscentra, veranderden het karakter van
detailhandel en stimuleerden de groei van buitenwijken. Tegelijkertijd zien we dat persoonlijke,
directe relaties in steden plaats hebben gemaakt voor indirecte, ‘secundaire’ relaties, wat resulteert
in een verschuiving in gewoonten, gevoelens en karakter van stadsbewoners.
In kleine gemeenschappen waren menselijke relaties intiem en op gevoel gebaseerd, zoals tussen
familieleden en buren. In steden verzwakken deze primaire banden doordat mensen ver weg van
elkaar werken en soms jarenlang zonder echte interactie naast elkaar leven. Dit vermindert de sociale
controle die ooit door de kerk, school en het gezin werd uitgeoefend. Instellingen zoals de school
nemen nu taken over die vroeger bij het gezin hoorden, en ook de kerk probeert zich aan te passen
aan de veranderde omstandigheden.
De verstedelijking en de mobiliteit van de bevolking worden gezien als factoren die bijdragen aan een
toename van criminaliteit en normvervaging. Onderzoek toont aan dat kinderen van immigranten in
steden vaker betrokken zijn bij misdaad, wat erop wijst dat traditionele waarden verzwakken in
stedelijke omgevingen. Als reactie hierop krijgt de rechtbank steeds vaker een herstellende rol,
waarbij rechters niet alleen straffen, maar ook proberen om individuen weer te integreren in de
maatschappij.
De stad bevordert indirecte sociale interacties en segregatie tussen bevolkingsgroepen, zoals
immigrantengemeenschappen die hun eigen talen en media behouden. Het verlies van primaire
banden en de toenemende afhankelijkheid van wet- en regelgeving zorgen voor nieuwe vormen van
sociale controle. Er wordt onderzocht hoever deze controle zal gaan en of dit kan leiden tot
toenemende regulering van individuele vrijheid, zoals in andere landen.
Enkele hoofdthema’s met betrekking tot sociale problemen en mechanismen in moderne steden zijn
onder andere:
1. Verslaving en maatschappelijke factoren: De tekst bespreekt de aard van de menselijke drang
naar stimulerende middelen zoals alcohol en de sociale omstandigheden die deze normale
verlangens omvormen tot destructieve gewoonten of sociale ondeugden. Er worden vragen
gesteld over de erfelijkheid van verslaving, de mogelijkheid om ongezonde driften te
vervangen door gezondere alternatieven, en de effecten van maatschappelijke taboes rond
drank en andere verslavende middelen. Een deel van deze problematiek werd eerst
bestreden in landelijke gebieden, maar is nu verplaatst naar steden, waar het onder andere
samenvalt met de groei van vrouwenemancipatie en de publieke bespreekbaarheid van
seksualiteit.
2. Politieke veranderingen en stadsbestuur: Er wordt ingegaan op de verschuiving van macht
van wetgevende naar uitvoerende overheidsorganen, vaak als reactie op het falen van
traditionele politieke structuren binnen grote, complexe stedelijke populaties. Stedelijke
politieke machines, zoals Tammany Hall, functioneren als feodale structuren waar loyaliteit
en persoonlijke relaties centraal staan. In contrast hiermee zijn er de “goede-regering”-
organisaties die publiek belang vooropstellen en die zich richten op efficiency door de
publieke opinie te vormen via onderzoek en voorlichting.
3. De rol van de pers en publieke opinie: In een stedelijke context, waar traditionele sociale
controlemechanismen zoals dorpsroddels niet meer bestaan, vervangt de pers deze functie
gedeeltelijk. Kranten, onderzoeksbureaus en educatieve campagnes worden gebruikt om
publieke opinie te beïnvloeden en publieke bewustwording te vergroten. De pers biedt
informatie over het stadsleven en fungeert als een modern middel voor sociale controle.
, Daarnaast worden er vragen gesteld over de aard van nieuws, de ethiek van journalistiek, en
de invloed van de pers op en door de publieke opinie.
De tekst benadrukt dat publieke opinie en secundaire sociale relaties (in tegenstelling tot directe,
persoonlijke banden) essentieel zijn voor sociale controle in stedelijke omgevingen. Het stelt verder
vragen over hoe deze mechanismen werken, de mate waarin ze effectief zijn en wat hun invloed is op
de stedelijke gemeenschap.
Temperament en de stedelijke omgeving
Grote steden fungeren altijd als smeltkroezen van verschillende rassen en culturen. Door intense
interacties in stedelijke centra ontstaan er nieuwe mensentypes en sociale groepen. In de Verenigde
Staten trekken grote steden veel mensen uit geïsoleerde dorpen, wat leidt tot nieuwe sociale en
temperamentvolle typen. Transport en communicatie vergemakkelijken de mobiliteit van individuen,
waardoor contacten vluchtiger en minder stabiel worden. Mensen leven vaak als vreemden,
vergelijkbaar met het leven in een hotel, wat oppervlakkige relaties in de hand werkt.
De stedelijke omgeving schept moralisme door zich op te delen in "morele regio's," zoals
uitgaansgebieden en buurten waar mensen met gelijksoortige interesses en temperamenten
samenkomen. Dit leidt tot segregatie, die mensen de mogelijkheid geeft in verschillende, soms
tegenstrijdige werelden te leven en experimenteren. Dit kan verfrissend en spannend zijn, vooral
voor jongeren, en trekt veel mensen aan vanwege de diversiteit aan prikkels en ervaringen.
In stedelijke "morele regio's" zoals de armere wijken en de "vice-districten," kunnen afwijkende
groepen hun impulsieve neigingen of passies vrijer uiten dan in kleinere gemeenschappen. Hierdoor
ontstaan unieke sociale dynamieken die niet alleen bijdragen aan criminaliteit en immoraliteit, maar
ook een voedingsbodem vormen voor kunst en innovatie. Zo biedt de stad ruimte aan individuen met
uiteenlopende behoeften, waaronder excentrieke, getalenteerde en zelfs criminele types, en wordt
het een omgeving waarin afwijkende persoonlijkheden hun karakter optimaal kunnen ontwikkelen.
Chapter 7: the slum. In the gold coast and the slum. A sociological study of Chicago’s near north side
– Zorbaugh, H. W.
De tekst beschrijft de ontwikkeling van de sloppenwijk in het gebied ten westen van Wells Street en
ten zuiden van Chicago Avenue in Chicago, gekarakteriseerd door lage, vochtige grond en goedkope
houten gebouwen. Dit werd beïnvloed door de brand van 1871, waarna de wijk een toevluchtsoord
werd voor verschillende migrantengroepen, zoals Ieren, Duitsers, Zweden, Sicilianen en later Afro-
Amerikanen. Deze groepen vestigden zich in de sloppenwijken, waar ze vaak in slechte
omstandigheden leefden, met verwaarloosde gebouwen en lage huurprijzen.
Door de economische omstandigheden blijven de armere bevolkingsgroepen vaak achter in de wijk,
terwijl de meer ambitieuze bewoners verder trekken. Dit resulteert in een gedesintegreerde
gemeenschap die steeds dichter bij het stadscentrum komt te liggen. In de wijk bevinden zich
verschillende buitenlandse kolonies, zoals de Italiaanse, Perzische en Griekse gemeenschappen, die
elk hun eigen cultuur en sociale netwerken onderhouden.
De sloppenwijken, waaronder de Near North Side, worden gekarakteriseerd door een
kosmopolitische mengeling van verschillende etnische groepen, maar ook door conflicten tussen die
groepen. De slechte leefomstandigheden leiden vaak tot het ontstaan van jeugdbendes, die dienen
als sociaal vangnet voor jongeren wiens familie of gemeenschap hen niet kan ondersteunen. Deze
bendes gedragen zich vaak op een manier die in conflict staat met de bredere samenleving, wat leidt
tot delinquent gedrag. De politie en de rechtbanken van de wijk worden het toneel van deze
conflicten.
,The polish peasant. In the polish peasant in Europe and America: volume III – William, T and
Znaniecki F.
Deze passage beschrijft het verhaal van een Poolse emigrant die afscheid neemt van zijn familie en
naar Amerika vertrekt op zoek naar een beter leven. Het vertrek uit zijn dorp is emotioneel; zowel hij
als zijn familieleden zijn diep verdrietig en ze vragen zich af of ze elkaar ooit weer zullen zien. Zijn
moeder is vooral aangedaan en geeft hem haar zegeningen, wat hem erg raakt.
Na een lange reis komt hij aan in Amerika, maar hij voelt zich geïsoleerd en vervreemd. Veel andere
emigranten lijken niet te begrijpen wat ze achterlaten of waar ze naartoe gaan. Hij voelt dat deze
mensen door armoede of gebrek aan kennis naar Amerika zijn gekomen, vaak zonder besef dat ze
misschien in een nieuwe vorm van slavernij terechtkomen. De harde behandeling die hij en de andere
emigranten op de boot ondergaan, maakt hem verdrietig en kwaad.
In Chicago wordt hij opgevangen door zijn zus Marya en haar man Stach. Zijn verblijf bij zijn zus blijkt
echter ingewikkeld te zijn. Marya verwacht dat hij snel werk vindt en rekent kosten aan voor zijn
verblijf. Ze heeft invloedrijke vrienden zoals mevrouw Moraska, die haar aanzet om meer geld van
hem te vragen, wat tot spanningen leidt. Marya’s man Stach blijkt een goedhartige man te zijn, die
geduldig blijft ondanks de bemoeienissen van anderen en de soms neerbuigende houding van Marya.
Na enige tijd vindt de schrijver werk bij een bakkerij, waar hij hard werkt en een groot deel van zijn
loon aan Marya geeft om zijn schuld af te lossen. Toch blijft Marya onder invloed van Moraska klagen
dat hij te veel koffie drinkt en dat hij meer zou moeten betalen. Dit gedrag irriteert hem, vooral
omdat hij zich inzet om financieel bij te dragen.
De verteller, Władysław, beschrijft een periode vol persoonlijke en financiële tegenslagen nadat hij
besloot te trouwen met Ludwika. Aanvankelijk overwoog hij om met een andere vrouw, Helcia, te
trouwen, maar besloot uiteindelijk voor Ludwika te kiezen. Hij schrijft haar een brief waarin hij haar
ten huwelijk vraagt en, na wat discussie over wie naar wie moet reizen, vertrekt hij naar haar toe om
hun huwelijk te voltrekken. Het huwelijk is bescheiden, en Władysław werkt hard om hun leven op te
bouwen, maar na de bruiloft volgen de problemen elkaar snel op.
Hij verliest zijn baan, en ondanks verschillende pogingen lukt het hem niet om weer werk te vinden.
Hierdoor raken hij en zijn vrouw in een financieel moeilijke situatie. Władysław moet lenen om te
overleven en verkoopt zelfs oude brieven om geld te verdienen. Het paar woont bij zijn zus, Marya,
maar er ontstaan spanningen en conflicten, deels door de armoede en de kritiek van Marya op
Ludwika. Uiteindelijk verhuist het stel naar een eigen kleine woning.
Hoewel hun financiële situatie moeizaam blijft, schrijft Władysław verder aan verhalen over zijn leven
om extra inkomsten te genereren. Ondertussen blijft hij worstelen met de werkloosheid en de
gevolgen van de Eerste Wereldoorlog, die de werkgelegenheid schaadt. Ondanks alles blijft Ludwika
hem trouw en toont ze begrip, wat zijn liefde voor haar vergroot, ook al leven ze onder zware
omstandigheden.
,Week 1 – College 1
Wat is een stad?
Historisch perspectief
- Eerste steden (bijvoorbeeld Mesopotamië):
o De allereerste steden ontstonden in vruchtbare gebieden waar landbouw floreerde,
zoals in Mesopotamië (rond 4000 v.Chr.).
o Mensen begonnen zich te concentreren in nederzetting vanwege
voedseloverschotten, wat handel en sociale interacties stimuleerde
o Functies: bescherming, religieuze centra (tempels zoals de Ziggurat), en bestuurlijke
organisatie
- Middeleeuwse steden:
o In Europa ontstonden in de middeleeuwen steden met specifieke stadsrechten. Deze
rechten bepaalden bijvoorbeeld:
Een stadsmuur: voor bescherming tegen aanvallen
Rechtspraak: steden mochten eigen wetten en rechtbanken hebben
Belastingen: steden konden hun eigen inkomsten regelen via tol of accijnzen
o Voorbeeld: Rotterdam kreeg stadsrechten in 1340, wat leidde tot groei en meer
autonomie
Een stad kan vanuit verschillende invalshoeken worden gedefinieerd, afhankelijk van de focus.
Hieronder een overzicht van enkele veelgebruikte criteria:
- Demografisch
o De grootte van de bevolking speelt een rol
o In Nederland wordt een gebied met 50.000+ inwoners vaak als stad beschouwd. In
andere landen kunnen drempels verschillen
- Economisch
o Steden zijn economische knooppunten, met markten, handel en werkgelegenheid
o Voorbeelden: industriële steden zoals Manchester (19 e eeuw) of financiële centra
zoals Amsterdam
- Politiek
o Een stad kan een zelfstandige bestuurlijke eenheid zijn, bijvoorbeeld een stadstaat
zoals het middeleeuwse Venetië of het moderne Singapore
- Cultureel
o Steden zijn vaak broedplaatsen voor kunst, wetenschap en innovatie. Denk aan
Florence tijdens de Renaissance of het huidige Berlijn
- Sociaal
o Een stad is een plek met een diverse en dichtbevolkte samenleving. Verschillende
sociale klassen, etnische groepen, subculturen leven samen.
Variaties in definitie
- Per tijd en plaats
o Wat vroeger als stad werd gezien, kan vandaag een dorp lijken. Zo zou een
middeleeuwse stad met 10.000 inwoners tegenwoordig klein zijn.
o In sommige culturen of periodes lag de nadruk op andere aspecten, zoals religie
(heilige steden zoals Jeruzalem) of handel (havensteden zoals Rotterdam)
- Per bevolkingsgrootte, gebied en functie
o De grootte van een stad is relatief. Een stad in Nederland (zoals Delft met ~100.000
inwoners) zou in China als middelgrootte stad worden beschouwd.
o Ook de functies van een stad (bijvoorbeeld als industrieel centrum, religieus centrum,
of toeristische bestemmingen) kunnen de definitie beïnvloeden.
, Belang van een definitie
Het definiëren van een stad is belangrijk voor beleidsmakers, wetenschappers en
stedenbouwkundigen. Het bepaalt bijvoorbeeld:
- Waar infrastructuur (wegen, scholen) nodig is
- Hoe bevolkingsgroei gemeten wordt
- Hoe internationale vergelijkingen gemaakt kunnen worden
De definitie die het CBS aan een stad geeft luidt als volgt: “een rastervierkant van 500 bij 500 meter
wordt tot stedelijk gebied gerekend als de omgevingsadressendichtheid (OAD) van het betrokken
rastervierkant 1500 of meer adressen per vierkante kilometer is.”
Wat is verstedelijking?
Verstedelijking verwijst naar het proces waarbij een toenemend deel van de bevolking in steden gaat
wonen. Het is een verschuiving van een meer landelijke samenleving naar een stedelijke. Dit proces
kan zowel door bevolkingsgroei binnen steden als door migratie van het platteland naar de stad
worden aangedreven.
Internationale definitie: UN Habitat (DEGURBA)
UN-habitat, een organisatie van de Verenigde Naties, gebruikt de “degree of urbanisation”
(DEGURBA) om te bepalen wat een stedelijk gebied is. Hierbij worden twee belangrijke criteria
gehanteerd:
- Dichtbevolkte gebieden (stedelijke clusters):
o Een stad wordt als dichtbevolkt gebied beschouwd als ten minste 50% van de
bevolking woont in clusters die stedelijke kenmerken hebben
o Deze clusters zijn gebieden waar mensen dicht bij elkaar wonen, met bijvoorbeeld
een hoge bebouwingsdichtheid en een concentratie van voorzieningen zoals winkels,
openbaar vervoer, en werkgelegenheid.
- Minimale stedelijke bevolkingsdichtheid:
o In elk stedelijk centrum moet minstens 75% van de bevolking binnen de stadsmuren
of het stedelijke gebied wonen.
o Dit benadrukt dat een groot deel van de stedelijke bewoners echt in stedelijke centra
woont, niet in omliggende landelijke gebieden
Waarom is deze definitie belangrijk?
- Uniforme meting: het maakt internationale vergelijkingen tussen landen mogelijk. Wat als
stad wordt beschouwd in bijvoorbeeld Nederland (een stad als Delft met ~100.000 inwoners)
kan in andere landen anders zijn.
- Beleid en planning: overheden kunnen beter plannen voor infrastructuur, huisvesting en
voorzieningen als ze weten hoeveel mensen in stedelijke gebieden wonen.
- Economische en sociale impact: verstedelijking heeft invloed op werkgelegenheid,
gezondheidszorg en transport. Een duidelijke definitie helpt om deze uitdagingen aan te
pakken.
Verstedelijking in context
Sinds 2007 woont meer dan 50% van de wereldbevolking in steden, een mijlpaal in de menselijke
geschiedenis. Dit betekent dat verstedelijking niet alleen een proces van groeiende steden is, maar
ook de dominante van stedelijke levenswijzen in de moderne wereld.
