S
SAMENVATTING
Estate planning
Anna Nauta
, HOORCOLLEGE 1
HOORCOLLEGE 1
ALGEMEEN
In de hoofdlijnen moet je weten waar het over gaat. Even een paar begrippen: AMBI’s zijn algemeen
nut beogende instellingen. Dat is bijvoorbeeld het Wereld natuurfonds en de Hartstichting. In de
praktijk willen vaak mensen iets nalaten aan deze goede doelen. Zij kennen een fiscaal gunstige
regeling. Doelvermogens zijn APV’s en dat is afgezonderd particulier vermogen. Doelvermogens zijn
geen N.V. of B.V. Dit kan bijvoorbeeld een trust of een stichting zijn en daarvoor is een particuliere
regeling in het leven geroepen. Vaak worden deze constructies gebruikt om belasting te besparen.
Internationaal gezien wordt het erf- en schenkingsrecht behandeld tijdens de colleges. Er worden
ook vragen gesteld over stof wat is behandeld tijdens de vakken Huwelijksvermogensrecht, Erfrecht
en IPR. Het is dus belangrijk dat je de hoofdlijnen van deze vakken nog beheerst, want daar worden
tijdens het tentamen ook vragen over gesteld.
WAT IS ESTATE PLANNING?
Wat vinden we van de volgende definitie? ‘Het beheer van iemand z`n kapitaal en vermogen, met als
doel het vermogen belastingtechnisch zo voordelig mogelijk over te dragen aan de erfgenamen.’ De
notaris heeft niet alleen de taak om het belastingtechnisch zo voordelig mogelijk in te richten. Dit is
eigenlijk meer de taak van fiscalisten en zij vragen vaak aan de notarissen om een bepaalde
constructie op te stellen voor de klant. De notaris kijkt ook naar de wensen van partijen zelf en
daarbij maken zij ook een risicoanalyse. Zij kijken dus ook naar de civielrechtelijke kant. De
bovengenoemde definitie is daarom een beetje te beperkt. Estate planning is eigenlijk het civiele en
fiscale recht met elkaar verenigingen. Iemand wil civiel dit en wat heeft dat voor gevolg voor het
fiscale recht. Dat is de vraag waar estate planning zich mee bezig houdt. De vraag is of je de gevolgen
kan optimaliseren. De wisselwerking tussen het fiscale en het civiele recht is dus heel belangrijk.
Tevens zijn de maatschappelijke en ethische aspecten ook heel belangrijk. Deze stelling past dus
beter bij estate planning: ‘De juridische en fiscale aspecten van het instandhouden en de overgang
van vermogen’.
WAT IS HET MAATSCHAPPELIJKE ASPECT VAN BELASTINGEN?
Van het belastinggeld kan het onderwijs, maar ook bijvoorbeeld de zorg betaald worden. Het
collegegeld is namelijk 1/10 deel van de daadwerkelijke kosten die worden gemaakt. Daarnaast
wordt het geld voor de infrastructuur gebruikt en dergelijke. Waar moet de wetgever op letten bij
belastingheffing? De breedste schouders dienen de zwaarste lasten te dragen. Er moet dus een
eerlijke verdeling zijn. Daarbij wordt er gekeken wat iemand kan opbrengen (draagkracht). Doordat
er soms belastingbesparende constructies worden bedacht, komt het achterliggende idee in het
geding en dragen de breedste schouders niet altijd de zwaarste lasten. Vaak betalen de allerrijkste
door deze constructies naar verhouding de minste lasten. Notarissen en fiscalisten kunnen namelijk
door middel van estate planning de belasting die men moet betalen, zoveel mogelijk minimaliseren.
CONSTRUCTIE MAATSCHAPPELIJK TOEGESTAAN ?
Man is circa 80 jaar oud en ernstig ziek. Hij had een verpleegkundige (40 jaar oud) die hem bijstond
en zij kregen een goede band met elkaar. Hij had geen echtgenote, kinderen of andere naasten aan
wie hij zijn vermogen kon nalaten. Vervolgens zei hij tegen de verpleegkundige: ik wil jou tot enig
erfgename benoemen. Dit mag niet volgens de beroepsregels van huisartsen, maar fiscaal en
civielrechtelijk is dat toegestaan. Vervolgens gaat hij naar de notaris en de notaris geeft aan dat deze
constructie wel erg duur is. Er geldt namelijk maar een kleine vrijstelling van circa € 2.000 en geldt
1
,het hoge belastingtarief van 30%/40%. Tevens kan zij geen beroep doen op een
echtgenotenvrijstelling. De vrouw moet in deze situatie dus veel belasting betalen.
De notaris geeft vervolgens aan dat het zou schelen als partijen partners zijn van elkaar. Wat doet
vervolgens de vrouw? De vrouw was in casu getrouwd met iemand anders. De vrouw gaat vervolgens
scheiden van haar man, waar zij nog wel mee blijft samenwonen, en zij trouwt vervolgens met de
man. De vrouw geniet nu van een partnervrijstelling, er geldt een laag belastingtarief van 10%/20%
en het allergrootste voordeel is dat er sprake is van een gemeenschap van goederen (van rechtswege
voor 2018). Een paar dagen later komt de man te overlijden.
Is deze constructie maatschappelijk toegestaan? Allereerst moet je jezelf afvragen of deze man zijn
wil kan bepalen. In deze casus was de man volledig bij kennis en kon hij dat. Hij was bij zijn volle
verstand. Op het moment dat zij bij je langskomen en vragen of je deze constructie wil maken, dan
heb je een miniserieplicht en dan moet je dat in beginsel doen. Dat is een lastig dilemma waar je in
zit. Mag je als notaris dit actief adviseren? Op het moment dat de vrouw gehuwd is, dan is het
natuurlijk wel een hele vreemde constructie. De wet is niet bedoeld om op deze wijze toe te passen,
maar het kan en mag wel. Als notaris moet je dan de afweging maken of je deze constructie gaat
opstellen of niet. De belastingdienst heeft een aanslag naar deze vrouw gestuurd, maar er is nog niet
bekend hoe dit gaat uitpakken. De docent vindt dat je aan dit soort constructies niet mee mag
werken.
De vrouw is vervolgens ontslagen en dat ontslagbesluit heeft zij aangevochten bij de rechtbank. In de
rechtbank heeft zij aangegeven dat het huwelijk alleen was vanwege fiscale redenen. Tevens
verklaarde ze dat er geen enkele emotionele band was tussen haar en de man. Dat was niet slim van
haar om te doen, want de Belastingdienst heeft nu bewijs dat zij dit huwelijk alleen is aangegaan om
fiscale redenen. Normaal gesproken is het namelijk lastig aan te tonen of er sprake is van een ‘echte’
relatie of niet, maar dit feit zorgt ervoor dat de Belastingdienst dit gemakkelijk kan bewijzen dat er
geen sprake was een ‘echte’ relatie.
WET LANGDURIGE ZORG
Op het moment dat ouderen naar een verzorgingstehuis gaan, dan moeten ouderen een eigen
bijdrage leveren. Deze eigen bijdrage is afhankelijk van je inkomen en vermogen. Mensen willen om
die reden geen vermogen hebben, als zij naar die zorginstelling gaan. In de wet staat dat als
vermogen wordt gezien: het vermogen wat zit in Box III. Sparen en beleggen is dus vermogen en dat
is eigenlijk een fout van de wet, want wat mensen dan vervolgens gaan doen is een B.V. oprichten en
daar bijvoorbeeld hun vermogen van een miljoen in storten. De miljoen is dan weg uit Box III en deze
zit in de B.V. waar zij dividenden van ontvangen, die worden belast in Box II. Vervolgens gaan ze naar
de zorginstelling en zeggen ze: ik heb geen vermogen. In dat geval hoeven zij geen bijdrage te
betalen. De minder bedeelde die maar een klein spaarpotje hebben, die hebben niet de middelen om
langs de notaris te gaan en deze dient ook nog meer geld te betalen. Daarnaast wordt er ook nog
deels gekeken naar je inkomen wat je binnenkrijgt. Wat notarissen dus heel veel doen is geld
inbrengen in een B.V. voor de wet langdurige zorg. Als diegene niets doet, dan hoeft er ook geen
salaris uitgekeerd te worden. De vraag is ook hier of deze constructie wel wenselijk is.
HUWELIJKSVERMOGENSRECHT : WETTELIJKE GEMEENSCHAP VAN GOEDEREN
ALGEMEEN
Het gaat hier om situaties dat men trouwt, waardoor er een gemeenschap van goederen ontstaat. Na
2018 is dat niet meer van rechtswege mogelijk, maar dan kan er in de huwelijkse voorwaarden een
wettelijke gemeenschap van goederen bedongen worden. Heeft het intreden van die wettelijke
gemeenschap van goederen fiscale gevolgen? Heeft de ontbinding en de verdeling van die
gemeenschap ook fiscale gevolgen?
2
, PARTNERBEGRIP SW
Partners voor de Successiewet zijn echtgenoten, geregistreerde partners (art. 5a AWR) en
samenwoners die op hetzelfde adres wonen, meerderjarig zijn en een notariële akte hebben
getekend of minimaal 5 jaar samenwonen waarbij zij minimaal 5 jaar onafgebroken staan
ingeschreven op hetzelfde adres. Wanneer samenwoners binnen die 5 jaar verhuizen, dan mogen zij
niet een afwijkend adres hebben. Ook wanneer er een verzoek tot echtscheiding is ingediend blijven
zij op grond van de Successiewet partner (besluit 5 juli 2020: Verdeling in het kader van (echt-)
scheiding gehuwden en ongehuwde partners).
NB. In testament altijd een bepaling opnemen: indien het huwelijk is ontbonden of er is een verzoek
tot echtscheiding ingediend, dan vervallen de beschikkingen ten behoeve van de echtgenote . Dit
wordt nog regelmatig vergeten. Wanneer er bijvoorbeeld in die situatie een verzoek tot
echtscheiding is ingediend, dan vervallen de beschikkingen. Wanneer dit wordt vergeten, dan erft
diegene het vermogen. Hier heb je dus een testament voor nodig. Indien zij geen testament hebben,
dan blijven zij dus partner bij een verzoek tot echtscheiding. Dit kan dus hele vervelende gevolgen
hebben. Soms gaan mensen ook uit elkaar en dan zijn zij niet formeel gescheiden. Dat komt
regelmatig voor. Ook kunnen sommige mensen de gemeenschap niet ontbinden en zij blijven dan
ook nog bij elkaar. Wijs dit soort mensen goed op de problemen die kunnen ontstaan.
C ASUS
Een voorbeeld: man en vrouw zijn in de jaren 50 met elkaar gehuwd. Zij waren enkele jaren met
elkaar gehuwd en eind jaren 50 zijn zij uit elkaar gegaan. Scheiden was toen not done, dus zij zijn niet
gescheiden. Je kon toen ook niet eenzijdig beslissen om te scheiden en de ander moest meewerken.
De man wilde daar niet aan meewerken, dus het huwelijk bleef in stand. In de jaren 70 heeft zij een
nieuwe relatie gekregen. Zij hebben 30/40 jaar samengewoond met een notarieel
samenlevingscontract. Ook hadden zij een testament gemaakt. Toen overleed mevrouw in april
2010. De nalatenschap is 2 miljoen en alles gaat naar haar partner waar zij mee samenwoonde. Welk
tarief is van toepassing? Echtgenoten gaan voor en in dat geval geldt er een tarief van 30%/40% (art.
24 lid 1 SW). De man had ook geen langstlevende vrijstelling (art. 32 lid 1 onder 4. sub a SW). Dit
scheelde € 800.000 belasting op een verkrijging van 2 miljoen. Hier werd een beroep gedaan op de
hardheidsclausule, maar deze is afgewezen. Dat vind de docent onrechtvaardig. Je blijft dus partner
tot het moment dat de echtscheiding is geformaliseerd. Je moet mensen ook echt aanraden dat zij zo
snel mogelijk hun echtscheiding formaliseren.
PARTNERBEGRIP IB
Het partnerbegrip van de IB staat in art. 5a AWR en in art. 1.2 IB. Bij de IB zijn er meer mogelijkheden
om partner van elkaar te zijn. Het belangrijkste verschil tussen het partnerbegrip van de
Successiewet en de IB is dat je bij de Successiewet partner blijft tot het moment dat de echtscheiding
is geformaliseerd en dat je bij de IB partner blijft tot er een verzoek tot echtscheiding is ingediend.
Dit is dus beter geregeld dan bij de Successiewet. Dit geldt ook wanneer partners zijn gescheiden van
tafel en bed (art. 5a lid 3 AWR). Een andere uitzondering staat in art. 3:111 lid 4 en 8 IB.
PARTNERBEGRIP AWR
Waarom is er een partnerbegrip in de AWR? Het idee was om het partnerbegrip te uniformeren,
maar dat is niet gelukt. Waarom is er gekozen bij de SW voor een andere uitwerking bij echtscheiding
dan bij de IB? De wetgever zegt dat de SW een juridische wet is en een echtscheiding is ook pas
voltooid op het moment dat de echtscheiding is ingeschreven. Daarom is het dus bij de SW anders.
De docent vind dit een slecht argument van de wetgever.
3
