Samenvatting voor de cursus Fonetiek voor deeltentamen 2 aan het eind van periode 2. Bevat alle stof van deze periode van het boek Algemene Foentiek en de colleges.
Week 8: Hoofdstuk 9
Articulatie en fonetische processen
Spraakklanken worden beïnvloed door onmiddellijke klankomgeving + externe factoren
Een taak (bijv. sluiten van de lippen) is gespecificeerd, kan op verschillende manieren
worden uitgevoerd
Articuleren = bewegen van de mond-keelholte voor spraakproductie; tong, lippen, kaak en
gehemelte
→ klanken worden beïnvloed door de articulatoren
→ positieve en negatieve uitwijkingen; bijv. onderlip is maximaal positief bij /p/
Compensatiebewegingen = samenwerking van de articulatoren om de doelklanken te
realiseren
→ meerdere manieren om doelklank te realiseren
Tasks dynamics model =
articulatiemodel met verschillende
modules van wisselende graad van
abstractie
● Gesture = karakteristiek
bewegingspatroon van
articulatoren; abstracte
dynamische beschrijving van de
beweging van de articulatoren; bij.
sluiting + opening van lippen bij
productie /p/
● Gestural score (partituur) =
informatie over de locatie waar +
mate waarin een constrictie in het
aanzetstuk moet worden
aangebracht + in hoeverre
overlappen gestures van
spraakorganen elkaar in de tijd?
, → informatie in termen van tract variables, niet voor afzonderlijke articulatoren
● Tract variables = parameters van het aanzetstuk die betrekking hebben op
specifieke taken; uitgevoerd door één of meer articulatoren; bijv. openingsgraad van
de lippen
● Coordinative structure = gecombineerde actie van set gekoppelde articulatoren;
bijv. gecombineerde actie lippen + kaak = lipsluiting; observeerbare realisatie van het
doel van gesture
+actief of -actief
Massaveersysteem = kracht uitoefenen op een
lichaam, lichaam geeft weerstand (inertie) en geeft
beweging uit kracht
→ mate van verzet bepaald door massa (M) van het
lichaam - F = M * a
→ Kracht bevestigen aan veer, dan tegenwerking:
-k * X, met X de mate van uitrekking van de veer en
k de veerconstante
→ beweging afgeremd door wrijving - grootte van
tegenkracht is afhankelijk van de snelheid van de
beweging, -b * v
𝐹 = 𝑀 * 𝑎 − 𝑏 * 𝑣 − 𝑘 * (𝑋 − 𝑋0)
F = kracht
M = massa
a = acceleratie b = wrijving
k = veerconstante/stijfheid X = positie van een tract variable
X0 = doelpositie
v = snelheid
Kritisch gedempt massaveersysteem beweegt steeds langzamer naarmate het dichter bij het
doel komt → vergelijkbaar met articulatoren
Tijdsintervallen verschillen in duur, want 1) de onderlinge verhoudingen van de gestural
scores zijn veranderd, of 2) in de tussentijd zijn andere waarden aan de parameters k en b
toegekend, trillingsperiode + maximale uitslag zijn gewijzigd
● Op welke momenten krijgen de systeemconstanten nieuwe waarden (reset)?
Wanneer extremen worden bereikt of tussenliggende momenten? Maxima als
functioneren van reset→ CV als eenheid voor basisorganisatie; Minima als
functioneren van reset → VC als eenheid voor basisorganisatie
● Wat gebeurt er als we de spreeksnelheid laten toenemen? Mogen we aannemen dat
de synchronisatie tussen de bewegingen in dat geval onaangetast blijft?
, ● Kunnen we aannemen dat bij variatie in linguïstische condities een
gemeenschappelijke aansturingsparameter van de articulatie wordt gewijzigd?
Gemeenschappelijke aansturingsparameter leidt tot coördinatie van articulatoren -
Munhall et al. (1985)
Intrinsieke timingtheorie = bewegingen van articulatoren worden bestuurd door vaste
onderlinge faserelaties, niet door een externe ‘klok’;
● constante faseverhouding = (bijv.) beweging onderlip t.o.v. beweging kaak is
relatief altijd gelijk ongeacht spreektempo en beklemtoning
Edwards et al. (1991) - aan akoestische verlenging liggen verschillende articulatorische
mechanismen ten grondslag
Directions In auditory space to Velocities in Articulator space (DIVA) = middel voor
realisatie en verwerving van spraak; feedback/terugkoppeling heeft een belangrijke rol
● Control = geven van commando’s om situaties te veranderen + mechanismen in
werking te stellen
● Feedforward = vroegtijdige levering van informatie over het heden om een
toekomstige situatie te beïnvloeden
● Map = opslag van programma’s voor de productie van spraakklanken +
spraaksequenties; verzameling motorische gegevens nodig voor realisatie van
syllaben (Levelt, 1989); opslag van fouten + informatie over stand van zaken bij
productie en waarneming
Auditieve informatie, somatosensorische informatie en motorische informatie
Verschillende componenten DIVA model gerelateerd aan hersengebieden
Productie van spraakklanken:
1) activatie van speech sound map; in inferior en posterior Broca
2) motor commands via twee subsystemen → a) feedforward control subsystem; en b)
feedback control subsystem bestaand uit een auditief feedback controlesubsysteem
(b1) en een somatosenorsich feedback controlesubsysteem (b2)
Tunen van feedback commands tijdens brabbelfase → encoderen van elke klank naar
doelgebieden
Leren auditief doel = activatie van cel in speech sound map
, Spraakklanken in context ≠ spraakklanken in isolatie
Coarticulatie = gezamenlijk articuleren, overlap door traagheid spraakorganen ;
verschillende spraakklanken tegelijkertijd articuleren; geleidelijk verloop + overloop van
klanken, verandering klinkerhoogte en tongstand aangepast aan de omgeving
→ geleidelijke, vloeiende overgang naar volgende klank
→ verklaren door de gestural score
→ niet beperkt tot grenzen van syllaben
● Hoe ver terug vinden we sporen van de articulatie die verbonden is met de realisatie
van een segment?
● Is de invloed vooraf even sterk als die na de productie van een segment?
○ anticiperende coarticulatie = rechts → links; regressief
○ preserverende coarticulatie = links → rechts; progressief
● Kan de invloed van een segment op zijn buren geblokkeerd worden, en zo ja
waardoor?
● Is de invloed van het ene segment op het andere het gevolg van de toepassing van
taalspecifieke regels, of het gevolg van universele tendensen van het perifere
spraakproductiemechanisme?
Manuel (1990) - coarticulatie van klinker naar klinker minder sterk voor talen met veel
klinkers
Look-ahead-scanningmodel = het productiesysteeem kijkt vooruit + brengt articulatoren in
de gewenste positie zodra de specificatie van het segment het toelaat
→ Henke (1966)
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper kayleevh1999. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,48. Je zit daarna nergens aan vast.
