Universiteit Utrecht
Samenvatting Diversiteit binnen de GGZ
Boek: Psychologie en de multiculturele samenleving (Knipscheer & Kleber, 2017)
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 - De rol van cultuur in de psychologie: centrale begrippen 5
1.1 Wat is cultuur? 5
1.2 Hoe noemen we de dragers van cultuur? 6
1.3 Waarom aandacht voor culturele verschillen? 8
1.4 Hoe onderzoeken we de invloed van cultuur? 10
Hoofdstuk 5 - Sociale verhoudingen in een multiculturele samenleving 11
5.1 Sociale categorisatie 11
5.2 Sociale identiteit in een multiculturele context 12
5.3 Culturele dimensies in identiteit en intergroepsprocessen 12
5.4 Cultuur en sociale categorisatie 12
5.5 Culturele waarden en emoties 13
5.6 Groepsgedrag en emoties 14
5.7 Samenvatting en conclusie 14
Hoofdstuk 2 - Functieleer-psychologische kijk op cultuur: verschilt informatieverwerking
over culturen? 15
2.1 Sensatie versus waarnemen 15
2.2 Waarnemen en betekenis geven 15
2.3 De rol van kennis nader bekeken 15
2.4 Functieleerpsychologisch onderzoek 15
2.5 Interpreteren van emoties en gezichtsuitdrukkingen 16
2.6 Taal 16
2.7 Logisch redeneren 16
2.8 Samenvatting en tot slot 17
Hoofdstuk 3 - Cultuur en persoonlijkheid 19
3.1 Op zoek naar de basispersoonlijkheid 19
3.2 De studies naar nationaal karakter 20
3.3 Persoonlijkheidsdimensies in culturele context: moderne voortzetting 20
3.4 Onderzoek naar individualisme en collectivisme 20
3.5 Trekken in een cultureel licht bezien 22
3.6 Samenvatting en tot slot 22
1
,Hoofdstuk 4 - Migratie en psychische problematiek bij jeugdigen: reden tot (professionele)
zorg? 24
4.1 Migratie en psychische problematiek bij jeugdigen: theoretische perspectieven 24
4.2 Migratie en psychische problematiek bij jeugdigen: overzicht van onderzoek in Nederland24
4.3 Migratie en psychische problematiek bij jeugdigen: algemene risicofactoren en
migratie-specifieke risicofactoren 25
4.4 Zorggebruik voor psychische problematiek van jeugdige migranten in Nederland 26
4.5 Wat te doen… 28
4.6 Samenvatting 28
Hoofdstuk 7 - Gezondheidspsychologie in een pluriforme samenleving 29
7.1 Leefstijl 29
7.2 Psychosociale stress 31
7.3 Zorggebruik 32
7.4 Samenvatting 34
Hoofdstuk 9 - Diagnostiek en testgebruik met allochtonen 35
9.1 Theoretisch kader 35
9.2 De huidige stand van zaken 37
9.3 Hoe kunnen we de kwaliteit van multicultureel testen verbeteren? 38
9.4 Samenvatting en conclusie 38
Hoofdstuk 10 - Klinische psychologie in cultureel perspectief 40
10.1 De rol van cultuur in geestelijke gezondheid 40
10.2 Het beroep op de hulpverlening 41
10.3 Diagnosestelling: vaststelling en interpretatie van de problemen 42
10.4 Samenvatting 43
Hoofdstuk 11 - Op weg naar een effectieve cultuursensitieve psychotherapie 44
11.1 Westerse psychotherapie ongeschikt voor de behandeling van mensen met een
migratieachtergrond? 44
11.2 Drie culturele competenties 45
11.3 Elementen van een cultuursensitieve therapie 46
11.4 Samenvatting 46
Hoofdstuk 8 - Seksualiteit en cultuur 47
8.1 Seksuele (on)gezondheid 47
8.2 Knelpunten en dilemma’s met betrekking tot interculturele seksualiteit 48
8.3 Interculturele seksuele hulpverlening: het belang van geheimhouding en voorlichting 49
8.4 Samenvatting 49
2
,Hoofdstuk 1 - De rol van cultuur in de psychologie: centrale begrippen
1.1 Wat is cultuur?
Mensen zijn omgeven door cultuur en zonder kun je niet bestaan – maar je bent je er nauwelijks van
bewust. Cultuur doordrenkt ons denken, ons voelen, onze emoties, ons waarnemen en ons
handelen. De invloed van cultuur hoeft zich niet altijd te manifesteren in direct opvallende zaken,
zoals kleding en eetgewoonten. De invloed kan ook meer impliciet en verborgen zijn of de
waarneming zelf betreffen.
Cultuur is aangeleerd
Cultuur heeft betrekking op gedragingen en ervaringen die het resultaat zijn van een leerproces.
Zelfs de meest simpele, vanzelfsprekende gedragingen zijn cultureel bepaald.
Cultuur is meestal impliciet
Een mens staat er niet bij stil hoezeer zijn leven doordrenkt is van de cultuur. De gebondenheid aan
een cultuur is niet alleen een extern, maar ook een intern fenomeen. Pas als iemand wordt
geconfronteerd met een andere cultuur, beseft hij hoezeer zijn gedrag en beleving vorm hebben
gekregen in een specifieke situatie.
Cultuur is een keuze
De bijna onbeperkte mogelijkheden van een mens worden begrensd door een noodzakelijke keuze,
die richting geeft aan het gedrag van de individuele mens. Een mens komt ‘ongespecialiseerd’ ter
wereld, en moet voor zichzelf een passende en stabiele wereld opbouwen; hij schept de cultuur.
Cultuur verschaft pasklare antwoorden op grote en kleine levensproblemen; cultuur geeft
zekerheid. Culturele gewoonten en gebruiken zijn de grote ‘vereenvoudigers’. Zij voorkomen dat een
persoon ieder moment zelf moet beslissen en improviseren.
Cultuur is bindend
De cultuur modelleert gevoelens, gedragingen en denkbeelden, zodat wij handelen, voelen en
denken in overeenstemming met de (ongeschreven) voorschriften van de cultuur en er tegelijk van
uitgaan dat deze uitingen uit onszelf voortkomen. Cultuur schept dus zowel verplichtingen als de
ruimte tot menselijke vrijheid.
De paradox van de cultuur: je denkt dat je origineel bent en dat je handelt op basis van je eigen
inzicht, maar in feite volg je patronen die ook de andere leden van de gemeenschap kenmerken.
3
, Cultuur verwijst naar een groep mensen
Cultuur heeft betrekking op zaken die in meer of mindere mate worden gedeeld door een collectief.
Tussen gedrag van individuen en cultuur bestaat een wederkerige relatie: cultuur beïnvloedt het
gedrag van leden van een gemeenschap, maar omgekeerd hebben ook individuen invloed op de
cultuur.
Cultuur verwijst naar symbolen en verleent betekenis
Cultuur heeft te maken met voorschriften, regels en symbolen, met betekenisgeving. Enerzijds is
cultuur iets zichtbaars, zoals gedragingen of materiële producten, en anderzijds is cultuur iets
onzichtbaars, zoals normen en waarden. Bij de analyse van een bepaald verschijnsel in een
samenleving zijn beide invalshoeken noodzakelijk.
Kortom, cultuur: wat is het?
Cultuur is lastig eenduidig te definiëren. Het gaat om gedrag en betekenisgeving die door
betrokkenen meestal als vanzelfsprekend worden ervaren, die een sterk bindend karakter hebben
en die daardoor generaties lang voort kunnen blijven bestaan. Cultuur is het geheel van gewoonten,
technieken, handelingen, waarden en normen van een groep, waardoor het gedrag van de leden van
de groep geregeld wordt. Het is de kenmerkende ‘kijk’ op de werkelijkheid.
Culturen veranderen door aanpassing van bepaalde elementen zoals rituelen, gewoontes en regels.
Dit gebeurt door selectie, acculturatie, imitatie, socialisatie, innovatie en ontdekking. De grenzen
van culturen zijn nooit scherp; een cultuur is heterogeen, gelaagd, tegenstrijdig en beweeglijk. Het is
immers geen ding maar een activiteit.
Deelname aan Nederlandse instituties (zoals onderwijs of gezondheidszorg) is iets wat je kunt
leren, en waar je een ‘achterstand’ kunt inlopen. Maar op het gebied van leefstijl, de onuitgesproken
en vanzelfsprekende gedragscodes, zijn de verschillen hardnekkig, en niet door een eenzijdige
aanpassingsformule uit de wereld te helpen.
Cultuur is geen fenomeen dat op zichzelf staat en dingen met mensen doet; van belang is erachter te
komen welke rol gewoonten en gebruiken spelen bij ontwikkelingen en veranderingen in gedrag.
1.2 Hoe noemen we de dragers van cultuur?
Cultuur en ras zijn geheel verschillende zaken. Ras verwijst naar fysieke kenmerken. Wel kan het
voorkomen dat een groep met overeenkomstige fysieke kenmerken belangrijke cultuurelementen
(zoals taal of godsdienst) deelt.
Cultuur is evenmin hetzelfde als nationaliteit. Wel zijn nationaliteiten vaak gevormd op basis van
een gemeenschappelijke cultuur.
Etniciteit wordt ook veel gebruikt. In de Nederlandse situatie worden etnische groepen vaak
gelijkgesteld aan nationaliteit.
4
