OWG 5.9 Infectieziekten
Leerdoelen:
1. Welke infectieziekten zijn er?
- Polio
- Bof
- Rotavirus
- Difterie
- Tetanus
- Pneumokokken
- Meningokokken
- Haemophilus
- Influenzae B
- HPV
2. Wat is het rijksvaccinatieprogramma?
3. Wat is het verloskundig beleid bij kinkhoest, mazelen en rubella
4. Wat is het verloskundige beleid bij vaccinatieziektes bij een zwangere, barende of kraamvrouw?
,1. Welke infectieziekten zijn er?
Polio
Poliomyelitis, ook wel polio genoemd, is een ernstige besmettelijke ziekte die veroorzaakt wordt
door het poliovirus. Het virus wordt van mens op mens overgedragen. De infectie kan verlammingen
geven, kan leiden tot blijvende restverschijnselen en soms tot overlijden. Vaccinatie met IPV
(geïnactiveerd polio vaccin) wordt in Nederland aangeboden via het Rijksvaccinatieprogramma. De
laatste polio-epidemie vond plaats in 1992/1993 onder ongevaccineerde personen.
In veel gevallen merkt een persoon niets van een infectie met het poliovirus. Bij andere personen
veroorzaakt het poliovirus alleen griepachtige verschijnselen, maar bij een kleine groep veroorzaakt
het poliovirus een infectie van het ruggenmerg en soms ook de hersenstam. Hierdoor kunnen
verlammingen en/of hersen(vlies)ontsteking optreden.
De DKTP (difterie kinkhoest tetanus polio) -Hib (haemophilus influenzae type b) -HebB-vaccinatie
beschermt tegen difterie, kinkhoest, tetanus en polio, hib-ziekten en hepatitis B. Kinderen krijgen
drie keer de DKTP-Hib-HepB -vaccinatie, met 3, 5 en 11 maanden en op de leeftijd van 4 jaar krijgen
zij nog een herhaling van de DKTP-vaccinatie.
Bof
De bof (parotitis epidemica) wordt veroorzaakt door het bofvirus. Het wordt overgedragen door
besmette druppeltjes vocht die bofpatiënten uitademen, niezen of hoesten. Het is een besmettelijke
ziekte, die gekenmerkt wordt door een ontsteking van de speekselklier bij het oor. Mensen kunnen
elkaar besmetten door hoesten en niezen. Nadat bofvaccinatie in 1987 werd opgenomen in het
Rijksvaccinatieprogramma, nam het voorkomen van de ziekte in Nederland sterk af.
In Nederland wordt de vaccinatie tegen de bof in het Rijksvaccinatieprogramma aangeboden aan
kinderen van 14 maanden en 9 jaar. Het bofvaccin zit in een combinatievaccin (de BMR (bof,
mazelen,rodehond)). Dit vaccin beschermt ook tegen mazelen en rodehond. Vaccinatie geeft geen
volledige bescherming tegen een infectie met het bofvirus. Met name bij jonge volwassenen komt de
bof geregeld voor. Als gevaccineerde personen de bof krijgen hebben zij minder kans op complicaties
en minder kans op een ernstig ziektebeloop dan niet gevaccineerde personen die de bof krijgen.
Rotavirus
Een rotavirusinfectie is een besmettelijke ziekte, waarbij een ontsteking van de maag en de darmen
optreedt. Bijna ieder kind maakt voor het vijfde levensjaar een rotavirusinfectie door.
Niet iedereen die een infectie met het rotavirus heeft, wordt ziek. De eerste keer dat iemand besmet
raakt, zijn er meestal wel klachten. Een volgende infectie geeft minder klachten. De klachten
beginnen vaak plotseling.
De klachten kunnen zijn:
- Overgeven
- Diarree
- Koorts
- Misselijkheid
- Buikpijn en buikkramp
De klachten duren meestal 4 - 9 dagen. Soms raakt de zieke uitgedroogd door de diarree. De zieke
wordt dan meestal opgenomen in het ziekenhuis.
Vooral jonge kinderen tot 2 jaar zijn kwetsbaar voor het rotavirus. Er is een vaccinatie. Dit is geen
prik, maar een drinkvaccin.
,In september 2022 heeft de staatssecretaris van VWS (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en
Sport ) op advies van de gezondheidsraad (2021) besloten om rotavirus vaccinatie aan te gaan bieden
aan alle pasgeborenen in Nederland. Het streven is om deze vaccinatie in 2024 op te nemen in het
Rijksvaccinatieprogramma.
Zolang de vaccinatie nog niet is opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma, is deze beschikbaar op
eigen kosten, via de huisarts of sommige GGD’en.
Difterie
Difterie wordt voornamelijk veroorzaakt door de bacteriën Corynebacterium diphtheriae en
Corynebacterium Ulcerans. De bacterie kan een krachtige gifstof, ook wel toxine genoemd,
produceren. Die beschadigt weefsels , bijvoorbeeld van de huid of de longen, maar ook van het hart,
het zenuwstelsel en de nierbuisjes. De plaats van de infectie bepaalt welke ziekteverschijnselen de
patiënt heeft. De tijd tussen besmetting en de eerste verschijnselen is meestal 2-5 dagen, nooit
langer dan 7 dagen. Ook de verwante bacterie Corynebacterium ulcerans en Corynebacterium
pseudotuberculosis kan soms de gifstof produceren en difterie veroorzaken.
Mensen kunnen elkaar besmetten via de lucht (niezen, hoesten) of via direct contact met een
besmette persoon (zoenen, aanraken besmette wond). De bacterie wordt soms gevonden bij
runderen, paarden, geiten en schapen, soms ook bij honden en katten. Het drinken van rauwe,
ongepasteuriseerde melk en nauw contact met dieren die de bacterie bij zich dragen, kan leiden tot
besmetting.
Het difterie vaccin zit verwerkt in verschillende combinatievaccins; DTP (Difterie tetanus Polio), DKTP
(difterie kinkhoest tetanus polio) ,DKTP-HepB (hepatitis B, -Hib (haemophilus influenzae type b).
In het Rijksvaccinatieprogramma krijgen baby’s 3 inentingen. Tijdens de basisschool krijgen kinderen
op 4- en 9 –jarige leeftijd nog een inenting. Bij elkaar bieden deze vaccinaties ten minste 10 jaar
bescherming.
Tetanus
Tetanus wordt veroorzaakt door de bacterie Clostridium tetani. De tetanusbacterie komt in het
lichaam via een wond waar vuil afkomstig van bijvoorbeeld de straat in is gekomen. De bacterie
maakt gifstoffen aan die ernstige spierkrampen kunnen veroorzaken. De tijd tussen besmetting en de
eerste verschijnselen is meestal 3-21 dagen, maar kan zelfs een paar maanden zijn.
Mensen kunnen elkaar niet besmetten. Besmetting is alleen mogelijk als iemand een open wond
heeft en die wond in contact komt met bijvoorbeeld straatvuil, stof, (paarden)mest of grond. Dit kan
‘direct’ contact zijn met straatvuil, bijvoorbeeld als je op straat gevallen bent en je been aan iets hebt
open gehaald, maar ook ‘indirect’ als je gebeten wordt door een beest dat straatvuil in zijn bek heeft.
Ook een klein wondje, bijvoorbeeld van een prik aan een doornstruik in de tuin, kan genoeg zijn om
tetanus op te lopen.
De tetanusvaccinatie in het rijksvaccinatieprogramma zit verwerkt in de combinatie vaccins DKTP
(Difterie, kinkhoest, tetanus, polio) -HepB-hib, DKTP en DTP (Difterie, Tetanus en Poliomyelitis).
Kinderen krijgen deze inenting 3 keer voor de eerste verjaardag. Vier- en negenjarigen krijgen de prik
nogmaals.
Pneumokokken
Een pneumokok is een bacterie. Er bestaan meer dan 90 verschillende typen pneumokokken.
Iedereen kan de bacterie bij zich dragen zonder er ziek van te zijn. De bacterie zit dan in de
neusholte. Door niezen en hoesten komt de bacterie in de lucht.
, Als de bacterie in de bloedbaan of in het zenuwstelsel terecht komt noemen we dit invasieve
pneumokokkenziekte. Iemand wordt dan ernstig ziek. Kinderen jonger dan vijf jaar (met invasieve
pneumokokkenziekte) krijgen meestal bloedvergiftiging of hersenvliesontsteking. Volwassenen die
ouder zijn dan 60 jaar krijgen meestal een ernstige longontsteking (longontsteking met bacteriën in
het bloed).
De vaccinatie tegen pneumokokken wordt 3 keer gegeven. Kinderen krijgen hun eerste
pneumokokkenvaccinatie als zij 3 maanden oud zijn. Als ze 5 maanden oud zijn krijgen zij hun tweede
inenting. Bij 11 maanden krijgen ze hun derde inenting.
Meningokokken
Meningokokkenziekte is een verzamelnaam voor ziekten die worden veroorzaakt door een bacterie,
de meningokok. De bacterie is van mens op mens overdraagbaar. De bacterie bevindt zich gewoonlijk
in de neusholte van gezonde mensen zonder ziekteverschijnselen te veroorzaken. Als deze bacterie in
de bloedbaan of in het zenuwstelsel komt kan het ernstige ziektebeelden geven zoals
bloedvergiftiging of hersenvliesontsteking.
Er zijn verschillende typen meningokokken waarvan in Nederland voornamelijk B, C, W en Y
voorkomen.
De overdracht van de meningokok gaat van mens op mens via druppeltjes vanuit de neus-keelholte.
Besmetting gebeurt door het inademen van kleine druppeltjes of via direct contact zoals zoenen. De
bacteriën kunnen weken tot maanden in de neus- en keelholte blijven zonder ziekte te veroorzaken
Er zijn vaccinaties tegen verschillende typen meningokokken. Vaccinatie tegen meningokokken C is
sinds september 2002 onderdeel van het Rijksvaccinatieprogramma.
De vaccinatie wordt gegeven op de leeftijd van 14 maanden. In 2018 is deze vaccinatie vervangen
door een combinatievaccin dat bescherming biedt tegen 4 typen meningokokken: A, C, W en Y. Ook
jongeren van 14 jaar krijgen deze combinatie vaccinatie ACWY aangeboden.
Voor meningokokken B is eveneens een vaccinatie beschikbaar. Deze zit niet in het
Rijksvaccinatieprogramma, maar is wel beschikbaar op eigen kosten.
Haemophilus
Influenzae B
HPV
HPV (humaan papillomavirus) is de veroorzaker van bijna alle baarmoederhalskankers, en kan een rol
spelen bij het ontstaan van andere vormen van kanker zoals kanker van de anus, penis, vagina,
schaamlippen, en de mond- en keelholte. Daarnaast kan HPV genitale wratten veroorzaken. HPV
wordt overgedragen via seks. Bijna iedereen krijgt ooit een HPV-infectie, mannen én vrouwen. En
bijna altijd ruimt het lichaam dit virus weer zelf op.
Soms ruimt je lichaam de HPV-infectie niet op en blijft het virus langer in de cellen aanwezig. Het
virus kan zorgen voor veranderingen in deze cellen. Deze afwijkende cellen verdwijnen ook vaak
vanzelf. Soms kunnen deze zich ontwikkelen tot (voorstadia van) kankercellen. Tussen het moment
van besmetting en het ontstaan van kanker zit meestal meer dan 10 tot 15 jaar.
Vaccinatie:
- Sinds 2022 krijgen jongens en meisjes in het jaar dat ze 10 worden een uitnodiging om twee keer
een vaccinatie tegen HPV te halen. De tweede vaccinatie krijgen ze een half jaar na de eerste. Alle
jongens en meisjes krijgen hiervoor automatisch een uitnodiging van de jeugdgezondheidszorg.
- In 2022 en 2023 worden alle jongeren tot 18 jaar (geboren tussen 2004 en 2011) die nog geen
