Werkcollege 1 – doelen en functies van het aansprakelijkheidsrecht
Functies van het aansprakelijkheidsrecht
1. Compensatie (inclusief corrigerende rechtvaardigheid) – herstel van onrecht dat de
benadeelde is aangedaan.
Herstel in de oude toestand (‘Resitutui in integrum’)
Schadevergoeding in geld of in natura (art. 6:103 BW)
Materiële en immateriële schadevergoeding (art. 6:106 BW)
Remedies: schadevergoeding, verklaring voor recht, rechterlijk bevel
Corrigerende en verdelende rechtvaardigheid leidend:
Fout als ingangsvoorwaarde
Maar verdelende rechtvaardigheid vult aan
Vestiging en omvang van de aansprakelijkheid (art. 6:162 en 98 BW), corrigerende
respectievelijk distributieve rechtvaardigheid
Ondanks schadevergoeding is het nooit zoals het was. Wat de onrechtmatige
daad ook is, de schadevergoeding is vaak uitgedrukt in geld. Dit brengt de situatie
niet terug in de oude staat.
2. Genoegdoening (inclusief niet-financiële belangen)
Meer dan schadevergoeding
Verklaring voor recht (moreel-declaratoir)
HR 9 oktober 1988, NJ 1988/853 (Jeffrey)
‘voldoende belang’ ex art. 3:303 BW
3. Preventie (inclusief kostenallocatie, risicospreiding en vermijden van inefficiënt
gedrag)
Voorkoming van nieuwe onrechtmatige daden
Gedragsbeïnvloeding: ontmoediging van normschending
Aansprakelijkheid werpt schaduw vooruit
Ex ante perspectief
Handhaving van andersoortige (rechts)normen
Empirische vragen (rechtssociologie en -economie)
Leidt de dreiging van aansprakelijkheid tot naleving?
Andersom: leidt ze tot defensief gedrag (‘chilling effect’)?
Leidt ze tot het ontmoedigen van inefficiënt gedrag?
4. Kostenverdeling
Spreiding van kosten over een collectief
Aansprakelijkheid als draaischijf
Kwalitatieve aansprakelijkheden
Rol van verzekering
Groepsaansprakelijkheid, art. 6:166 BW jo 6:162 BW
Vier vereisten voor groepsaansprakelijkheid
1. Er is sprake van een concrete gedraging in groepsverband
- Hierbij ook naar rol kijken die iemand heeft gehad bij het verrichten van de
gedraging
- HR Groepsaansprakelijkheid
o Het enkele feit dat iemand deel uitmaakt van een criminele organisatie is
niet voldoende om iemand aansprakelijk te kunnen stellen op grond van
art. 6:166 BW
o Eenheid van tijd en plaats is niet bepalend
2. Onrechtmatige schade toebrengt (onrechtmatige daad van ten minste een
persoon uit de groep)
, - Hierbij kijk je naar art. 6:162 lid 2 BW, de vormen van een onrechtmatige daad, te
weten:
Inbreuk op een subjectief recht
Handelen in strijd met een wettelijke plicht
o Benoem hierbij ook welke wettelijke plicht, dus het concrete artikel
Handelen in strijd met de maatschappelijke zorgvuldigheid
3. Kans op schade had diegene moeten weerhouden van de gedraging in
groepsverband
- Diegene wist dat de kans op schade evident was en had zich hiervan moeten
weerhouden
- Distantiëren
4. Toerekening van de onrechtmatige daad, art. 6:162 lid 3 BW
- Hierbij kun je kiezen uit twee vormen
o Schuld: verwijtbaar gedrag waarvan iemand zich moest weerhouden
en waarvan iemand wist dat de schade kon intreden
Kennis, kunde en ervaring zijn hier ook van belang
o Risico: krachtens d wet voor rekening van de dader
o Risico: krachtens maatschappelijke verkeersopvattingen voor rekening
van de dader
Voldaan aan de voorwaarden?
Indien er is voldaan aan de voorwaarden van groepsaansprakelijkheid, mag de schuldeiser
een iemand aanspreken voor de volledige schade. Iedereen is immers hoofdelijk
aansprakelijk voor de gehele schade op grond van art. 6:102 BW.
Let op! Onderling mogen de schuldenaren regres op elkaar nemen. Zij mogen dan onderling
uitzoeken wie welk deel betaald. Dit doen de schuldenaren onderling zodat de schuldeiser
hier buiten wordt gehouden
Regres: uitgangspunt – iedereen is voor gelijke delen gehouden om de
schadevergoeding te betalen, behalve als dit onbillijk is. Dan gaan de regels van art.
6:102 jo 101 BW lopen (de eigen schuldregeling)
Let op! Noem HR Groepsaansprakelijkheid bij dit leerstuk (R.O. 3.5.1.)
Casus: er was sprake van diefstal uit vrachtwagens door een criminele organisatie. Er wordt
een schadevergoeding gevorderd van die mensen die deelnemen aan de criminele
organisatie op grond van art. 6:166 BW.
In dit arrest heeft de HR bepaald dat
Het enkel deelnemen of lid zijn van een criminele organisatie niet voldoende is om
aansprakelijk te worden gesteld in de zin van art. 6:166 BW.
Eenheid van tijd en plaats van de gedraging is niet vereist. Dit houdt in dat je niet per
se fysiek bij de gedraging had moeten zijn, om hoofdelijk aansprakelijk gesteld te
worden.
Meervoudige causaliteit
Je kunt meervoudige causaliteit opsplitsen in verschillende vormen, te weten:
1. Alternatieve causaliteit, art. 6:99 BW
- Van alternatieve causaliteit is sprake wanneer er meerdere handelingen zijn die
de schade kunnen hebben verricht, en het onzeker is welke handeling de schade
precies heeft verricht.
- Voorwaarden om te kunnen spreken van alternatieve causaliteit (art. 6:99 BW)
1) De schade is het gevolg van twee of meer gebeurtenissen
2) Twee of meer potentiële aansprakelijke partijen
3) Schade is voor één van de twee gebeurtenissen ontstaan
Indien aan deze voorwaarden is voldaan, kun je spreken van alternatieve causaliteit
en zijn de partijen dus gehouden om de schade te vergoeden op grond van art. 6:99
jo 102 BW (hoofdelijke aansprakelijkheid)
, Tenzij (art. 6:99 BW) de ander kan bewijzen dat de schade niet aan hem kan worden
toegerekend (HR London/Delta Lloyd)
De schuldeiser hoeft in deze niet te bewijzen welke gedraging de schade heeft
verricht. Hier is sprake van omkering van de bewijslast en de schuldeiser mag kiezen
welke schuldenaar hij aanspreekt om de schade te vergoeden – HR DES-dochters
Bij alternatieve causaliteit noem je altijd het arrest HR DES-dochters
Casus: Meerdere vrouwen hebben tijdens de zwangerschap het middel ‘DES’ genomen.
Hierdoor hebben zij een vorm van kanker gekregen. Echter was niet bekend van welke DES-
producent deze tabletten afkomstig waren. De vrouwen hebben alle DES-producenten
aansprakelijk gesteld die op dat moment een aanzienlijk marktaandeel hadden.
HR: past art. 6:99 BW toe. Indien er sprake is van meerdere gebeurtenissen, waarbij voor
elke gebeurtenis een andere persoon aansprakelijk kan zijn, biedt dit artikel uitkomst. Hierbij
hoeft de benadeelde niet aan te tonen dat de tabletten daadwerkelijk bij een bepaalde
producent zijn gekocht. Voldoende is dat de tabletten van een van deze producenten
afkomstig is. Zij moeten onderling regelen voor welk deel zij aansprakelijk zijn.
2. Samenwerkende oorzaken
- Wanneer er sprake is van samenwerkende oorzaken, zijn beide gedragingen
noodzakelijk voor het intreden van het gevolg. Als je één oorzaak wegdenkt, was
het gevolg niet ingetreden
- Hierbij zijn beide schuldenaren hoofdelijk aansprakelijk voor de schade in de zin
van art. 6:102 BW. Indien de schade wordt verhaald bij één schuldenaar, kan de
andere schuldenaar wél regres nemen zodat ze beiden de schade moeten
vergoeden.
- Relevante jurisprudentie: HR Nugteren/Meskes
HR Nugteren/Meskes
Casus: verzakking in de woning, meerdere verbouwingen. 1/3 schade door de ene buurman,
2/3 schade door de andere buurman. De schade zou niet zijn ontstaan als één van de
burgen geen werkzaamheden zou hebben uitgevoerd.
HR: dit zijn samenwerkende oorzaken. Hoofdelijke aansprakelijkheid. Benadeelde kan
veroorzakers voor het geheel aanspreken. Indien één iemand wordt aangesproken, kan deze
regres nemen.
3. Hypothetische causaliteit
- Er is sprake van hypothetische causaliteit wanneer een handeling schade zou
hebben veroorzaakt maar dezelfde schade al is ontstaan als gevolg van een
eerdere gedraging van een ander persoon.
- Je hebt twee vormen van hypothetische causaliteit, te weten:
1) Momentschade
- Dit betreft schade die al vaststaat. De schade is al geleden en je weet hoe groot
de schadepost is. Hierbij geldt dat enkel de eerste schadeveroorzakende persoon
hoofdelijk aansprakelijk is, art. 6:102 BW.
2) Voortdurende schade
- Dit betreft schade die voortduurt. Bijvoorbeeld wanneer er sprake is van
inkomstenderving of wanneer er nog geen medische eindtoestand is bereikt. Bij
voortdurende schade kun je alle schadeveroorzakende personen hoofdelijk
aansprakelijk stellen voor de schade, art. 6:102 BW.
Bij hypothetische causaliteit noem je altijd HR Leeuwarden/Los. Hierbij ging het om
voortdurende schade, maar je noemt het ook bij momentschade.
HR Leeuwarden/Los
In deze zaak ging het om een huurder en een verhuurder. De huurder heeft niet-tijdig
opgezegd, daarom vordert de verhuurder schadevergoeding. De huurder voert aan dat het
, pand door de brand is verwoest, en hierdoor de opzegging ook was geschied. De schade is
ontstaan door de opzegging, maar zou op een later moment toch zijn ontstaan door de
brand.
HR: de verplichting tot schadevergoeding was al gevestigd door de eerste gebeurtenis
(opzegging) en de eerste veroorzaker, in deze dus de huurder, blijft hiervoor aansprakelijk.
4. Proportionele aansprakelijkheid, art. 6:101 jo 6:99 BW
- Bij proportionele aansprakelijkheid is er sprake van twee of meer gedragingen die
de schade hebben veroorzaakt en waarbij één van deze gedragingen in de
risicosfeer valt van de benadeelde (dit is typerend voor proportionele causaliteit
en dit onderscheidt het van alternatieve causaliteit).
Biedt een oplossing voor een onzeker causaal verband
- Bij proportionele causaliteit wordt er een inschatting gemaakt door deskundigen
van de delen waarvoor de partijen aansprakelijk zijn, art. 6:101 BW.
- Hierbij is het arrest Nefalit/Karamus van belang
- Proportionele aansprakelijkheid wordt terughoudend toegepast omdat er sprake is
van een onzeker causaal verband.
HR Nefalit/Karamus
Casus: Karamus was werkzaam bij Nefalit. Hier kwam hij in aanmerking met asbest. Hij
kreeg longkanker en kwam hierdoor te overlijden. De familie van Karamus stelt Nefalit
hiervoor aansprakelijk. Nefalit voert aan dat Karamus ook rookte, en dat dit een voordehand
liggende oorzaak is van de dood, en niet het blootstellen aan de asbest. Een deskundige
heeft hier onderzoek naar gedaan en stelt vast dat het voor 55% komt door de asbest, en
45% door het roken.
HR: een proportionele verdeling van de schade is mogelijk op grond van art. 6:99 en 101
BW. Verminderde aansprakelijkheid voor de werkgever. Het kan ook zijn dat het helemaal
niet kwam door de asbest. Werkgever toch aansprakelijk. Proportionele aansprakelijkheid
wordt daarom terughoudend toegepast door het risico dat eraan hangt (onterecht toerekenen
van aansprakelijkheid)
5. Afzonderlijke oorzaken
- De gedragingen zouden afzonderlijk van elkaar ook zorgen dat de schade
intreedt.
Verlies van een kans/andere uitzondering van ’alles of niets’ benadering
Biedt een oplossing bij onzekerheid over de schade
HR 24 oktober 1998 (Bajijngs/mr. H). In dit arrest had de advocaat de hoger beroep
termijn laten verlopen. Cliënt stelt hem hiervoor aansprakelijk
HR: Vergoeding van de waarde van de kans dat hoger beroep succesvol was
geweest. De rechter moet dan gaan beoordelen wat de kansen zou zijn geweest
in het hoger beroep.
HR 24 december 2012 (Deloitte/Hassink): verschil tussen verlies van een kans en
proportionele aansprakelijkheid. Het zijn twee oplossingen voor twee verschillende
problemen.
Proportionele aansprakelijkheid: onzekerheid over de toedracht van de feiten. Wat
was nou de oorzaak? Onzeker causaal verband, dan mag je verdelen over beide
oorzaken, maar wel terughoudend toepassen
Onzekerheid over de schade. Er is geen zekerheid of de schade is veroorzaakt.
Er is wel een kans op voorkomen van schade verloren is gegaan. In die zin is het
een normale conditio sine qua non-verband en dit hoef je dus niet terughoudend
toe te passen
HR Baijings/ mr. H – verlies van een kans, art. 6:98 BW
