Hoorcolleges Orthopedagogiek jaar 2 blok
2
Startcollege:
Pedagogisch pessimisme (tot eind 18e eeuw): Voor kinderen/volwassenen met een beperking moeten
medische zorg en opvang krijgen. Weinig hoop op het stimuleren en ontwikkelen van deze mensen, ze
vonden dat het niks opleverde.
- Eind 18e eeuw ontstaat er een paradigma: manier van denken die in de hele maatschappij voelbaar is.
Dit verschuift van pedagogisch pessimisme naar pedagogisch optimisme.
Pedagogisch optimisme (vanaf eind 18e eeuw): Mensen krijgen wel hoop op het stimuleren en
ontwikkelen van alle mensen met een beperking (lichamelijke, verstandelijke beperkingen etc.) en
mensen gingen zich daar naar handelen.
- Heilpedagogiek (genezingspedagogiek, met name 19e eeuw): Er valt iets te genezen bij beperkte
mensen, hier ligt de oorsprong van orthopedagogiek. Er was behoefte om de zorg rondom kinderen
met een beperking te organiseren, bijv. oprichting van allereerste dove/blinde instituten.
Na de Tweede Wereldoorlog:
- Verdere ontwikkeling pedagogisch en psychologische modellen en methoden van orthopedagogiek.
- Mevrouw Bladergroen richtte LON onderwijs op voor leer en opvoedmoeilijkheden, oftewel speciaal
basisonderwijs.
- Er kwamen steeds meer emancipatorische bewegingen, dat men vond dat kinderen en volwassenen
met een beperking erbij horen en niet buiten de maatschappij horen te plaatsen, maar dat ze
geïntegreerd horen te worden.
Orthopedagogiek verdeling:
Wetenschap:
- "Orthopedagogiek is een handelingsgerichte wetenschap die zich bezighoudt met bijzondere
opvoeding" -Sprang
- "Orthopedagogiek richt zich op de beschrijving van de aard en de achtergronden van problemen bij het
opvoeden met het oog op onderkenning, behandeling en preventie." – Nakken
Drie typen theorievorming:
1. (Probleem)specifieke theorieën: Gaat over het ontstaan en oorzaken van het probleem
Voorbeelden hiervan:
- Het gesloten gedrag van Lily (5 jaar) kan verklaard worden vanuit een taalontwikkelingsprobleem.
- Kinderen die te vroeg en/of te licht geboren worden hebben een hogere kans op psychosociale
problemen (bron: NCJ)
- Kinderen die opgroeien in armoede, lopen meer risico op problemen in hun ontwikkeling (bron:
NJI)
- Boosheid komt voort uit een niet-ingevulde behoefte (theorie van geweldloze communicatie)
2. Algemeen orthopedagogische theorieën: Gaat over waar orthopedagogiek over gaat
Voorbeelden hiervan:
- De orthopedagogische vraagstelling: "Geheel aan aanwijzingen dat gelezen wordt in het gedrag
van een kind als participant in een stemmend opvoedproces, waarmee aangeduid wordt welke
overaccentueringen moeten worden aangebracht om het betreffende kind weer optimale
ontwikkelingskansen te schenken“ (Kok, 1985) (extra aandacht besteden aan een bepaald aspect
binnen de opvoeding van dat kind, omdat hij er hulp bij nodig heeft en goed gedrag
aanmoedigen)
1
, - Problematische opvoedingssituatie (POS) “door de betrokkenen als nagenoeg perspectiefloos
ervaren opvoedingssituatie, waarin men er zonder deskundige hulp van buitenaf niet in slaagt
het geheel zodanig te veranderen dat het weer perspectiefbiedend wordt” (Ter Horst)
- Complex, handelingsverlegen, en al geprobeerd wat uiteindelijk niet werkte, waardoor bijv.
begeleiding moet worden ingeschakeld (orthopedagoog)
3. Metatheoretische orthopedagogiek: Gaat over de discussies en het debat dat gaande is binnen de
orthopedagogiek
Voorbeelden hiervan:
- Aard: Is het een aparte wetenschap
- Object van studie: Is het object het kind, ouders, de opvoeding?
- Verhouding theorie-praktijk: Is de orthopedagogiek vooral onderzoek/wetenschap of vooral praktisch?
Orthopedagogiek in de praktijk omschrijving:
“Methodisch handelen (agogie) gericht op opvoedingshulp in bijzondere situaties ten gevolge van
(ernstige) ontwikkelings- en opvoedingsproblemen" – Sprang
Verschil en overlap pedagogiek:
Orthopedagogiek is een verlengstuk en specialisatie van pedagogiek
Doel is gelijk (beide willen uiteindelijk het gezin en kind helpen zoveel mogelijk zelfstandig weer verder
te gaan in de ontwikkeling van het kind)
maar verschil in:
- Noodzaak: Bij pedagogiek is hulp gewenst, bij orthopedagogiek is hulp noodzakelijk
- Inzet middelen (intensiever): Bij pedagogiek lichtere vorm van middelen met bijv. spelvorm en bij
orthopedagogiek gaat het intensiever zoals speltherapie.
Verschil en overlap kinder- en jeugdpsychiatrie en psychologie:
Psychologie of psychiatrie?: Psychologie is kortdurender en minder intensief, psychiatrie gaat over
behandelingen en therapieën waar medicatie voor geschreven kan worden.
Verschil ortho:
- In focus: Orthopedagogiek heeft de focus op opvoeding
- niet éénduidig: Kijkt veel meer naar de opvoeding en niet alleen naar de ontwikkeling van het kind
Rol andere disciplines: Alle disciplines kunnen samenwerken, psychologen orthopedagogen
Hoorcollege 1 Planmatig werken via de regulatieve cyclus (Probleemstelling en Diagnose):
Regulatieve cyclus van Van Strien: Een wetenschappelijk grondmodel voor professioneel handelen.
- Hierbij kijk je eerst heel goed, je vraagt, observeert, kijkt wat er aan de hand is, voordat je gaat
behandelen (je denkt, voordat je wat doet).
- Praktische cyclus, het is een orthopedagogisch hulpmiddel, maar als pedagoog, kinderpsycholoog kan
je het ook gebruiken
- Je wordt als pedagoog in de probleemstelling, diagnose en plan meegenomen, er komt een plan van
aanpak, ouders krijgen opvoedadviezen, pedagogen kunnen die op onderzoek gebaseerde
opvoedadviezen helpen uitvoeren, als praktische lijn naar de opvoedsituatie.
2
, Fases regulatieve cyclus
1. Fase van probleemstelling:
Doel fase:
- Oriënteren op hulpvraag (wie, wat, waarom)
- Wat is de hulpvraag waarmee ouders komen?
- Met wie is er iets aan de hand?
- Wat is er precies aan de hand?
- Waarom is het aan de hand?
- Verzamelen informatie (via intakegespreken, vragenlijsten en observaties)
Resultaat: Hulpvraag is aangescherpt
- Onderkennend (Is er sprake van…?) (bijv. ADHD, autisme)
- Verklarend (Hoe komt het dat…? Wat versterkt?) (bijv. oorzaak geweld thuis)
- Indicerend (Wat is er nodig om de problemen te verminderen?) (bijv. verminderen
agressieproblemen)
Probleemstelling- Eerste reflexieve pauze:
• Opstellen hypotheses
- Hypothese = bewering/stelling over aard/ernst problematiek, beïnvloedende factoren en gevolgen
hiervan (mogelijk als woord erbij, het moet nog worden onderzocht!)
• Vanuit verschillende invalshoeken (= differentiaal diagnostiek)
- Hulpmiddel: Dordts Strategisch Model, hulpmiddel om vanuit verschillende perspectieven het
probleem te bekijken.
- Differentiaal diagnostiek: Kijken vanuit meerdere perspectieven en het formuleren van meerdere
hypotheses.
• Resultaat: werkhypothese (verhalend)
- Inschatting van de aard en ernst van de problemen (van het kind), mogelijke oorzaken en factoren die
de problemen in stand houden.
- Werkhypothese: Van alle hypotheses die je hebt verkregen, kijken naar wat de belangrijkste oorzaak
zou kunnen zijn en wat versterkend is, een verhaaltje over wat jij het meest aannemelijk vind op dat
moment wat er aan de hand kan zijn. Op basis hiervan ga je kijken wat voor onderzoek je zou kunnen
toepassen.
3
