Dit is een samenvatting voor het eindexamen aardrijkskunde voor vwo (ook nuttig voor havo). Het gaat over het domein aarde en alles wat je hierover moet weten voor het examen.
Hoofdstuk 1 Endogene krachten
De aarde bestaat vanaf binnen naar buiten uit:
- De aardkern. Een gigantische kogel van ijzer en
nikkel dat erg heet is.
- De binnenmantel (mesosfeer) is een vaste laag
- De asthenosfeer is plastisch, dus kan zich vervormen
zonder dat het breekt.
- De lithosfeer is vast en bestaat uit het vaste harde
deel van de buitenmantel en uit de aardkorst. Het kan
op verschillende plekken verschillende diktes hebben.
De aardkorst bestaat uit een oceanische plaat en een
continentale plaat.
Oceanisch Continentaal
Ouderdom Jonger Veel ouder
Dikte Dunner Dikker
Zwaarte Zwaarder Lichter
Gesteenten Basalt Graniet
Paragraaf §1.1: Geologie
Bij het principe van actualisme gingen ze ervan uit dat er vroeger dezelfde processen
verliepen.
Om een beeld van vroeger te maken is er een geologische tijdschaal gemaakt, waarin
tijdperken beschreven staan door middel van bijvoorbeeld platen- en dierenleven en
gesteente.
Paragraaf §1.2: De theorie van platentektoniek
In de 20ste eeuw kwam Alfred Wegener achter de platentektoniek doordat:
- Continenten in elkaar passen.
- Vergelijkbare fossielen werden in verschillende continenten gevonden.
- Bergen aan weerszijde van oceaan hadden dezelfde structuur.
Om dit te bewijzen keken ze naar de oceaanbodem, die had dan namelijk overal even oud
moeten zijn als er geen platentektoniek was. Dit was dan ook niet het geval. Ze vonden
midoceanische breuklijnen waar het gesteente veel jonger was dan verderop.
Niet alleen de convectiestromen zorgen voor het bewegen van de platen, maar vooral
het Ridge push en het slap pull effect zorgen hiervoor.
Ridge push: het wegdrukken van de platen van de midoceanische rug.
Slap pull: de korst wordt onder zijn eigen gewicht meegetrokken de diepte in.
1
, Paragraaf §1.3: Plaatbewegingen
Er zijn 3 soorten plaatbewegingen; divergente, convergente en transforme.
Divergente plaatbewegingen (uit elkaar):
- oceanisch+oceanisch ontstaan een midoceanische rug en Ridge pull effect
- Continent+continent er ontstaan riften, horsten en slenken
Convergente plaatbewegingen (naar elkaar toe):
- continentaal+continentaal ontstaat plooiingsgebergte zoals de alpen en de himalaya.
We onderscheiden 3 plooiingsfase 1. De alpiene (jongste) 2. De hercynische 3. De
caledonische (oudste). Hoe ouder de fase hoe lager de bergen door erosie en
verwering.
- Oceanisch+continentaal door het slap pull effect duikt de oceanische plaat onder de
continentale plaat. Dit noem je subductie. Er ontstaat hierdoor een diepzeetrog en
door de plaat die naar onder duikt ontstaat er diep in de aardkorst warmte en druk.
Daardoor komt er magma naar boven en dus stratovulkanen (explosief)
- oceanisch+oceanisch de oudste plaat en dus de zwaarste duikt onder de jongere
lichtere plaat. Hierbij ontstaat een keten van eilanden (eilandenboog) naast de trog.
Ook instaan er explosieve vulkanen en aardbevingen.
Transforme plaatbeweging (langs elkaar):
Het langs elkaar schuiven van platen kan gevaarlijk zijn, omdat de spanning toeneemt
kunnen er heftige aardbevingen ontstaan. Eerst schuiven platen horizontaal van elkaar af
en daarna schuiven ze terug naar hun oude positie. Dat terug schuiven veroorzaakt vaak
de grootste klap.
Paragraaf §1.4: Horsten en slenken
Als de korst tussen een verticale scheur wegzakt ontstaat er een slenk. Het hogere stuk
aardkorst langs de slenk noem je een horst. Dit gebeurd meestal langs divergente en
transforme platen. Het gebergte naast horsten slenken noem je het breukgebergte.
Hoofdstuk 2 Vulkanisme en aardbevingen
Paragraaf §2.1: Het ontstaan van vulkanen
Zodra magma over de lithosfeer uitstroomt noem je het lava.
Vulkanisme komt voor bij:
1. Divergerende platen
2. Subductiezones
3. Hotspots
Als een plaat geleidelijk uit elkaar beweegt kunnen er vulkanische erupties (uitbarstingen)
ontstaan. Dit noem je spleeterupties.
Omdat divergente platen langzaam uit elkaar gaan komt er alleen erg vloeibaar magma
naar boven, waardoor er rustige erupties ontstaan; effusieve erupties. Hierdoor ontstaan
schildvulkanen.
Explosieve erupties bij subductie (zwaardere plaat duikt onder lichtere plaat de aardkorst
in):
1. Een hoge gasdruk: er gaat oceaanwater mee bij subductie, waardoor daar een enorme
druk op komt te staan en warm wordt en dan wordt het water omgezet in gas.
2
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper suzej. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,49. Je zit daarna nergens aan vast.
