Hoorcollege 1 – Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad en wanprestatie
Aansprakelijkheid voor eigen onrechtmatig gedrag: de vereisten onrechtmatigheid,
toerekenbaarheid, schade en feitelijk-causaal verband
Volgorde onderwerpen tijdens colleges
In de weken 1 t/m 3 worden de vele, diverse gronden voor aansprakelijkheid uit
onrechtmatige daad (titel 6.3 BW of elders) behandeld
o De kunst zal vooral zijn deze vele, diverse gronden voor aansprakelijkheid uit
o.d. uit elkaar te houden en te beoordelen welke op een casus van toepassing
is/zijn
In de weken 4 en 5 komt de aansprakelijkheid uit een toerekenbare tekortkoming in
de nakoming van een verbintenis (‘wanprestatie’) aan bod (art. 6:74 e.v. BW)
o Deze aansprakelijkheid is centraal in de wet geregeld (art. 6:74 e.v. BW),
maar steekt op onderdelen ingewikkeld in elkaar; bovendien vullen de
regelingen van bijzondere overeenkomsten in Boek 7 BW deze algemene
regeling soms in of wijken ervan af
In week 6 zal een bijzondere aansprakelijkheid aan de orde komen: die van de
werkgevers jegens hun werknemers voor schade die hen i.v.m. hun werk is
overkomen (artt. 7:658 en 7:611 BW).
Tot slot komt in week 7 de voornaamste consequentie van het
aansprakelijkheidsrecht aan bod: de (inhoud en omvang van)
schadevergoedingsverbintenis die komt te rusten op diegene die aansprakelijk is.
Op een casus kunnen meerdere gronden voor aansprakelijkheid van toepassing zijn
Dat aldus voor aansprakelijkheid onderscheiden gronden bestaan (onrechtmatige daad,
wanprestatie, werkgeversaansprakelijkheid etc.) neemt uiteraard niet weg dat op een en
dezelfde casus – en dat geldt ook voor tentamencasus - meerdere
aansprakelijkheidsgronden van toepassing kunnen zijn:
een fabrikant van ovens heeft een gebrekkige oven geproduceerd die door een
tussenhandelaar wordt doorverkocht en -geleverd aan een bedrijf en vervolgens aldaar
ontploft:
de producent is dan jegens dit bedrijf op grond van ‘onrechtmatige daad’
aansprakelijk (art. 6:162 BW en 6:185 BW)
de tussenhandelaar is dan jegens dit bedrijf op grond van ‘wanprestatie’ aansprakelijk
(art. 6:74 e.v. BW)
wellicht is het bedrijf jegens zijn door de ontploffing gewonde werknemers
aansprakelijk op grond van art. 7:658 BW
Aansprakelijkheid: slechts één manier om schade benadeelde af te wentelen
Alvorens ons in al deze aansprakelijkheidsgronden te storten, wordt eerst verhelderd dat er
voor benadeelde ook andere mechanismen dan deze aansprakelijkheidsgronden bestaan
om de schade die hij door andermans toedoen heeft geleden, af te wentelen.
Er zijn ook andere mechanismen om schade die benadeelde door andermans toedoen hebt
geleden, af te wentelen dan deze ander o.g.v. een onrechtmatige daad of toerekenbare
tekortkoming voor de schade aansprakelijk te stellen, bijv.:
Sociale verzekeringen zoals de AWBZ: biedt van rechtswege bestaansminimum in
bepaalde schadegevallen (HR Baby Kelly/Wrongful life)
(Privaatrechtelijke) schadeverzekeraar: deze moet voor zover hij zich hiertoe bij zijn
overeenkomst met verzekerde had verbonden, o.g.v. deze overeenkomst diens
vermogensschade vergoeden (art. 7:944 BW inzake privaatrechtelijke
schadeverzekeringsovereenkomst)
Werkgever is aan werknemer ook wanneer deze door andermans toedoen
ziek/arbeidsongeschikt is geworden gedurende 2 jaren 70% loon verschuldigd (art.
7:629 lid 1 BW (of (evntl. collectieve) arbeidsovk.)
1
, Fonds keert aan benadeelde uit, zoals Schadefonds Geweldsmisdrijven dat uitkeert
uit aan door geweldsmisdrijf benadeelde: gemaximeerde uitkeringen indien dader
onvindbaar/insolvent is
Het afwentelingsmechanisme ‘Aansprakelijkheid’ is echter voor benadeelde in zoverre
attractief dat de aansprakelijke:
in beginsel álle vermogensschade moet vergoeden;
soms ook de schade van benadeelde moet vergoeden die niét in vermogensschade
bestaat (= ‘immateriele schade/‘smartengeld’ (art. 6:106 BW))
Nadat benadeelde zijn schade heeft afgewenteld via ander afwentelingsmechanisme dan het
aansprakelijkheidsrecht, kan hij deze schade uiteraard niét nog eens afwentelen via het
aansprakelijkheidsrecht: de schade wordt dan immers geacht al te zijn opgeheven of met dit
voor benadeelde ontstane voordeel te zijn verrekend (art. 6:100 of 6:107a lid 1 BW).
Maar hiermee is het aansprakelijkheidsrecht niét buiten beeld; denk aan:
zelfstandig verhaalsrechten (regres) jegens de ex o.d. of wanprestatie aansprakelijke,
welke rechten toekomen aan:
o organisaties die o.g.v. sociale verzekeringswetten aan de benadeelde hebben
uitgekeerd (zie diverse bepalingen in die wetten);
o de werkgever van het slachtoffer die ex art. 7:629 BW (of (evntl. collectieve)
arbeidsovk.) diens loon heeft doorbetaald (art. 6:107a lid 2 BW);
subrogatie van privaatrechtelijke schadeverzekeraar die heeft uitgekeerd aan zijn
verzekerde/benadeelde in diens vorderingen tot schadevergoeding jegens derden,
waaronder die jegens de ex o.d. (of wanprestatie) aansprakelijke (art. 7:962 BW)
Waarom zijn schadeverzekeraars vaak procespartij in aansprakelijkheidsprocedures?
Vraag: Waarom zijn schadeverzekeraars vaak procespartij in aansprakelijkheidsprocedures
(zie bijv. HR 6-04-2012, BU3784 (ASR/Achmea)?
Om twee redenen:
eerdergenoemde subrogatie van de schadeverzekeraar ex art. 7:962 BW in de
vorderingen van verzekerde/benadeelde tot schadevergoeding jegens derden;
de artt. 7:954 BW en 6 WAM geven benadeelden in bepaalde gevallen de
bevoegdheid om de aansprakelijkheidsverzekeraar van de dader aan te spreken
o Wanneer de benadeelde een vordering instelt tegen de aansprakelijke zelf en
deze tegen wettelijke aansprakelijkheid verzekerd is, kan de aansprakelijke
zijn aansprakelijkheidsverzekeraar in vrijwaring oproepen en aldus - bij wege
van incidentele vordering - vorderen dat deze verzekeraar zal worden
veroordeeld tot betaling van het bedrag waartoe hij als gedaagde in de
hoofdzaak mocht worden veroordeeld (vgl. art. 210 e.v. W.v.B.Rv.)
Volgorde onderwerpen weken 1 t/m 3 over ‘Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad’
I. Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad voor schade door eigen onrechtmatig gedrag
(afd. 6.3.1 BW)
II. Kwalitatieve aansprakelijkheden voor schade aan derde berokkend door andere personen/
zaken e.d.m. (afd. 6.3.2 BW)
III. Bijzondere aansprakelijkheden voor schade:
door motorrijtuigen in verkeer (art. 185 WVW);
door gebrekkige producten (afd. 6.3.3 BW);
door oneerlijke handelspraktijken (afd. 6.3.3A BW);
door misleidende reclame en ongeoorloofde vergelijkende reclame (afd. 6.3.4 BW);
door schending van het mededingingsrecht (afd. 6.3.3B BW)
n.a.v. elektronisch rechtsverkeer (afd. 6.3.4A BW)
2
, I. Aansprakelijkheid voor eigen onrechtmatig gedrag (afd. 6.3.1 BW)
Afd. 6.3.1 BW regelt de aansprakelijkheid voor eigen onrechtmatig gedrag van
aansprakelijke: Jan is jegens Piet aansprakelijk, omdat híj, Jan, Piet heeft geslagen/beledigd
etc. ; Jan is dan ex art. 6:162 BW aansprakelijk omdat hij zélf een o.d. heeft gepleegd
Deze aansprakelijkheid dient te worden onderscheiden van andere typen aansprakelijkheid
uit o.d., met name van het type dat alleen op een bepaalde ‘kwaliteit’ van de aansprakelijke
berust, waaraan een aparte afdeling van titel 6.3 BW is gewijd, afd. 6.3.2 BW; enige
voorbeelden van deze zgn. ‘kwalitatieve’ aansprakelijkheid:
wanneer werknemer i.v.m. zijn werk o.g.v. zijn eigen onrechtmatig gedrag jegens
een derde aansprakelijk is (art. 6:162 BW), is (ook) zijn werkgever hiervoor onder
bepaalde voorwaarden aansprakelijk, maar niet omdat de werkgever zelf een o.d.
zou hebben gepleegd, maar alleen al vanwege zijn kwaliteit van ‘werkgever’ van de
desbetreffende werknemer (art. 6:170 BW);
wanneer schoorsteen van een gebouw volstrekt onverwacht op een passant valt, is
de bezitter van dit gebouw hiervoor aansprakelijk, enkel en alleen al vanwege zijn
kwaliteit van ‘bezitter’ van het gebouw (art. 6:174 BW) en niet omdat hij een
onrechtmatige daad zou hebben gepleegd (vgl. Parl. Gesch. Boek 6 (Inv. 3, 5 en 6),
p. 1379)
o Vanwege dit verschil in grondslag van de aansprakelijkheid kan kind onder 14
jaar dat voor zijn eigen o.d. niet aansprakelijk kan zijn (art. 6:164 BW), wel in
zijn kwaliteit van bezitter van dit gebouw ex art. 6:174 BW aansprakelijk zijn
(art. 6:183 BW)
Eisen aan aansprakelijkheid voor eigen onrechtmatig gedrag
Men bedenke dat algemeen uitgangspunt van aansprakelijkheidsrecht is dat degene die
schade heeft geleden, óók al komt dit door andermans toedoen, in beginsel zélf zijn schade
moet dragen.
Afwenteling van deze schade op degene door wiens toedoen zij is ontstaan, is dus slechts
mogelijk indien is voldaan aan eisen die de wet aan deze afwenteling stelt.
Art. 6:162 BW stelt de volgende eisen aan het ontstaan van een verbintenis tot
schadevergoeding ten laste van degene door wiens toedoen schade is ontstaan:
deze heeft een onrechtmatige daad gepleegd
deze daad is aan dader toerekenbaar
benadeelde heeft schade geleden
welke schade van benadeelde door deze o.d. is veroorzaakt (causaal verband tussen
onrechtmatige daad en schade)
N.B.: Aan een o.d. kunnen ook ándere rechtsgevolgen worden verbonden dan het ontstaan
van een schadevergoedingsverbintenis ten laste van dader: zo kan de rechter desgevorderd
ook het plegen van (verder) onrechtmatig gedrag verbieden (3:296 BW) of een verklaring
van recht vragen dat bepaald gedrag onrechtmatig is (art. 3:302 BW), waarover nader
volgende week
Verdere agenda van dit college
In dit college behandelen wij de eisen die art. 6:162 BW stelt aan het ontstaan van een
verbintenis tot schadevergoeding:
de onrechtmatige daad
o Aangezien de overtreden norm de strekking moet hebben de benadeelde te
beschermen tegen de schade die hij heeft geleden (vgl. art. 6:163 BW alsook
art. 6:162 lid 1 BW (‘jegens een ander’)), komt bij de eis van een
onrechtmatige daad ook deze zgn. ‘relativiteitseis’ aan bod
de toerekenbaarheid van deze daad aan de dader
3
