Hoofdstuk 3 – cultuur
3.1 wat is cultuur?
Cultuur kan omschreven worden als de wijzen van denken, handelen, de symbolen en de
materiële objecten die in combinatie de levenswijze van een volk of groep vormen. Een
immateriële cultuur omvat door de leden van een samenleving ontwikkelde ideeën,
variërend van kunstuitingen tot spiritualiteit. Het begrip materiële cultuur verwijst naar
materiële objecten gecreëerd door de leden van de samenleving. Cultuur is de manier van
leven van mensen. Samenlevingen en culturen kunnen niet los van elkaar bestaan omdat
mensen in een bepaalde samenleving allerlei culturele elementen delen.
Een natiestaat is een politieke eenheid met een eigen afgebakend grondgebied. Onder
samenleving verstaan we mensen die in een bepaald gebied leven en een bepaalde cultuur
gemeenschappelijk hebben.
3.2 cultuurelementen
Een symbool kan gedefinieerd worden als een verschijnsel dat een bepaalde betekenis heeft
die door mensen met dezelfde culturele achtergrond herkent wordt.
Taal vormt de kern van een symbolenstelsel. Taal kan gedefinieerd worden als een systeem
van symbolen dat mensen in staat stelt om met elkaar te communiceren. Een taal stelt ons niet
alleen in staat om met elkaar te communiceren, maar is ook essentieel in het kader van
cultuuroverdracht, het proces waarmee een generatie cultuurelementen doorgeeft aan de
volgende generatie of aan mensen elders.
Onze taalvaardigheden slaan een brug naar het verleden, maar ze kunnen ook een
verbeeldingskracht stimuleren. En taal is ook veranderlijk. Zo is straat voor jongeren
belangrijk.
Omdat elke taal zijn eigen symbolen kent, ervaart iedereen die een andere taal spreekt de
wereld verschillend. Elk symbolensysteem kent woorden of uitdrukkingen die in geen enkel
ander systeem voorkomen. Ook koppelt elke taal bepaalde symbolen aan bepaalde gevoelens.
De Sapir-Whorfthese houdt in dat mensen de wereld zien en begrijpen door het culturele
perspectief van de taal. Tegenwoordig wordt het standpunt ingenomen dat we de
werkelijkheid door middel van symbolen vormgeven, maar dat niet geleken is dat de
werkelijkheid bepaald wordt door taal op de manier zoals Sapir en Whorf bedoelen.
Waarden zijn cultureel gedefinieerde standaarden waarmee mensen bepalen wat wenselijk,
goed en mooi is, en die als algemene richtlijnen voor het maatschappelijk leven fungeren.
Waarden zijn algemene beginselen die ten grondslag liggen aan overtuigingen, specifieke
uitspraken die mensen als waar aannemen.
De Amerikaanse socioloog Robin Williams Jr inventariseerde na langdurig onderzoek tien
waarden die in de westerse wereld een centrale rol zouden spelen:
, 1. Gelijke kansen
2. Individuele prestaties en persoonlijke successen
3. Materiële welstand
4. Activiteit en werk
5. Praktisch en efficiënt zijn
6. Vooruitgang
7. Wetenschap
8. Individuele rechten
9. Vrijheid
10. Superioriteitsgevoelens
Waarden kunnen tot diepe conflicten leiden. De Noorse rechtssocioloog Aubert maakt
onderscheid tussen een belangenconflict en een waardenconflict. Een belangenconflict is een
conflict waarbij twee strijdende partijen er beide belang bij hebben om eruit te komen,
bijvoorbeeld omdat ze elkaar later weer nodig hebben. De winst van de een betekent niet
automatisch verlies voor de ander. Een waardenconflict gaat veel verder. Het betreft een
conflict over diepgewortelde opvattingen, die wegens hun aard moeilijk met elkaar te
verenigen zijn en waarvoor moeilijk één gemeenschappelijke taal te vinden is.
Normen zijn regels en verwachtingen waarmee een samenleving het gedrag van haar leden
reguleert. Waar waarden een karakter hebben, zijn normen concreter. William Graham
Sumner, een Amerikaanse socioloog van het eerst uur introduceerde de term mores. Dit
begrip verwijst naar normen die we in veel situaties kunnen waarnemen en die een grote
morele betekenis hebben. Mensen hechten meestal minder sterk aan traditionele gebruiken,
normen voor routinematige of vluchtige interacties.
Mores en traditionele gebruiken zijn algemene basisregels die het samenleven makkelijker
maken en structuur geven, al houden we ons er niet altijd aan. Afwijken van de norm kan
leiden tot een straf of beloning: sancties fungeren als een systeem van sociale controle,
pogingen van de samenleving om gedrag en gedachten van mensen te beïnvloeden.
Elke cultuur kent niet alleen symbolische elementen, zoals waarden en normen, maar ook een
gevarieerd arsenaal aan door de mens gemaakte materiële creaties, artefacten. Artefacten
maken deel uit van de materiële cultuur, het geheel van fysieke objecten, bronnen en ruimtes
die mensen gebruiken om hun cultuur te definiëren.
3.3 technologie en de invloed op cultuur
Omdat we midden in de snelle technologische ontwikkelingen leven is het lastig te zeggen
wat de gevolgen zijn voor onze cultuur. Veel commentaren gaan uit van een hypothese van
de oppervlakkigheid. Critici van de huidige ontwikkeling voeren aan dat deze leidt tot een
oppervlakkige en moreel nietszeggende manier van leven.
In sommige opzichten zullen sociale media wellicht een ‘oppervlakkige’ cultuur bevorderen.
Maar daar staat tegenover dat de effecten van sociale media grotendeels afhankelijk zijn van
de keuzes die we maken over de websites die we bezoeken, de berichten die we plaatsen en de
, mensen die we volgen. Belangrijk is ook dat Tech bedrijven en de algoritmes die ze toepassen
onze keuzes beïnvloeden, vaak zonder dat we ons daar bewust van zijn. Door de tijd heen is
controle over de media steeds verder geconsolideerd, waarbij het merendeel van de
Amerikaanse massamedia in handen is gekomen van slechts een klein aantal grote bedrijven.
Zo houden de media het bestaande klassenstelsel in stand.
De materiële cultuur vormt een weerspiegeling van het niveau dat de technologie in die
samenleving heeft bereikt, oftewel van de kennis mensen gebruiken om hun bestaan in de
buitenwereld vorm te geven.
Jagen en verzamelen, het met eenvoudige hulpmiddelen jagen op dieren en het verzamelen
van eetbare planten, is de oudste en meest fundamentele manier van leven. Tegenwoordig
vinden we deze wijze van leven nog bij enkele samenlevingen terug. Er is weinig specialisatie
of ongelijkheid. Iedereen zoekt voedsel. De beperkte technologie maakt jagers en
verzamelaars kwetsbaar voor de krachten van de natuur. Stormen en droogte kunnen
desastreus zijn voor hun voedselvoorziening.
De tuinbouw, het gebruik van handgereedschap om gewassen te verbouwen, manifesteerde
zich ongeveer tienduizend jaar geleden. De bewoners van zeer droge gebieden legden zich
niet zozeer toe op het telen van gewassen maar meer op het houden van vee, het
domesticeren van dieren.
De technologische vooruitgang leidde tot de intrede van de landbouw, de grootschalige
landbewerking met behulp van dieren of machines die gebruikt worden om het land te
ploegen.
De industrialisering deed haar intrede toen de spierkracht van mens en dier vervangen werd
door nieuwe krachtbronnen. Industrie kan gedefinieerd worden als het produceren van
goederen met behulp van geavanceerde energiebronnen die omvangrijke machinerieën in
werking stellen.
Veel geïndustrialiseerde samenlevingen zijn in een nieuw, postindustrieel tijdperk beland,
een tijdperk waarin de nadruk ligt op het creëren, verwerken, opslaan en toepassen van ideeën
en informatie.
3.4 culturele diversiteit
Sociologen gebruiken de term elitaire of hoge cultuur voor culturele patronen die de elite
van een samenleving onderscheidt van de rest van de samenleving. De term populaire(lage of
volks)cultuur wordt gebruikt voor de culturele patronen die wijdverbreid onder de leden van
de samenleving voorkomen.
De term subcultuur verwijst naar cultuurpatronen die een bepaald segment van de populatie
van de samenleving afscheiden van de rest. Wat we als dominante cultuur beschouwen staat
maar al te vaak voor de cultuur van de machtige groeperingen uit een samenleving. De
mensen die niet tot deze groeperingen behoren, rekenen we al snel als subcultuur.
