Toetsdoelen Recht (jaar 2, periode 2)
Beroepsethiek
• Je kent de drie hoofdstromingen in de ethiek
Ethiek = de wetenschap die het menselijk gedrag bestudeert onder het perspectief van goed en
kwaad
Beroepsethiek = een onderdeel van de ethiek, waarin op systematische wijze de morele
problemen van een beroep worden bestudeerd
3 stromingen in de ethiek
- gevolgenethiek (of: consequentialisme) —> ik die wat het meest positieve gevolgen heeft
- beginselethiek (of: rechtsethiek, deontologische ethiek) —> ik doe wat er in de regels staat
- deugdethiek —> ik doe wat een goed mens zou doen
Gevolgenethiek Beginselethiek Deugdethiek
Meest positieve gevolgen, of Regels, beginselen Wat doet een goed mens
minst negatief
Streven naar welzijn, genot of Streven naar handelen volgens Wie wil je zijn, wat zijn je
vermijden van pijn principes motieven, je intenties —> welke
karaktereigenschappen laat je
zien
Maar: naar welke gevolgen kijk Maar: je moet het willen, anders Maar: erg persoonsgebonden
je? niet moreel, maar ‘regeltjes
volgen’
• Je kunt uitleggen wat een ethisch dilemma is
Dilemma = een dilemma is een situatie of probleem waarin uit twee even onaantrekkelijke
alternatieven moet worden gekozen —> de keuze kan daarom niet alleen op logische gronden
gemaakt worden
- de weg om uit een dilemma te geraken is dan ook vaak een zeer persoonlijke keuze
Ethisch dilemma: botsende waarden
Morele waarden vormen de fundamenten van de morele normen —> als morele waarden met
elkaar botsen, ontstaat een moreel dilemma
- zo kan de waarde ‘respect voor autonomie’ bijvoorbeeld botsen met de waarde ‘weldoen’
Stappenplan ethische dilemma’s
1. situatie in kaart brengen
2. moreel dilemma vaststellen
3. handelingsalternatieven verkennen
4. betrokkenen benoemen, belangen afwegen
5. relevante waarden, normen, artikelen benoemen
6. handelingsalternatief kiezen
Situatie in kaart brengen
- beschrijf wat er zich feitelijk voordoet, zonder interpretaties
- in de praktijk doe je dit vaak mondeling in gesprek met een collega
Moreel dilemma vaststellen
- moreel dilemma = botsende waarden —> het gaat dus niet om bijvoorbeeld de keuze welke
methodiek je gebruikt, dat kan wel een lastige keuze zijn, maar is geen moreel dilemma
- bijvoorbeeld: je ziet van de buitenkant al dat het binnen een steeds viezere boel is, je hoort van
buurtbewoners dat meneer geen contacten heeft, maar de man in kwestie laat jou aan de deur
, duidelijk weten dat jij je niet met hem moet bemoeien —> hij redt zich wel, zegt hij —> maar je
ziet dat hij zich niet redt
- respect voor autonomie? of helpen/beschermen?
Handelingsalternatieven verkennen
- wat zou je allemaal kunnen doen?
- belangrijk om hier goed over na te denken, te brainstormen —> als het kan met een collega —>
als je deze stap overslaat, zit je al snel in een tunnelvisie —> en soms is dat wat je eerst niet
wilde toch beter om te doen —> dus benoem die mogelijkheid, in dit stadium ook als je denkt
dat het niet past
- bijvoorbeeld bij casus van vorige sheet:
- toch aandringen
- melding doen bij gemeente/meldpunt
- weggaan en dossier sluiten
- buren vragen oogje in het zeil te houden
- woningcorporatie vragen om beweging te creëren, etc.
Betrokkenen + belangen benoemen
- als het om ethische dilemma’s gaat, zijn er meestal meer betrokkenen dat alleen jij en de cliënt
—> jouw handelen heeft bijvoorbeeld ook gevolgen voor hoe er naar het beroep gekeken
wordt, heeft ook gevolgen voor buurtbewoners, etc.
- kijk bij al die betrokkenen wat hun belang is —> soms lost dat het dilemma al wat op (als er
bijvoorbeeld kinderen betrokken zijn), soms wordt het dilemma er juist duidelijker van
Relevante waarden, normen, artikelen
- na de vorige stappen zet je nog eens op een rijtje: welke waarden zijn er in het geding,
eventueel met de daarvan afgeleide normen
- kijk wat de beroepscode erover zegt —> welke artikelen zijn van belang?
- let er ook op dat in de beroepscode er soms al bijstaat wanneer je af mag wijken van een
bepaalde waarde of norm
Handelingsalternatief kiezen
- nu je alles hebt overwogen, moet je een keuze maken (niets doen is ook altijd een keuze)
- die keus kun je nu goed verantwoorden doordat je alles op een rijtje hebt gezet —>
bijvoorbeeld: ik vraag de woningcorporatie om samen naar meneer te gaan omdat het zichtbaar
slecht met hem gaat en hij het huis dusdanig bewoont dat niet alleen hijzelf en het huis maar
ook het huis van de buren en hun gezondheid eronder te lijden heeft (art. 10)
Beroepscode
• Je bent bekend met de beroepscode (nut, inhoud, indeling, hantering, reikwijdte)
Eerst de waarden (blz. 13-14), dan de normen (blz. 17-33)
- respect voor menselijke waardigheid en autonomie
- betrokkenheid en de bereidheid om mensen bij te staan
- sociale rechtvaardigheid en mensenrechten
- deskundigheid en zorgvuldigheid
- betrouwbaarheid en integriteit
, Beroepscode - waarom?
“Een beroepscode ondersteunt professionals in hun dagelijks werk, en bevordert de ethische
bekwaamheid en het vermogen om zorgvuldige en doordachte besluiten te nemen”
(beroepscode, blz. 10)
- transparantie
- leidraad
- toetssteen
- steun
- positioneren en pro leren
• Je kunt de beroepsethiek in internationale context plaatsen
• Je bent in staat de beroepscode te linken aan de praktijk, en omgekeerd de praktijk aan
de beroepscode en kent daarbij termen als discretionaire ruimte, professionele
autonomie, beroepsethische normen, etc.
Met betrekking tot het zorgvuldig handelen binnen de discretionaire - of handelingsruimte wordt
vaak gesproken over professionele autonomie —> autonomie betekent dat iemand zichzelf een
stelsel van normen oplegt
Het handelen binnen de professionele ruimte wordt niet dwingend voorgeschreven, maar wordt
wel ingevuld met kennis en opvattingen over het goede en het juiste —> professionals beschikken
dus over een zekere vrijheid, maar hebben tegelijk de verantwoordelijkheid om hun handelen te
funderen in beginselen die in vakkennis, wet en beroepsethiek verankerd zijn
De ruimte van professionals om autonoom te handelen is het best te typeren als: de vrijheid om
de richting van hun handelen in vaak complexe situaties te bepalen
Professionele autonomie wil dus niet zeggen dat de professional uitsluitend op basis van
persoonlijk inzicht of intuïtie handelt —> een autonome professional weegt de kaders zorgvuldig,
re ecteert op zijn handelen en overlegt met collega’s en experts
- op die manier laat een professional zien dat hij de handelingsruimte die hij heeft op zorgvuldige
en verantwoordelijke wijze inricht
De beroepscode is onderdel van de professionele standaarden, die richting geeft aan het
zorgvuldig en verantwoord handelen
In een beroepscode staat het fundament van de beroepsethiek van een beroepsgroep beschreven
—> het gaat om waarden, beginselen en normen die het handelen van de professional inspireren
en richting geven
Een beroepscode ondersteunt professionals in hun dagelijkse werk, en bevordert de ethische
bekwaamheid en het vermogen om zorgvuldige en doordachte besluiten te nemen
De beroepscode is een ethische leidraad voor iedere professional die werkt in het sociaal
werk —> in dagelijkse situaties of bij bovengenoemde spanningsvelden helpt de beroepscode om
de handelingsrichting te bepalen
- er staan echter geen kant en klare oplossingen in, maar geeft de ethische uitgangspunten voor
zorgvuldig handelen weer
• Je bent in staat je beroepsethische overwegingen steekhoudend te onderbouwen vanuit
de beroepscode
Recht algemeen
• Je weet het verschil tussen recht, rechtvaardigheid, gerechtigheid
Recht
Een verzamelnaam voor alle regels die er bestaan —> in de regels staat wat je wel en wat je niet
mag doen
- soms staat er ook in op welke manier je iets moet doen
fl fi
, Sommige regels zijn opgeschreven in wetten
Het recht moet ervoor zorgen dat mensen goed met elkaar kunnen samenleven
Rechtvaardigheid
Er zijn sociale, politieke, economische, morele, juridische en andere vormen van rechtvaardigheid
Rechtvaardigheid heeft twee hoofdbetekenissen:
- een eerlijke verdeling van rijkdom en voorzieningen, bescherming tegen uitbuiting en
onderdrukking
- herstel van onrecht en berechting van degenen die zich aan misdrijven schuldig hebben
gemaakt (gerechtigheid)
Rechtvaardig
- recht —> regels
- rechtvaardig —> eerlijk
- gerechtigheid —> er wordt recht gedaan (en degene die onrecht doet, wordt gestraft)
• Je begrijpt het verband tussen recht, rechtvaardigheid en ethiek
• Je kent de behandelde verschillende opvattingen over de rechtvaardige samenleving met
de bijbehorende mensvisie
Hoe krijg je rechtvaardige regels?
- theory of justice (Rawls)
- objectivisme (Rand)
- capability approach (Nussbaum)
Theory of Justice
- mens is een rationeel wezen
- mensen hebben niet allemaal gelijke kansen
- een rechtvaardige maatschappij corrigeert die ongelijke kansen
Gedachte-experiment: sluier van onwetendheid
- ieder heeft gelijke rechten
- ieder moet een grote kans hebben op het beste
- overheidsmaatregelen moeten de zwakkeren in de samenleving het meest bevoordelen
Objectivisme
- mens is egoïstisch wezen
- egoïsme is een deugd —> altruïsme maakt passief
- eigen verantwoordelijkheid
Capability approach
- ieder mens is kwetsbaar én zit vol ‘capabilities’
- mensen zijn elkaars hulpbron
- samenleving: ieder de kans geven capabilities te ontplooien
Zwakkeren worden slachto er van willekeur —> overheid moet social services organiseren
Rechtvaardige samenleving: je moet iedere capability op een bepaald minimumniveau kunnen
ontplooien
Recht en regels, indeling van het recht en verbintenissen
• De vier rechtsbronnen noemen en globaal aangeven hoe deze tot stand komen
Rechten en plichten komen voort uit normen en waarden die algemeen gelden in de maatschappij
—> door dit in zogenoemde rechtsregels vast te leggen, met de wijze waarop regels gehandhaafd
kunnen worden, krijgt het recht vorm
ff
