Samenvatting Geografie & Toerisme
Hoofdstuk 1 – Tourism, geography and geographies of tourism
Toerisme is een fundamenteel geografisch fenomeen, die essentiële manier is geworden waarop
mensen met andere mensen, plaatsen en omgevingen interactie hebben. Toerisme is geografisch
doordat het enkele dimensies omvat:
Mens-milieu interactie en landschap
Conservatie en beheer van plekken en milieus
Milieupercepties en gevoel van plaats
Ruimtelijk gedrag en menselijke mobiliteit
Veel aandacht op huidige groei in schaal van internationale reizen en snelheid van ontwikkeling.
Het zorgt voor veel inkomsten en is de grootste wereldwijde dienstensector industrie.
Naast de internationale reizigers en hun uitgaven moet nog de domestic tourists worden
toegevoegd, namelijk zij die geen internationale grenzen overschrijden, en day trippers, die een
internationale grens voor minder dan een dag passeren.
Deze twee groepen zijn voor veel landen veel groter dan de internationale tegenhanger.
Grote reeks aan economische, sociale en milieu impacts van deze bewegingen op verschillende
schaalniveaus. Ook geeft toerisme, als een vorm van populaire cultuur, een spiegel voor huidige
lifestyles, smaken en voorkeuren.
Mobiliteit is centraal geworden in de vorming van sociaal leven en culturele identiteit in de 21 e eeuw,
aldus John Urry.
Wereldwijd naar schatting 100 miljoen mensen die direct werk krijgen van toerisme-industrie. Speelt
grote rol in sociale en economische globalisatie en wordt op verschillende manieren gezien:
Als betekenis voor profiteren van bredere internationale economische integratie binnen
gebieden zoals de EU en ZOA
Als katalysator voor modernisatie, economische ontwikkeling en vooruitgang in opkomende
landen in ontwikkelende economieën
Als een pad voor genereren van post-industriële economieën in ontwikkelingseconomieën
Aan de andere kant kan toerisme ook resulteren in een reeks van nadelige impacten hebben op
verschillende manieren:
Op het fysieke milieu bijv. door water- en luchtvervuiling, toegenomen verkeerscongestie,
fysieke erosie van plaatsen, verstoring van habitats en afname van soorten en bederf van
zicht en uiterlijk door slecht geplande of ontworpen gebouwen.
Het weergeven van lokale culturen en gewoontes aan toeristen kan een manier zijn om
tradities en rituelen te behouden, maar het kan ook zorgen voor culturele verandering,
erosie van kenmerkende geloven, waarden en praktijken en de lokale opname van
geglobaliseerde massavormen van cultuur.
Economisch gezien genereert toerisme veel werkgelegenheid, maar het is ook kwetsbaar
voor grillen van populariteit en mode en is kwetsbaar voor natuurrampen en mondiale
economische crisissen. Dit maakt het een onzekere fundatie waarop nationale economische
groei soms gebouwd wordt. Ook de kwaliteit van de gecreëerde banen laat te wensen over
en kan zorgen voor versterken van economische ongelijkheden, behoud van
afhankelijkheden en neokoloniale relaties tussen ontwikkelde en ontwikkelingslanden.
Toerisme en toeristenervaring worden nu gezien als beïnvloeden van sociale differentiatie; als middel
waarop we onze identiteiten ontwikkelen en versterken en onszelf plaatsen in de moderne wereld;
als een bron voor de verwerving van ‘cultureel kapitaal’; en als een sleutelcontext waarin mensen
zich bezig houden met de vloeibare en veranderende aard van moderniteit.
1
,Aangezien de aard van de effecten van toerisme vaak samenhangt met de geografische
omstandigheden, is het belangrijk geografisch onderwerp. De ruimtes en plaatsen waarin toerisme
plaatsvindt, zijn vaak fundamenteel voor de toeristenervaring en space en place zijn van grote
interesse voor sociaal geografen.
Er is een shift in denken weg van de traditionele binaire beeld van toerisme en meer naar relationele
perspectieven. Bijv. i.p.v. enkel positief of negatief, wordt het steeds genuanceerder gezien.
What is tourism?
Toerisme is een term die erg diverse definities en interpretaties heeft.
Problemen rond definities komen op doordat het woord ‘toerisme’ vaak niet alleen gebruikt wordt
als enkele term om verschillende concepten te verklaren, maar ook als een studiegebied in een reeks
disciplines waaronder geografie, economie, business en marketing, sociologie, antropologie,
geschiedenis en psychologie. Elk met eigen conceptuele structuren en epistemologieën.
Ook zijn publieke percepties van wat valt onder een toerist of toeristische activiteit erg verschillend,
ook vergeleken met meer officiële definities.
Traditionele definities van toeristen en toerisme beschrijven een toerist vaak als een persoon die een
tour onderneemt, een circulaire trip die vaak gedaan wordt voor werk, vermaak of educatie en aan
het eind keert deze persoon terug naar beginpunt.
Het woord toerisme wordt normaal gezien als een samengesteld concept die niet alleen de huidige
beweging van mensen vanuit hun normale woonplaats naar bestemmingen omvat, maar ook de
organisatie en het uitvoeren van hun reisactiviteiten en de reisfaciliteiten en diensten die
noodzakelijk zijn om in wensen te voorzien.
Hoofdelementen verkregen van populaire definities die toerisme activiteiten onderscheiden zijn:
Toerisme omvat reizen met tijdelijke relocatie van mensen
Motivaties van toerisme kunnen komen van één of meer bronnen, incl. vermaakt, werk,
educatie, sociale relaties, gezondheid en religie
Toerisme vereist een toegankelijke ondersteunende infrastructuur van transport,
accommodaties, marketing systemen, entertainment en attracties die de basis vormen voor
toerisme-industrie.
Officiële definities zijn vaak erg breed, zoals die van de UNWTO:
Toerisme zijn de activiteiten van personen die reizen naar en verblijven op plaatsen buiten
hun normale omgeving voor niet langer dan één achtereenvolgend jaar voor vermaakt, werk
of andere doelen.
Deze definitie erkent dus dat toerisme plaatsvindt tussen en binnen landen en dat het
overnachtende en dagjes bezoekers omvat.
Meeste statistieken nemen dagjesmensen niet mee.
Hall & Lew (2009) laten grafisch zien hoe afstand en tijd impact hebben op de conceptualisering van
typen toeristen (figuur 1.1 p. 7).
De ontwikkeling van toerisme ging lang over een vorm van ontsnapping, een zoektocht om
verschillen te ervaren en in sommige gevallen om authenticiteit te vinden die niet gevonden kan
worden in normale routines. Sinds 1980s kwam hier steeds meer kritiek op met de herstructurering
van mondiale economie, gemeenschap en cultuur die steeds meer gelinkt was aan het proces van
de-differentiation, waar vroegere duidelijke scheidingen (bijv. tussen werk en vrije tijd, thuis en weg,
publiek en privaat) steeds vager werden.
In globaliserende samenlevingen werden dingen die eerst werden gezien als anders nu als normaal
gezien en de noodzaak om te reizen om verschil te ervaren is steeds meer verminderd met de
ervaring van buitenlandse culturen, praktijken, smaken en stijlen die routinematig in het dagelijks
leven voorkomen.
Concepten van thuis en weg hebben minder betekenis in situaties waar mensen bijv. meerdere
huizen hebben.
2
,Ook is er een vervaging van grenzen tussen toerisme en dagelijks leven.
Toerisme wordt soms ook wel gezien als een nomadische manier waarop we proberen moderniteit
te begrijpen (en ervan te genieten) vanuit verschillende posities die we hebben.
Recente pogingen om toerisme als deel van dagelijkse ervaringen te zien, i.p.v. een afzonderlijk en
gescheiden eenheid die afzondering van het dagelijks leven uit, roept de vraag op over relaties
tussen toerisme, recreatie en vrijetijd.
Niet alleen vindt een groot deel van toeristische activiteit plaats in het vrijetijd tijd/ruimte raamwerk,
maar ook is veel ervan gecentreerd rondom recreatieve activiteiten en ervaringen die net zo
makkelijk plaatsvinden in vrijetijdscontext die buiten het raamwerk van toerisme is.
Ook doordringt toerisme de alledaagse lifestyle, in zowel vrijetijd als werk.:
We lezen over toerisme in kranten en zien reisprogramma’s op tv; we brengen vrijetijd door
met het kijken van video’s of fotoalbums van eerdere reizen en plannen actief toekomstige
reizen; en we importeren ervaringen van reizen mee naar huis en werkleven.
Veel vormen van toeristisch gedrag zijn uitbreidingen van vastgesteld gedrag in vrijetijd omgeving en
ons dagelijks leven. Dit roept de vraag op wáár toerisme plaatsvindt of aanwezig is.
Daarom moeten we begrijpen dat de relatie tussen vrijetijd, recreatie en toerisme veel closer is en
meer intiem dan vaak geïmpliceerd wordt.
Figuur 1.2 (p. 9) is een weergave van de relaties tussen toerisme, recreatie en vrijetijd als
overlappende gebieden van ervaringen. Van belang om de grenzen als permeabele stippellijnen te
zien.
Problems in the study of tourism
Naast het probleem van het definiëren van toerisme en de onzekere links met de verbonden velden
van recreatie en vrijetijd, zijn er nog drie problemen.
1. Allereerst wordt er in latere hoofdstukken een reeks statistieken gebruik om de basic
dimensies en patronen van toerisme weer te geven. Dit is een voornaam startpunt in het
begrijpen van de geografie van toerisme aangezien het aantal aankomsten en vertrekken op
verschillende geografische schalen een primaire betekenis is van het isoleren en daarna
beschrijven van de beweging en concentratie van toeristen. Maar het is van belang in te zien
dat in veel situaties vergelijking tussen tijd en ruimte lastig is door verschillen in officiële
overheidspraktijken in definiëren en opnemen van toeristische activiteiten.
a. Op mondiale schaal zijn er bijv. verschillen tussen bijv. de UNWTO en de WTCC.
WTCC neemt bijv. een tourism sattelite accounting proces om economische bijdrage
van toerisme te bereken voor een land, bijv. met hotels, reisbureaus, etc.
De benadering van de UNWTO is echter veel meer gebaseerd op data die
aankomsten en vertrekken opsommen, die dan gecombineerd worden met
schattingen van uitgaven om te kijken naar economische impact.
Bovendien kan het vergelijken van landen problematisch zijn, aangezien sommige landen niet
eens echt de aankomst van buitenlanders bij de grenzen bijhouden.
De verslapping van grenscontroles tussen Europese landen maakt onbeperkte beweging van
toeristen tussen de landen mogelijk. Ook de redenen voor bezoek zijn dan onbekend, wat
kan zorgen voor onvolledige data over toerisme.
2. Naast toeristenaankomst en economische impact dataproblemen zijn er problemen met de
definitie van toerisme als een coherente industrie. Aanwijzen van toerisme als een ‘industrie’
zorgt voor een raamwerk waarin activiteit en geassocieerde impact in kaart kunnen worden
gebracht, gemeten en opgenomen kunnen worden. Meer kritisch gezien zorgt het voor een
vorm van legitimatie voor een activiteit die vaak gezien wordt om strategische erkenning van
politieke en economische analisten te krijgen en daarmee en plek op de officiële
beleidsagenda. Toerisme is in praktijk echter een vaag gebied en de notie dat het gezien kan
worden als aparte industrie met een definieerbaar product en meetbare geografische
3
, stromen van goederen, arbeid en kapitaal is twijfelachtig.
Een industrie wordt gezien als een groep bedrijven die bezig is met de fabricage of productie
van een bepaald goed of dienst. In toerisme zijn er veel producten en diensten, sommige
tastbaar en andere minder. Toerisme is daarmee meer een collectie van industrieën die
verschillende levels van afhankelijkheid hebben van bezoekers, afhankelijk van tijd en plaats.
3. Derde praktische probleem is gebrek aan verenigde conceptuele aard voor de studie van
toerisme. Vaak gaat het om empirische/beschrijvende benaderingen. Toch betekent dit niet
dat er geen inzichtvolle theorieën zijn in toeristische studies. Toerisme heeft namelijk veel
baat bij het reflecteren van verschillende disciplinaire perspectieven. Wat vooral afwezig is, is
een grotere synthese van diverse kwesties en perspectieven. Als een intrinsiek eclectische
discipline is geografie het meest geschikt om een holistisch, multi-dimensioneel perspectief
te leveren.
Tourist motivation
De vraag waarom mensen reizen is fundamenteel voor elk begrip van de praktijken, ervaringen en
geografie van toerisme. Ruimtelijke patronen van toerist bewegingen en de concentraties van
toeristen op voorkeursbestemmingen is geen toevallig proces, maar gevormd door individuele of
collectieve motivaties en de verwachting van reizen naar bepaalde plaatsen.
Andere elementen, zoals het aanbod van faciliteiten en de marketing van plaatsen als toeristische
bestemming zijn ook sterk gerelateerd aan de motivatie en reflecteren interesses van toeristen en
beïnvloeden waar ze heen gaan en wat ze ervaren.
Veel motivatie theorieën zijn gegrond in het concept van ‘need’. Zoals bijv. de need van toeristen om
te ontsnappen van routine situaties van thuis, werk en bekendheid van fysieke en sociale milieus als
voornaamste toeristische motivatie.
Zulke behoeftes komen op omdat individuen streven om stabiliteit in hun leven te behouden
(homeostasis). Wanneer een verstoring plaatsvindt, dan worden de needs duidelijk. Homeostase
wordt hersteld als deze behoeften zijn voorzien.
Bijv. een lange periode van werk kan zorgen voor behoefte aan rust en relaxen bijv. door
vakantie.
Vergelijkbaar is de nadruk van Beard & Ragheb (1983) op vier motivatiecomponenten:
Intellectuele component, waarin toeristen kennis vereisen
Sociale component, waardoor sociale netwerken in stand blijven of uitbreiden
Competentie/bekwaamheid component, waarin skills worden ontwikkeld
Stimulus-vermijd component, die de wens naar bevrijding van bedrukkende situaties zoals
werk en het verkrijgen van rust reflecteert.
In deze conceptualisaties zijn 2 belangrijke vooronderstellingen:
1. Motivaties van toeristen worden gevormd rond combi van stimuli die aan de ene kant
toeristgedrag aansporen (push factoren) en aan de andere kant toeristen aantrekken naar
bepaalde bestemming of vorm van activiteit (pull factoren).
2. Toeristen verwachten om een baat (of beloning) te krijgen van de ondernomen acties.
Figuur 1.3 (p. 12) laat deze twee aannames zien in een model van sociale psychologie van toerisme.
Elementen van routine milieus worden afgewisseld met een parallelle zoektocht voor intrinsieke
beloning in het milieu wat wordt bezocht.
Zo wordt een set van theoretische cellen gevormd waarin elementen van landschap en beloning
gecombineerd worden op verschillende manieren en waarin motieven geplaatst worden, afhankelijk
van bepaalde omstandigheden en doelen op bepaald moment.
Gedragspatronen zijn ook reflectie van motieven. Graburn (1983) kwam met verklaring van tourist
inversions: verschuivingen in gedragspatronen weg van een norm en richting tijdelijk tegengestelde.
Tabel 1.1 (p. 13) laat verschillende dimensies zien waaronder deze gedragsinversies plaatsvinden.
4