Uitgebreide uitwerkingen van de begrippen voor het vak Wetenschapsfilosofie aan de Universiteit van Amsterdam 2024/2025. Begrippen zijn uitgewerkt aan de hand van de verplichte literatuur.
Science Definitie:
Wetenschap is de systematische studie van de natuurlijke en sociale
wereld, waarbij gebruik wordt gemaakt van observatie, experimenten
en bewijs. Het streven naar kennis is een dynamisch proces waarin
feiten en theorieën voortdurend op elkaar inwerken.
Wetenschap is de gezamenlijke menselijke inspanning om de
geschiedenis van de natuurlijke wereld en hoe de natuurlijke wereld
werkt te begrijpen, of beter te begrijpen, met waarneembaar fysiek
bewijs als basis van dit begrip. Dit gebeurt door observatie van
natuurlijke fenomenen en/of door experimenten die proberen
natuurlijke processen na te bootsen onder gecontroleerde
omstandigheden.
Chalmers: We zullen redenen tegenkomen om te twijfelen aan het
idee dat feiten die door observatie en experiment zijn verkregen zo
eenvoudig en zeker zijn als traditioneel werd aangenomen.
Kennis = Feiten, informatie en vaardigheden die zijn verkregen door
ervaring, observatie of onderwijs; het theoretische of praktische
begrip van een onderwerp. Dit vereist: voorkennis en een conceptueel
kader.
2 soorten feiten:
1) Feit als objectieve werkelijkheid
- Fysieke/materiële werkelijkheid die onafhankelijk bestaat van
menselijke waarneming of interpretatie.
Het is wat daadwerkelijk in de wereld aanwezig is, ongeacht
of iemand het waarneemt of begrijpt.
- Bv. De bergen en kraters op de maan bestaan, of iemand ze
nu observeert of niet. Of bijvoorbeeld een boom staat in het
bos of iemand het observeert of niet.
- Dit type feit vormt de basis van de werkelijkheid die
wetenschappers proberen te begrijpen en beschrijven. Echter,
wetenschappers hebben geen directe toegang tot de objectieve
werkelijkheid; ze benaderen deze via waarnemingen en
interpretaties.
2) Feit als uitspraak over die werkelijkheid
- Waarnemingsuitspraak die de werkelijkheid beschrijft.
- Het is hoe een wetenschapper een observatie uitdrukt in
woorden, zinnen of data, en het maakt de werkelijkheid
begrijpelijk en communiceerbaar.
- Bv. Iemand observeert de boom en zegt dat de boom 20 meter
hoog is en groene bladeren heeft. (Het is een menselijke
poging om de objectieve werkelijkheid te verwoorden en te
delen).
,Drie aannames die vaak worden gemaakt over feiten in de
wetenschap (en problemen ervan volgens Chalmers):
1. feiten zijn via de zintuigen direct toegankelijk voor
nauwkeurige en onbevooroordeelde waarnemers;
De visuele ervaring wordt niet alleen door het waargenomen
object bepaald → bij het zien gaat het om meer dan alleen om wat
het oog bereikt → ook afhankelijk van hun ervaring, kennis en
verwachtingen.
Observaties zijn dus subjectief.
2. feiten gaan aan de theorie vooraf en zijn daar onafhankelijk
van;
Waarnemingsuitspraken zijn afhankelijk van kennis:
- Een waarnemingsuitspraak beschrijft wat er is waargenomen
of ervaren in de werkelijkheid (bv. De appel is rood).De
formulering van waarnemingsuitspraken is afhankelijk van
reeds bestaande kennis en concepten. bv. Een botanicus kan
feiten over een plant formuleren die een leek niet kan zien of
beschrijven.
Observatie zonder richting is zinloos
- Het idee dat wetenschappers willekeurig feiten verzamelen
zonder theoretische begeleiding is onrealistisch en onhaalbaar.
- Theorieën sturen welke feiten worden verzameld en welke
observaties relevant zijn.
Chalmers’ standpunt: wisselwerking tussen feiten en theorieën
- Wetenschappers gebruiken bestaande kennis (theorieën) om te
bepalen welke feiten onderzocht moeten worden.
- Feiten beïnvloeden theorieën: nieuwe feiten kunnen bestaande
theorieën verfijnen, ondersteunen of zelfs weerleggen.
- Wetenschap is een dynamisch proces: er is een voortdurende
wisselwerking tussen feiten en theorieën. bv. De zoektocht
naar feiten wordt altijd geleid door problemen en vragen die
voortkomen uit bestaande kennis.
Wetenschap is geen lineair proces waarin feiten altijd voorafgaan aan
theorieën. Feiten en theorieën beïnvloeden elkaar voortdurend en
ontwikkelen samen. De erkenning van de wisselwerking is essentieel
voor een goed begrip van hoe wetenschap werkt.
3. feiten vormen een stevig en betrouwbaar fundament van
wetenschappelijke kennis.
Waarnemingsuitspraken zijn feilbaar omdat ze afhankelijk zijn van
bestaande kennis en interpretatie.
Feilbaar = het idee dat wetenschappelijke waarnemingen en
uitspraken niet gegarandeerd waar zijn, maar kunnen veranderen
naarmate nieuwe bewijsstukken, technologieën of theorieën
beschikbaar komen.
Invloed van achtergrondkennis:
- Waarnemingsuitspraken worden beïnvloed door de kennis,
aannames en conceptuele kaders van de waarnemer.
, - Bv. In de oudheid werd het waargenomen dat de aarde stil
staat, maar dit werd later weerlegd door inzichten in de
wetten van beweging.
Veranderende interpretatie van feiten:
- Wat als feit werd beschouwd, kan veranderen met nieuwe
kennis en technologie.
- Bv. De schijnbare constante grootte van de planeten Venus en
Mars (waargenomen met het blote oog) werd herzien toen
telescopen aantoonden dat hun grootte wél verandert door de
afstand van de aarde.
Wetenschap verandert feiten:
- Vooruitgang in wetenschappelijke kennis leidt niet alleen tot
nieuwe theorieën, maar kan ook eerdere
waarnemingsuitspraken corrigeren of weerleggen.
Feiten zijn niet absoluut:
- Waarnemingsuitspraken zijn subjectief en kunnen verkeerd
geïnterpreteerd worden, maar dit betekent niet dat ze nutteloos
zijn. Ze zijn een belangrijk onderdeel van het
wetenschappelijke proces, mits kritisch getoetst en
voortdurend geëvalueerd.
Postpositivistische benadering (Philips & Burbules)
- Wetenschap erkent feilbaarheid en theorieafhankelijkheid.
- Het doel is niet absolute waarheid, maar gerechtvaardigde
kennisclaims die voortdurend openstaan voor kritiek en herziening.
Bv. Galileo gebruikte een telescoop om de manen van Jupiter te
observeren. Zijn waarnemingen werden bevestigd door herhaling en
onafhankelijk onderzoek, wat het belang van objectieve methoden in
de wetenschap onderstreept.
Filosofie Wat filosofie kan helpen doen:
- terminologie verduidelijken: conceptuele analyse (wees
duidelijk over wat je bedoelt)
- feiten, maar ook redenen, scheiden van
overtuigingen/meningen/verwachtingen
- de methoden van onderzoek/analyse van bewijs onderzoeken
- de (verborgen) aannames (& dogma's) die onderzoek sturen
uitdagen
- bewijs ondersteunen of bekritiseren met argumenten
- een propositionele bewering (kennis) vaststellen met behulp
van rede: wetenschappelijk redeneren
- speculeren voorbij de huidige kennis
- alternatieve (niet-bestaande) arrangementen voorstellen
Maar filosofie kan niet:
- vooronderstellingen/vorige overtuigingen/ervaring vermijden
- buiten de grenzen van taal opereren
- de rol van overtuiging uitwissen
- de noodzaak tot interpretatie wegnemen
, - vooringenomenheid elimineren
- zekerheid bieden
- een vervanging zijn voor de wetenschap zelf
Observation Definitie:
Waarneming is het proces van gegevensverzameling via de zintuigen,
dat zowel passief als actief kan zijn. Het vormt de basis van
empirische wetenschap.
- Passieve observatie: de traditionele opvatting stelt dat
waarnemen een passief proces is, waarbij waarnemers
simpelweg observeren wat voor hen ligt.
- Actieve observatie: Chalmers betoogt dat observatie juist een
actief proces is waarin waarnemers opzettelijk handelingen
uitvoeren om betrouwbare waarnemingen te garanderen.
Gebruik van instrumenten, andere methoden toepassen etc.
- Observatie in de wetenschap is actief, niet passief:
wetenschappers voeren praktische interventies uit om de
betrouwbaarheid en reproduceerbaarheid van waarnemingen
te vergroten.
Galileo’s waarnemingen van Jupiters manen
- Galileo overtuigde zijn tijdgenoten van het bestaan van de
manen van Jupiter door middel van herhaalbare en objectieve
methoden. Hij gebruikte een telescoop met een
schaalverdeling om de posities van de manen nauwkeurig te
meten.
- Zijn waarnemingen waren consistent, voorspelbaar, en konden
worden geverifieerd door anderen, zelfs zijn sceptici. Dit
illustreert hoe praktische interventie subjectieve
waarnemingen objectiever maakt.
Objectiviteit van feiten
- Waarneembare feiten: Het gaat om de geobserveerde
werkelijkheid zoals die direct kan worden ervaren of
gemeten → Een waarnemingsuitspraak die alle mogelijke
toetsen en verificaties heeft doorstaan; via objectieve en
reproduceerbare tests is bevestigd en algemeen geaccepteerd
wordt als betrouwbaar. Bv. Water kookt bij 100 graden
Celsius op zeeniveau, is een waarneembaar feit, omdat het
onder gecontroleerde omstandigheden en door herhaalde
tests consistent is bevestigd.
- Waarneembare feiten kunnen objectief zijn door gedeelde
methoden en herhaalbaarheid, maar blijven feilbaar omdat ze
afhankelijk zijn van interpretatie, kennis en technologische
vooruitgang.
Positivism Definitie:
Positivisme is een wetenschapsfilosofische stroming die stelt dat
kennis gebaseerd moet zijn op empirisch observeerbare feiten en
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper mss09. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,48. Je zit daarna nergens aan vast.
