Blok I - Doelen/functies van aansprakelijkheid en vestiging van aansprakelijkheid
Hoorcollege 1 Doelen en functies van het aansprakelijkheidsrecht
Recht op schadevergoeding is een goed (art. 3:1 BW) en een vermogensrecht (art. 3:6 BW).
Verbintenissen kunnen slechts ontstaan indien dit uit de wet voortvloeit (art. 6:1 BW) =
gesloten stelsel van verbintenissen.
Uitgangspunt van het aansprakelijkheidsrecht is dat in beginsel ieder zijn eigen schade
draagt. Verzekeringen dekken deze risico’s in:
- Firstpartyverzekering = bv. inboedel-, zorg-, hagel- verzekering
- Sociale zekerheid = bv. arbeidsongeschiktheidsverzekering
Iedereen draagt zijn eigen schade, tenzij hij erin slaagt om te beargumenteren en te bewijzen
dat een ander de schade moet dragen. Men kan zich ook verzekeren tegen financiële
gevolgen van aansprakelijkheid (= thirdpartyverzekering). Deze verzekering heeft tot doel
vermogen van aansprakelijke te beschermen tegen financieel onvermogen, tegelijkertijd ook
bescherming van benadeelde partij tegen onvermogen aansprakelijke.
Contractuele aansprakelijkheid = niet-nakoming van een verbintenis uit overeenkomst (art.
6:74 BW).
Buitencontractuele aansprakelijkheid = verbintenissen uit de wet en schadevergoeding.
Doelen van het aansprakelijkheidsrecht:
In de praktijk komen doelen van het aansprakelijkheidsrecht samen. Ze bevatten een
corrigerende rechtvaardigheid. Dit kan worden onderscheiden van de
verdelende/distributieve rechtvaardigheid.
Corrigerende rechtvaardigheid = heeft betrekking op herstel in de oude toestand. Onrecht
moet gecompenseerd worden door herstel in de oorspronkelijke toestand.
Verdelende/distributieve rechtvaardigheid = gelijke verdeling van kansen en risico’s waarbij
ieder zijn aandeel krijgt. Verdeling lusten en lasten. Denk hierbij aan de eerlijke verdeling van
een taart, hoe regel je dat. Doelen:
- Preventie = het voorkomen van onrechtmatig gedrag. Het bepaalt welk gedrag
geoorloofd is en welk niet, en verbindt daar een gevolg aan. Preventie is geen primair
doel. Rechtseconomen hopen dat het aansprakelijkheidsrecht zo is ingericht dat ze
de juiste prikkel geven zodat sociaal wenselijk gedrag, economisch efficiënt gedrag,
waarbij sociale welvaart wordt gemaximeerd/bespoedigd.
i. Generale preventie = gericht op de gehele samenleving.
ii. Speciale preventie = gericht op veroorzaker alleen.
- Kostenverdeling = het aansprakelijkheidsrecht schept een mogelijkheid om kosten te
spreiden over een groter geheel. Verzekering speelt hierbij een grote rol. Soms wordt
een verzekering opgelegd bij wet (auto’s), maar bij productaansprakelijkheid is dat bv.
niet verplicht. Toch heeft een producent wel vaak een verzekering. Wij als
consumenten zijn degene die een deel van de aansprakelijkheid dragen. Speelt met
name bij kwalitatieve aansprakelijkheden = die bestaan ten aanzien van gevaarlijke
producten.
- Compensatie = compensatie dat de benadeelde door de veroorzaker is aangedaan.
Het gaat om herstel in de oude toestand (restitutio in integrum). Er zijn drie remedies:
i. Schadevergoeding = geschied bijna altijd in geld (art. 6:103 BW). Rechter begroot `
de schade op de wijze die daarvoor het meest aangewezen is (art. 6:97 BW).
Materiële schadevergoeding = schade als in geleden verlies. Verlies is
het verschil tussen de situatie na de gebeurtenis en de situatie voor de
gebeurtenis (art. 6:103 jo. 6:106 BW).
Immateriële schadevergoeding (smartengeld) = lichamelijk letsel, eer
en goede naam of ander soort aantasting in de persoon (art. 6:106
BW).
, ii. Verklaring voor recht = verklaring door de rechter afgegeven dat de rechter
onrechtmatig heeft gehandeld. Dat is een instap voor een vervolgprocedure.
iii. Rechterlijk bevel = de veroorzaker wordt gedwongen om de onrechtmatige
toestand ongedaan te maken/te stoppen. Wordt vaak in combinatie met een
dwangsom opgelegd, zodat er druk op de dader staat de situatie te stoppen.
- Genoegdoening = ziet op meer dan alleen schadevergoeding. Element voor
erkenning van het toegebrachte leed. Wanneer dader schade vergoedt trekt hij als
het ware het boetekleed aan.
- Vergelding = dit doel behoort niet tot het NL aansprakelijkheidsrecht.
Bestraffing/vergelding hebben wij in het strafrecht geplaatst.
Wrongful birth- vordering = kind dat geboren wordt zonder beperkingen, dus gezond. Alleen
dat kind had niet geboren mogen worden, omdat er een fout is gemaakt in anticonceptie of
sterilisatie.
Wrongful life- vordering = vordering waarbij de ouders van een kind dat met een aangeboren
of anderszins veroorzaakte handicap is geboren, de hulpverlener aansprakelijk stellen omdat
zij zonder diens fout tot zwangerschapsafbreking over zou zijn gegaan.
Defensieve geneeskunde = het moet niet zo zijn dat doctoren/verloskundigen/medici bang
worden voor claims die op hun gericht kunnen worden. In het kader van HR Baby Kelly blijft
zij benadrukken dat er een fout is gemaakt en dat voor deze fout verantwoordelijkheid moet
worden genomen.
Conditio sine que non = de fout moet een noodzakelijke voorwaarde zijn voor het intreden
van de schade. De te beantwoorden vraag is: zou de schade ook zijn ingetreden zonder
wanprestatie/fout. Zou die niet zijn ingetreden zonder de fout = wel causaal verband, anders
geen sprake van causaal verband.
Leer van de redelijke toerekening = bepaalt de omvang van de aansprakelijkheid. De schade
dient gevolg van de gebeurtenis waarop de aansprakelijkheid berust aan die gebeurtenis
kunnen worden toegerekend (art. 6:98 BW).
In het kader van genoegdoening, HR Jeffrey → een zuiver emotioneel belang is niet een
voldoende belang in de zin van art. 3:303 BW. Er is iets meer nodig, zaken/financieel belang,
tenminste daar waar het gaat over de bilaterale verhouding. In de rechtspraak zijn wel zuiver
emotionele belangen erkend: bv. dwingen tot afgifte van as van een overledene,
omgangsregeling voor een hond. De HR is wel terughoudend, ze gaan niet mee in
nietszeggende vorderingen, daar is het burgerlijk recht niet voor.
Doelen in collectieve acties:
Het is mogelijk om collectief schade te verhalen (art. 3:305a BW). Stichtingen of
verenigingen met volledige rechtsbevoegdheid behartigen belangen van een groep
personen.
Massaschade = schade die bij velen is ontstaan als gevolg van reeds samenhangende
gebeurtenissen of schade die bij veel mensen ontstaat.
Strooischade = voor ieder individu zijn de financiële belangen niet groot genoeg om zelf een
procedure te beginnen tegenover grote machtige bedrijven. Oplossingen is die vorderingen
bundelen zodat er meer gelijkheid bestaat.
Public interest litigation = ook niet-materiële, publieke belangen spelen steeds vaker een rol
(mensenrechten, handhaving milieubepalingen). Zie HR Urgenda.
HR Wrongful Birth → Arts is bij het verwijderen van spiraal vergeten een nieuwe te plaatsen.
Vrouw raakt zwanger. Arts erkent dat het niet opnieuw plaatsen van nieuw spiraal kan
worden aangemerkt als medische fout. HR stelt dat, in verband met de artt. 6:74, 6:96 en
,6:98 BW, dit met zich meebrengt dat de arts aansprakelijk is voor alle vermogensschade die
in zodanig causaal verband staat met die fout. ‘Voor een dergelijke toerekening is in beginsel
voldoende dat door de desbetreffende fout een risico is geschapen, dat zich vervolgens heeft
verwezenlijkt’.
RR: De kosten voor verzorging en opvoeding van een kind kunnen aangemerkt worden als
vermogensschade waarvoor een arts bij een medische fout aansprakelijk kan zijn. Indien de
vrouw door de zwangerschap en de geboorte van het kind inkomsten mist, kan dit ook
aangemerkt worden als vergoedbare schade. Het gaat daarbij wel om de gemiddelde kosten
van opvoeding.
HR Jeffrey → Jeffrey had beweegstoornis. Hij volgde zwemtherapie. Iedereen gaat douchen
maar Jeffrey gaat alleen terug naar het zwembad en verdrinkt. Ouders klagen ziekenhuis
aan en vorderen een verklaring voor recht dat het ziekenhuis onrechtmatig heeft gehandeld.
RR: Een zuiver emotioneel belang is geen belang zoals bedoeld art. 3:303 BW. Er is meer
nodig, zoals een financieel belang.
HR Baby Kelly → Baby Kelly wordt geboren met beperkingen als gevolg van chromosale
afwijking. Moeder had tegen verloskundige gezegd dat dit in haar familie vaker voorkwam.
Verloskundige achtte echter een vruchtwaterpunctieonderzoek niet nodig. Als dat wel was
gedaan, hadden de ouders zwangerschap laten afbreken. Ze stellen een ‘wrongful life’
vordering = gaat daarbij altijd om een schadevergoeding waarbij een kind is geboren met
beperkingen, waarbij die beperkingen zijn toegeschoven op een fout van de behandelaar.
RR: HR oordeelt dat alle kosten van verzorging en opvoeding van Kelly, inclusief extra
kosten die samenhangen met de handicaps van Kelly vergoed dienen te worden. Er dient
daarnaast smartengeld te worden betaald voor de immateriële schade die beide ouders
hebben geleden doordat hun zelfbeschikkingsrecht is geschonden, evenals smartengeld
voor de immateriële schade die Kelly zelf lijdt. Daarnaast kan het nalaten van een
noodzakelijk prenataal onderzoek ook jegens de vader en jegens het - later gehandicapt ter
wereld gekomen - kind onrechtmatig zijn.
HR Urgenda → Urgenda komt op voor klimaatbelangen. Zij vroeg om verklaring voor recht
omdat er volgens hen onrechtmatig gehandeld werd door de Staat door te weinig beleid te
voeren/te weinig toe te zien op naleven op verplichtingen die de Staat zichzelf had opgelegd.
Het was aan de rechter om te beoordelen of de regering en het parlement bij het gebruik van
zijn vrijheid voor het maken van politieke afwegingen binnen de grenzen van het recht
waaraan zij gebonden zijn, gebleven zijn.
RR: NL Staat schendt haar zorgplicht. Staat moet meer maatregelen nemen om NL emissies
te reduceren. HR achtte het bestaande overheidsbeleid onvoldoende gelet op de dreiging
van een gevaarlijke klimaatverandering en in het bijzonder zijn gehoudendheid om het recht
op leven en op privé, familie en gezinsleven van zijn ingezetenen te beschermen.
Hoorcollege 2 Gronden van aansprakelijkheid
Staatsaansprakelijkheid = overheidsorgaan is aansprakelijk voor schade die berokkend
wordt aan een ander.
Gronden zijn tevens ook de vereisten voor het vestigen van aansprakelijkheid:
- Fout (toerekenbaar)
- Schade
- Causaal verband
Beginselen van aansprakelijkheidsrecht:
, i. Berokken een ander geen schade = je moet de wet naleven en je moet andermans rechten
respecteren.
ii. Ieder draagt zijn eigen schade = zonder een rechtsinbreuk, schending wettelijke
verplichting of handeling in strijd met maatschappelijke betamelijkheid bestaat geen
aansprakelijkheid.
De combinatie van deze beginselen maakt dat de schade blijft rusten waar die bestaat, tenzij
een goede reden bestaat om de schade te verleggen naar de veroorzaker van die schade.
Die redenen vinden we in kwalificaties van onrechtmatigheid.
Let op: gronden voor onrechtmatige daad zijn vrij universeel, echter geven de rechters uit
verschillende landen hier een andere invulling aan.
Vestiging van aansprakelijkheid op grond van art. 6:162 BW:
i. Gedraging (het formuleren als een doen);
ii. Onrechtmatigheid (lid 2);
a. Inbreuk op een (subjectief) recht: Het moet een rechtstreekse opzettelijke inbreuk
zijn, wil enkel de inbreuk op een recht voldoende zijn voor het aantonen van
onrechtmatigheid.
Absolute vermogensrechten (eigendomsrechten e.d.)
Persoonlijkheidsrechten (lichamelijke integriteit e.d.)
Uitzondering: rechtvaardigingsgronden en/of relativiteitsvereiste (HR Zwiepende tak).
Denk aan rechtvaardigingsgronden als overmacht (noodtoestand), noodweer,
uitvoering wettelijk voorschrift of bevoegd gegeven ambtelijk bevel (zie art. 40-43 Sr).
Andere rechtvaardigingsgronden zijn toestemming van ‘gelaedeerde’,
zaakwaarneming of ongeschreven rechtvaardigingsgronden.
Relativiteitsvereiste (art. 6:163 BW) = aansprakelijkheid wordt niet aangenomen als
de overtreden norm de belangen die in het concrete geval zijn geschonden niet
beschermt.
b. In strijd met de wettelijke plicht: Indien met een schadeveroorzakende gedraging een
wettelijke plicht wordt geschonden, dan betekent dit dat daarmee de
onrechtmatigheid van de gedraging in beginsel is gegeven. In beginsel is ieder
handelen, doen of nalaten, dat in strijd is met een wettelijke plicht onrechtmatig. Kan
gaan om bepalingen uit WvS, WED, EU-recht, internationale verdragen maar ook uit
materieel recht (APV’s) of verplichtingen uit vergunningen. Uitzondering is
rechtvaardigingsgrond of relativiteitsvereiste.
c. In strijd met de maatschappelijke zorgvuldigheid/betamelijkheid: had de veroorzaker
anders moeten handelen gelet op de belangen van de benadeelde? Uitgangspunt =
wie stelt moet bewijzen (art. 150 Rv), tenzij de zaak voor zichzelf spreekt, dan kan de
bewijslast worden omgedraaid. Dit vindt zijn basis in ongeschreven recht. De rechter
moet zijn antwoord formuleren op basis van de gegeven feiten. Er zijn verschillende
gevaltypen:
i. Gevaarzetting (HR Kelderluik)
a. Ingangsvoorwaarde: het gevaar moet kenbaar zijn (HR Taxusstruik)
b. De mate van waarschijnlijkheid dat het SO onvoorzichtig en
onoplettend zal zijn
c. De omvang van de kans dat daaruit ongevallen ontstaan
d. De ernst die de gevolgen daarvan kunnen hebben
