VOLLEDIGE SAMENVATTING VAN DE COLLEGES EN ARTIKELEN VAN HET VAK
“VADERS” – Universiteit Leiden, 2024-2025
Madelief Lo Manto
AANTEKENINGEN COLLEGE 1
Geschiedenis, aandacht voor vaders in onderzoek
- Lamb M. Onderzoek in 2000 → Marriage & Family review → lees dit ook!
- Dit vak is in het Nederlands
- Waarom een apart vak voor vaders?
o Heden in de dagen van onderzoek is de rol van vaders nogal
ondergesneeuwd → dus vandaar dat er nu nadruk wordt gelegd op de rol
van dien
- Waarom vaders?
o Ondervertegenwoordigd in onderzoek
▪ Lastig te betrekken bij onderzoeken
• Omdat ze minder snel geneigd zijn om mee te doen
misschien
• Maar ook omdat ze te maken hebben met biases binnen in
onderzoek en bij onderzoekers. Dit omdat de rol van vaders
soms werd gezien als “minder belangrijk”.
• Self-fufilling profecies
▪ Maar is de rol van vaders minder belangrijk dan?
• Nee, absoluut niet!
• Onderhand worden vaders ook zeker meer betrokken in
onderzoek en komt er ook meer onderzoek naar hen als
geheel onderzoeksonderwerp
• Maar het is nog steeds niet dat onderzoek naar vaders en
hun rol gelijkwaardig is aan die van de moeders. Dit heeft
ook te maken met historische aanloop en eerdere
verminderde invloeden van vaders in het algehele leven van
de kinderen
- Waarom is er nu meer aandacht voor de vaders?
o Steeds meer aandacht tegenwoordig dus
o Moeders werken meer (meer uren). Vrouwen zijn de afgelopen decennia
meer actiever geworden in de arbeidsmarkt, waardoor gedwongen vaders
een belangrijkere bijdrage hebben gekregen in de opvoeding.
, o Maar ook door veranderende opvattingen en attitudes tegenwoordig over
opvoeding en de rol van vaders. Dus hieruit ook iets minder stereotyp
gaan denken
o Hieruit volgde dus ook dat vaders meer betrokken waren en meer
betrokken wilden zijn. Dit bood ook mogelijkheden voor de vader om meer
betrokken te zijn in de opvoeding van het kind en toen de mogelijkheid
zich zo bood, wilde de meerderheid van de vaders dit ook en deden ze het
ook
o Dynamischer relaties → helft van alle huwelijken leidt hedendaags nog
wel tot een scheiding. Ook hierdoor is het aan de vader om dan voor een
deel goed alleen voor een kind te zorgen en daardoor voor op te komen. Er
is meer variatie tegenwoordig in gezinssamenstellingen (ook door
scheidingen dus) waardoor de vaders ook meer initiatief (moeten) tonen
en ook meer op de voorgrond treden
▪ Kan ook denken aan partners van dezelfde seksualiteit → dus
meer dynamisch en flexibiliteit en aandacht daarvoor binnen
onderzoek.
o De wereld is ook wat cultureel diverser geworden, waardoor er ook
verschillen tot licht komen (in opvoeding en de rol van vaders) en wat dus
ook tot verschillende onderzoeken komen en vragen komen.
▪ “Wat zijn de verschillende kijken op onderzoeksgedrag en de rol
van vaders binnen andere culturen in een veranderende en meer
inclusieve wereld?” Dat zijn bijvoorbeeld vragen die op komen als
er naar de rol van vaders wordt gekeken en de aandacht voor dien
in onderzoek.
o Maar → opvattingen over de rol van vaders en binnen andere culturen is
nog steeds precair. Het is nog steeds een opvatting dat vaders een andere
houding tegenover hun kinderen moeten hebben dan moeders dat doen.
- Korte geschiedenis:
o Naar aanleiding van het artikel van Lamb (2000) en van Wubs (2000) →
120 opvoedingsadviesboeken (19945-1995) doorgespit om te kijken wat
nou de rol van vaders waren toen der tijd en of dit nou passend was en ten
goede voor het kind.
o Wubs deed dit en aan de hand van het artikel van Lamb wordt er samen
een stuk geweid binnen dit college aan de geschiedenis ervan en de
opvattingen.
o Lamb had het er al over: de rol van vaders kan heel erg divers zijn. Het
belang van vaders in de opvoeding kan ook hele verschillende rollen
aannemen. Dus:
▪ “Multifaceted conceptualization of fathers’ roles”
▪ Veelzijdige opvattingen over wat vaderschap kan zijn.
,o Hieruit kwamen toch wel de volgende vier fases/periodes in geschiedenis,
die menig wel over de (westerse) wereld zijn gezien:
▪ Morele leider (begin 20e eeuw en daarvoor)
• Vertelt vooral zijn kinderen hoe de wereld in elkaar steekt en
dat je je aan je standaarden moet houden. Dat is dus niet
per se een vader die betrokken is met zorg, maar eerder een
morele leider die vertelde hoe je je moest gedragen, hoe de
wereld werkte en hoe alles geregeld moest worden en dus
een hele hiërarchische verhouding. Ook vanuit religieuze
gedachten.
▪ Kostwinner (veranderde rond de industrialisatie)
• Eerst rondom de landbouw was het hele gezin bezig met
werken. Ook de moeders om het landgoed goed te
onderhouden en om de kosten voor het gezin te
onderhouden
• Dit veranderde tijdens de industrialisatie en de urbanisering
van dien.
• Je zag andere patronen en zag dat de vader (nog) minder
beschikbaar werd, veel moest werken, kostwinner van het
gezin werd en ook weinig invloed had op de opvoeding van
diens kinderen.
• Grootste zorg voor de vaders was rondkomen en niet de
aanwezigheid in de grootbrenging van hun kinderen op
actieve basis.
• Vader zijn was meer een economische rol dat zorgde voor
brood op de plank
▪ Rolmodel (rond WO I en II)
• Jaren ’30 en ’40:
o Psychoanalytische theorie over opvoeding, kinderen,
vaders en moeders → van Freud → nam weer
verandering met zich mee. De vader werd niet alleen
gezien als broodwinners, maar ook als rolmodellen.
Er kwamen psychoanalytische ideeën over hoe de
ontwikkeling van een kind volgden en wat voor
moeilijkheden de ontwikkeling met zich meebracht.
Hieruit kwam dan vervolgens weer een analytische
kijk op de rol van de ouders of verzorgers die dan
konden inspelen bij het kind. De rol van de vaders
werd dus anders. Hoe kinderen keken naar hun
, vaders, hoe ze leerden van hun vaders en hoe het
hebben van een vader hun persoonlijk veranderde.
o Sekse-rolmodel (vooral voor zonen). Dit was
natuurlijk wel heel sekse-specifiek. In die ideeën van
Freud paste dit heel erg en het belang van vaders
werd wel weer iets groter.
o In die tijd was de psychoanalyse niet de enige
theorie die van invloed was. Daarnaast was
namelijk:
o Het Behaviorisme → van John B. Watson.
Grondlegger van het behaviorisme in VS. Begeerde
het idee van Freud wel, maar nam niet dezelfde
aannames aan. Hij zag de rol en opvoeding toch
anders. Hij vond dus wel dat het gedrag aangeleerd
was, waar hij vond dat Freud wel gelijk had en dat
ouders/verzorgers wel van invloed waren, maar
behandelde het verder in een andere theorie (deze).
Hij vond dat de rol van de vader vooral iemand moest
zijn die zijn kinderen leerde wat ze moesten leren en
dat die vader de kinderen ook conformden naar
eigen ideeen. Daarin was absoluut geen ruimte
verder voor genegenheid en liefde, want daar
volgden alleen maar slappe kinderen uit. De wereld
was hard, dus de opvoeding moest ook zo. Niet te
lang borstvoeding, niet te lang knuffelen, etc.
Daaruit zou alleen maar meer slapte uit volgen
volgens hem, wat niet passend zou zijn voor de
wereld en opvoeding.
o In de jaren 30 en 40 waren deze twee tradities wel
echt de grootste twee die de opvoeding van de
kinderen weer een stempel gaven
o Onderzoek van John Watson was bijvoorbeeld, als
herinnering, over conditionering en het
conditioneren van kinderen met “enge, hard, bange”
stimuli. Zo werd een kind gepresenteerd met een
knuffel konijntje en iedere keer dat het kind het wilde
pakken of dergelijken, werd een harde ijzeren
trommel achter het kind getroffen. Daardoor kwam
een heel hard geluid waar het kind van schrok,
moest huilen en werd zo geconditioneerd door het te
combineren met witte pluizige dingetjes.
, ▪ “Now he even fears Santa Claus” → omdat
de baard wit en pluizig was, net zoals het
konijn waarop hij geconditioneerd was
o Dit was voor Watson genoeg bewijs dat al het gedrag
van kinderen aangeleerd was en kon zijn, dus dat je
kinderen ook in principe kon maken met ideeën
zoals je wilde.
o Hieruit volgde dus wel echt een hele minimalistische
rol van de vader, maar wel een die lessen leerden,
trainde en hard was.
o Niet algeheel succesvol moet er wel bij gezegd
worden, want die Watson was ook een slechte vader
en niet alles lukte zoals hij wilde omdat de mens
uiteindelijk eigen wil heeft en anderen op de wereld
niet precies zo volgen als wat jij wil/zegt.
• Rond de WO II:
o Afwezigheid van vaders
▪ Ontzettend veel vaders vertrokken naar het
front en veel verloren daar ook hun leven
▪ Vele kinderen over de hele wereld kwamen
dus zonder vader te zitten.
▪ In die zin was dit dus een groot wereldwijds
experiment (om het even zo kort te
benoemen). Dit werd zo genoemd om vanuit
daar te kijken wat het nou deed met de
ontwikkeling van het kind zonder de
aanwezigheid van een vaderfiguur. En het liet
het volgende zien:
o Eerste resultaten: problemen in psychosociale
ontwikkeling en schoolprestaties. De rol van de
vader was dus eigenlijk daadwerkelijk daar en kon
niet alleen opgevangen worden door de moeder.
o Daarnaast moesten de moeder ook massaal in
dienst. Zij moesten het werk opvangen van de
mannen die naar het front waren gegaan en daar ook
in grote aantallen waren overleden. De moeders
waren dus ook nog eens minder aanwezig.
o “Doing the job he left behind”
o Voor de emancipatie van vrouwen was dit vooral in
de VS en VK een goede stap vooruit. De vrouwen
, konden het werk namelijk ook goed leveren, niet
ondermaats of algeheel niet.
o In Nederland was dit niet zo ter sprake
o Vrouwen werden na de WO II wel weer naar huis
gestuurd om voor de kinderen te zorgen. De mannen
die overbleven en terugkwamen moesten dan weer
werk kunnen krijgen en door → terugvallend in een
ouder patroon
o De WO II gaf dus wel ontzettend goed beeld wat nou
de rol van vaders waren in de ontwikkeling van het
kind en dat ze weldegelijk iets te maken hadden
ermee.
• Jaren ’50 en ’60:
o Babyboom
▪ Enorme aanwas aan kinderen
▪ Groeiende economie
▪ Belangrijke rol van het gezin als hoeksteen
van de samenleving. Dit was vooral het
(vooruit)zicht van Nederland.
o Vader als ondersteuner. De rol van de vader
veranderde ook hier weer. Moeder was thuis met de
kinderen, zorgde ervoor, vader was kostwinnaar en
droeg bij als prettige ondersteuner voor de moeder.
Hij rookt zijn pijp, leest de krant en geeft het kind
soms een aai over de bol
o Dhr. Spock → in de jaren 50 en 60 kwam er een
belangrijke arts die een belangrijk boek heeft
gepubliceerd over hoe je kinderen opvoedt en hoe je
dat daarin dan het meest succesvol kon doen. Zullen
we straks nog meer over hebben omdat hij een heel
grote invloed heeft gehad op het vaderschap en
opvoedkunde
• Nederlandse opvoedingsadviezen:
o Na de WO II kwam er wel meer aandacht voor de rol
van de vader en dat vaders die andere rollen ook
echt (beter) konden/moesten aannemen
o Een vader moest meer zijn dan de ‘man die bij ons
aan tafel eet’ (Foppema, 1953)
o Maar! De rol van de man/vader blijft nog steeds
bescheiden en beperkt
, o Als je in de opvoedliteratuur gaat kijken blijven het
vooral nog adviezen en vooral via de relatie met de
moeder. Niet zozeer dat de man nou echt directe
relatie met de kinderen en daar wat doen, maar
vooral steun en toeverlaat naar de moeder/vrouw
toe. Dus het volgende:
o Adviezen voor vader via relatie met moeder:
▪ Ondersteuning van moeder
▪ Begrip, trouw en toewijding
▪ “Een goede man zijn, is een goede vader zijn”
• Spock: zijn boek over opvoeding
o Kinderarts
o Boek kwam uit in 1946
▪ Vertaald naar 40 verschillende talen → heel
groot voor die tijd!!
▪ > 50 miljoen drukken gemaakt
o Ongekend succesvol boek. Als advies voor ouders
(uit een kinderarts perspectief, gekeken naar
ontwikkeling) hoe ze het beste en meest succesvol
hun kinderen konden opvoeden.
o Is nog steeds te verkrijgen in een ge-update versie
o Het boek van Spock is door de jaren heen wel echt
ook veranderd, ook met wederom veranderingen in
de samenleving, maar dat is heel interessant om te
zien. Zo kan je goed zien waar het is begonnen, dat
dat al baanbrekend was en hoe die ideologieën ook
nog zijn veranderd over de jaren heen.
o Spock was de tijd al ver vooruit, maar je ziet in de
eerste uitgaves dat het nog steeds wel bescheiden is
ten opzichte van wat wij nu kennen.
o Spock over vaders:
▪ “Hij moet dus al bij aanvang (als het kind
geboren is) een echte vader voor hen zijn”
▪ “Natuurlijk bedoel ik niet dat de vader
evenveel flessen moet geven of luiers moet
aandoen als de moeder. Maar hij hoeft zich
zeker niet te generen deze dingen zo nu en
dan ook eens te doen... Natuurlijk zijn er
vaders, die bij de gedachte alleen al dat ze
ook voor de baby zouden zorgen, kippenvel
, krijgen, en het heeft geen zin te trachten hen
daartoe te forceren‘” (p. 25).
▪ Dit maakte het wel heel makkelijk voor vaders
om ertussenuit te piepen. Maar we hebben
het wel over 1950
▪ “Father as occasional helper”
o Past ook nog wel heel erg bij Nederland en de
tradities van toen der tijd. Maar het was wel al erg
vooruitstrevend dat dit door een goede arts werd
opgelegd en over werd geschreven.
• Tradities in de psychologie (toen der tijd):
o Psychoanalytische theorie
o Behaviorisme
o Deze had je ook vooral toen der tijd nog spelen, maar
in diezelfde periode dat Watson schreef over dat
behaviorisme, kwam (gelukkig) ook the attachment
theory van John Bowlby.
▪ Hierin is het behaviorisme achterwegen
gelaten en niet op in gespeeld, maar de
psychoanalytische theorie werd wel nog mee
gespeeld en werd verder meegenomen en
onderzocht met betrekking tot de biologie
▪ Hieruit is het hechtingsonderzoek gekomen
en dat viel aardig samen met de rol waarin
Spock opvoedgedrag van vooral de vader
omschrijft. Dus dat zorg en warmte
belangrijker worden. Hier heeft Bowlby dus
toen verder de attachment theory op
gebouwd
o Bowlby: monotropy → promootte dit. Dit is het idee
dat de zorg van het kind eigenlijk gedaan moet
worden door één van de verzorgers. Oftewel, vaker
de moeder. Het sloot niet uit dat het ook anderen
konden zijn en benadrukte wel dat de vader ook
meer moest doen, maar de moeder was nog steeds
de grootste rol hebbende. Bowlby zei vooral: de kind
heeft de moeder nonstop nodig in de ontwikkeling,
dus de moeder was daarmee nog steeds de
belangrijkste waardoor de vader meer buitenspel
stond. Dit is heeft wel nog gezorgd voor de blijvende
achterstand van de rol van de vader in die tijd.
