Interculturele communicatie
Week 1
Leerdoelen deze week
[hoofdstuk 1]
- Betekenis van en het onderscheid tussen de begrippen cultuur en subcultuur
- Multicollectiviteit, multiculturaliteit en meervoudige identiteit van iedere persoon
- Onbegrensdheid, homogeniteit en heterogeniteit van culturen
- Nationale samenleving en nationale cultuur
- Inhoud, opbouw en de werking van een cultuur
- Verwerving van cultuur (enculturatie en acculturatie)
- Dynamiek van cultuur
- Duurzaamheid van cultuur
- Relatie tussen cultuur en handelen van mensen
- Cultuurshock
- Cultuur en macht
Betekenis van en het onderscheid tussen de begrippen
cultuur en subcultuur
Aangezien elke sociale groep min of meer een cultuur kent, zijn er evenveel culturen als
collectieven: denk aan familieculturen, jongerenculturen, organisatieculturen, stads- en
dorpsculturen.
Je kunt nationale culturen onderscheiden van subculturen.
Multicollectiviteit, multiculturaliteit en meervoudige
identiteit van iedere persoon
Iedereen kenmerkt zich door multicollectiviteit en multiculturaliteit. Je maakt
bijvoorbeeld uit van een familie, buurt, stad of dorp, opleiding vriendenclub etc. Al deze
collectieven kenmerken zich door een zekere cultuur.
Daarnaast kan aan elk sociaal verband een identiteit worden verleend, zoals: student,
homo, hipster, belg etc.
Onbegrensdheid, homogeniteit en heterogeniteit van
culturen
Homogeniteit
Is datgene wat de leden met elkaar delen en waarin ze zich onderscheiden van andere
collectieven. In een familie is het homogeen collectieve bijvoorbeeld: de
familiegeschiedenis, de verhoudingen tussen familieleden, bepaalde gewoonten en
tradities.
Heterogeniteit
Zijn de eigenschappen waarin de leden van een groep van elkaar afwijken. Zo heeft ieder
familielid een unieke persoonlijkheid, heeft zijn eigen vrienden, en heeft een individuele
beleving en invulling van het collectief gemeenschappelijke in de familie.
1
,Culturen kunnen meer homogeen zijn of juist meer heterogeen. Zeker in de hedendaagse
pluriforme en geïndividualiseerde samenleving, kunnen mensen die deel uitmaken van
hetzelfde collectief diepgaand van mening verschillen.
Nationale samenleving en nationale cultuur
Uit de polycollectiviteit van een natie volgt haar multiculturaliteit. Aangezien
multiculturaliteit vanuit een culturaliserende kijk uitsluitend geassocieerd wordt met de
aanwezigheid van migranten in de samenleving ook het volgende: ook zonder de
aanwezigheid van één buitenlander zijn Nederland, België en elke andere nationale
samenleving door hun polycollectiviteit multicultureel.
De subcollectieven in een nationale samenleving verhouden zich verschillend tot elkaar:
aanvullend, vriendschappelijk, afhankelijk, rivaliserend of vijandig.
Door multicollectiviteit en multiculturaliteit kunnen in iedere nationale samenleving
tegengestelde waarden, levensbeschouwingen, denkwijzen en emoties heftig met elkaar
botsen.
Dakcollectieven (dackkollektive: Klaus P. Hansen)
Klaus noemt nationale samenlevingen, zoals België en Nederland, dakcollectieven. Een
dakcollectief bestaat volgens hem uit een heterogene onderbouw en een homogene
bovenbouw.
Onderbouw (dakcollectief)
De onderbouw is heterogeen en heeft een bevolkingssamenstelling die zich kenmerkt
door polycollectiviteit.
Bovenbouw (dakcollectief)
De homogene bovenbouw van een samenleving is ervoor om de heterogeniteit – de
verschillen, tegenstellingen en spanningen – te organiseren en te regelen. Deze
bovenbouw stelt de communicatie en interactie veilig, zowel tussen individuen als tussen
collectieven. Ze beschermt in zekere zin personen tegen lichamelijk en psychisch letsel.
De bovenbouw doet dit door:
het instellen van een gemeenschappelijke omgangstaal, de officiële landstaal,
zodat elkaar begrijpen gewaarborgd is;
wet- en regelgeving , die een geweldloze interactie waarborgen.
Andere aspecten van de bovenbouw:
Hiernaast kent de bovenbouw ook een cultureel deel, waaronder het cultureel
erfgoed (zoals: omgangsvormen, symbolen en culturele instituties zoals
verjaardagen vieren, nationale feestdagen en tradities).
Wat ook een deel uitmaakt van de bovenbouw, en daarmee de identitiet van een
nationale samenleving vormt, zijn: haar nationale geschiedenis, nationale
symbolen (vlag, koningshuis, de kunsten), nationaal typische agenda van
terugkerende maatschappelijke en politieke thema’s en strijdpunten, en eigen
typische nationale verhoudingen tussen de subcollectieven: hun
overeenstemming, verwantschap, rivaliteit en verschillen.
Een nationale samenleving vertoont dus wel degelijk homogeniteit: niet in haar basis
waar polycollectiviteit en individualiteit heersen, maar in de bovenbouw.
Inhoud, opbouw en de werking van een cultuur
Inhoud van een cultuur
Cultuur omvat volgens Geert Hofstede vier elementen:
Taal
2
, Kennis kan opgedeeld worden in 2 categorieën:
o Alledaagse kennis ‘Hoe het er aan toe gaat’:Hoe het er aan toe gaat’:
Openingstijden van winkels
Verkeersregels
Hoe zitten de politieke systemen in elkaar?
Rechten en plichten van de burgers
o Heersende algemene opvattingen:
Mannen- en vrouwrollen
Relaties
Geloof
Gezondheid
Opvoeding
Onderwijs
Arbeid
Normen en waarden
o Waarden: zijn aannames van wat mensen belangrijk, goed, mooi, gezond,
passend en juist vinden.
o Normen: concrete richtlijnen voor het handelen; ze regelen het dagelijks
sociaal verkeer. Normen zijn de vertaling van abstracte waarden in
concreet gedrag.
Symbolen, rituelen en helden
Opbouw van een cultuur
Werking van een cultuur
De werking van een cultuur is op verschillende manieren aan te duiden:
1. Als model van de werkelijkheid
2. Als model voor de werkelijkheid
3. Als zingevend kader
4. Als verbindend element
Als model van de werkelijkheid
Bij de culturele bril als model van de werkelijkheid gaat het om kennis: de wereld van
betekenissen.
3
, Als model voor de werkelijkheid
Dit model voor de werkelijkheid is de normatieve kennis van normen en waarden. Deze
kennis is normatief omdat het instructies en aanwijzingen – waarden en normen – geeft
voor juist, adequaat en effectief handelen.
Verwerving van cultuur (enculturatie en acculturatie)
Enculturatie; Het proces van het aanleren van culturele kenmerken. Enculturatie gaat
het hele leven door in allerlei socialisatieprocessen, zoals onderwijs, opleiding,
vriendenkring, werk, vrijetijdsbesteding en migratie. Culturen zijn dus niet overgeërfd of
aangeboren, maar aangeleerd.
In je kindertijd leer je het makkelijkst een nieuwe cultuur aan
Enculturatie gebeurd impliciet:
o Ervaringen: het horen van verhalen, spreekwoorden en gezegden, het
meemaken van ceremonieën, feesten, rituelen en allerlei kunstuitingen.
o Uitspraken en verboden zijn vaak algemeen en verwijzen ook impliciet
naar waarden en normen. “Dat hoort niet” of “zoiets doen meisjes niet”.
o Door deze impliciete en niet-bewuste verwerving van cultuur zijn mensen
zich meestal niet bewust van de invloed van de verworven cultuur op hun
voelen, denken en handelen.
Enculturatie gebeurd ook expliciet door:
o Onderwijs:
Taal en bepaalde kennis wordt aangeleerd.
Acculturatie; Het proces van verandering in de culturele oriëntatie door migratie en –
daarmee samenhangend – langdurig en voortdurend contact tussen groepen met
verschillende culturele achtergronden. Wanneer groepen met elkaar in contact komen,
vind er eigenlijk altijd verandering plaats. Maar deze veranderingen vinden vooral plaats
bij minderheidsgroepen.
Bij de minderheidsgroepen spelen in principe 2 vragen:
1. Wat neem je over van de andere cultuur?
2. Wat behoud je aan je eigen cultuur?
Behouden versus overnemen zijn niet een-op-een met elkaar verbonden. Cultuurbehoud
en aanpassing sluiten elkaar dus niet uit.
Tabel 1: ACCULTURATIESTRATEGIEËN VAN BERRY
Aanpassen aan de cultuur van de
gevestigden?
Ja nee
Behouden van de Ja Integratie Separatie
eigen cultuur? nee Assimilatie Marginalisatie
De scheiding tussen de acculturatiestrategieën blijken niet zo strikt en eenduidig als het
model van Berry mogelijk suggereert. De strategie die mensen met een
migratieachtergrond volgen, is tot zekere hoogte domein- en situatie-specifiek:
Publieke levensdomeinen; dingen als taal, nieuws volgen, sociale contacten,
gezondheid, onderwijs en arbeid.
o Op de publieke levensdomeinen hebben mensen van een
migratieachtergrond er over het algemeen geen bezwaar op om zich aan te
passen aan de ontvangende samenleving.
Persoonlijke levensdomeinen; dingen als opvoeding, gebruiken en viering van
feesten.
4
